[appellante] is geboren in Bangladesh en is als klein kind in 1976 naar Nederland gekomen en hier in 1978 geadopteerd. Zij stelt dat een man die werkte voor zowel Wereldkinderen als Terre des Hommes haar biologische moeder onder valse voorwendselen ertoe heeft bewogen om haar af te staan. Volgens [appellante] waren er eerder al signalen van misstanden ten aanzien van interlandelijke adopties uit Bangladesh en hadden Wereldkinderen en Terre des Hommes dan ook moeten ingrijpen. Daarnaast verwijt zij de Staat (onder meer) dat hij onvoldoende toezicht heeft gehouden. Zij vordert een verklaring voor recht dat verweerders onrechtmatig hebben gehandeld tijdens en na haar adoptie. Ook wil zij dat verweerders worden veroordeeld tot het vergoeden van haar schade.

De rechtbank heeft het beroep op verjaring van Wereldkinderen en Terre des Hommes gehonoreerd en de vordering tegen de Staat op inhoudelijke gronden afgewezen. Ook het hof komt tot de conclusie dat Wereldkinderen en Terre des Hommes zich terecht op verjaring beroepen. Verder is het hof het met de rechtbank eens dat de Staat niet onrechtmatig heeft gehandeld.

Aanvankelijk stond een mondelinge behandeling gepland in april 2023, maar deze is niet doorgegaan. Op verzoek van partijen hebben zij in plaats daarvan schriftelijk gepleit. De pleitnota’s (inclusief de reactie op elkaars schriftelijke toelichting) bevinden zich in het dossier.

[appellante] is geboren op of omstreeks [geboortedatum 1] in Bangladesh. Zij is op [datum 1] op vierjarige leeftijd, samen met haar broer, naar Nederland gereisd om geadopteerd te worden door een Nederlands adoptiegezin. In 1978 zijn [appellante] en haar broer naar Nederlands recht geadopteerd door de heer [Naam 1] en mevrouw [Naam 2] te [woonplaats] (hierna gezamenlijk: de adoptieouders).

Wereldkinderen is een stichting die zich ten doel stelt het verlenen van hulp aan kinderen in nood. Wereldkinderen houdt zich onder meer bezig met bemiddeling bij interlandelijke adopties. Stichting Bureau Interlandelijke Adoptie (hierna: BIA) is een rechtsvoorganger van Wereldkinderen. BIA was op haar beurt het resultaat van een fusie in 1975 van de Stichting voor Interlandelijke Adoptie (hierna: SIA), de interlandelijke adoptietak van de Nederlandse Vereniging voor Pleeggezinnen (NVP), en de adoptietak van Vereniging Wereldkinderen. BIA, althans haar rechtsvoorganger SIA, is van 1973 tot 1982 actief geweest in Bangladesh. SIA/BIA was de enige bemiddelaar die toestemming had van de Bengaalse overheid om te bemiddelen bij adopties naar Nederland.

Terre des Hommes is een in 1966 opgerichte stichting die zich de bestrijding van de uitbuiting van kinderen ten doel stelt en zich richt op hulp aan kinderen in hun thuisland. Terre des Hommes is sinds 1971 actief in Bangladesh.

[Persoon 1] (hierna: [Persoon 1] ), die ook wel “ [Persoon 1] ” of “ [Persoon 1] ” werd genoemd, is in 1974 in Bangladesh gestart als “local programme officer” voor Terre des Hommes. In augustus 1975 volgde zijn aanstelling als programmadirecteur en in maart 1976 zijn benoeming als “full official representative of Terre des Hommes Federation in Bangladesh”. [Persoon 1] was verder van medio 1976 tot 15 september 1978 de vertegenwoordiger van BIA in Bangladesh. In deze periode werkte hij dus voor beide organisaties. [Persoon 1] werkte vanuit een kantoor van Terre des Hommes in Dhaka. Hij reed in een busje waarvan de kosten werden gedeeld door BIA en Terre des Hommes.

Toen [appellante] vanuit Bangladesh naar Nederland reisde (1976) en in Nederland werd geadopteerd (1978), waren er geen verdragen die haar adoptie regelden en waarbij Nederland en/of Bangladesh partij was/waren.

De adoptie is in het Nederlandse recht geïntroduceerd als een maatregel van kinderbescherming die genomen wordt in het belang van het kind dat bescherming nodig heeft, en niet als een instelling in het belang van de adoptanten. De mogelijkheid van adoptie is in 1956 wettelijk ingevoerd en sinds 1 januari 1970 geregeld in de artikelen 1:227-1:229 van het Burgerlijk Wetboek (BW) ¹.

In 1978 konden alleen echtparen verzoeken om adoptie en kon het verzoek op grond van het toenmalige artikel 1:227 BW alleen worden toegewezen: "indien de adoptie zowel uit het oogpunt van verbreking van de banden met de ouders als dat van bevestiging van de banden met de adoptanten, (..) in het kennelijk belang van het kind is en aan de voorwaarden, door het volgende artikel gesteld, is voldaan." Onder meer gold (in beginsel) de voorwaarde dat geen van de ouders (waarmee bedoeld werd: ouders die in familierechtelijke betrekking tot het kind stonden) het verzoek weerspreekt.

De eerste jaren na 1956 werd de adoptiewet vooral benut om in bestaande pleegsituaties zekerheid te scheppen. Tot in het midden van de zestiger jaren betrof de adoptie in de meeste gevallen een Nederlands pleegkind en Nederlandse (adoptie)pleegouders. Na 1965 richtten adoptieouders zich voor het vinden van een pleegkind in steeds meer gevallen op het buitenland, vanaf 1967 meer in het bijzonder op niet-Europese landen. De beleidsmatige en juridische ontwikkelingen rond adoptie van buitenlandse kinderen zijn beschreven in de “Nota over de praktische gang van zaken rond adoptie en adoptievoorbereiding” (hierna ook de Adoptienota) die de Staatssecretaris van Justitie bij brief van 9 mei 1980 aan de Voorzitter van de Tweede Kamer heeft gezonden ². In die nota wordt onder meer ingegaan op de problemen die de toenemende belangstelling voor buitenlandse pleegkinderen vanaf de jaren zestig meebracht en de daaruit voortvloeiende behoefte aan ordende maatregelen. Voor de interlandelijke adopties bood de Nederlandse wet destijds immers nog geen (afdoende) wettelijk kader (zie ook hierna 6.2.).

In 1967 werden de eerste richtlijnen opgesteld voor de Hoofdafdeling Vreemdelingenzaken en Grensbewaking ³. De richtlijnen zijn in 1975 gewijzigd en opgenomen in de Vreemdelingencirculaire (deel G7) ⁴. Als algemene regel gold dat opneming van een buitenlands pleegkind in het belang van dat kind moest zijn en dat voor het kind in de omstandigheden in het land van herkomst geen aanvaardbare toekomst zou zijn weggelegd. Tenzij het ging om kinderen uit gezinnen van naaste familieleden of vrienden, kwamen alleen kinderen beneden de leerplichtige leeftijd (in 1976-1978: beneden de zes jaar) voor opneming in aanmerking. Verder kon opneming van een buitenlands pleegkind alleen plaatsvinden als de aspirant-pleegouders vooraf een beginseltoestemming van de Minister van Justitie hadden verkregen. Met het oog daarop werd door de Raad voor de Kinderbescherming een onderzoek uitgevoerd naar de geschiktheid van die aspirant-pleegouders.

In de Vreemdelingencirculaire was vermeld dat het Ministerie van Justitie niet bemiddelde bij het zoeken en plaatsen van pleegkinderen. Dit was al een particulier initiatief, ook bij binnenlandse adoptie, en dat bleef het dus. Pas in 1989 werd door de inwerkingtreding van de Wet opneming buitenlandse pleegkinderen (Wobp) een vergunningstelsel ingevoerd, met het oog op regulering van de particuliere bemiddeling en toezicht en controle door de overheid.

Door een burgeroorlog in 1971 tussen Pakistan en de toenmalige regio Bengalen verloren miljoenen burgers het leven of raakten ontheemd. Het Pakistaanse leger paste systematische verkrachting als oorlogswapen toe. Naar schatting werden ongeveer 300.000 Bengaalse vrouwen slachtoffer van verkrachting, wat leidde tot tienduizenden ongewenste zwangerschappen. Na inmenging van India trok het Pakistaanse leger zich in december 1971 terug en werd de onafhankelijke staat Bangladesh uitgeroepen.

Door de oorlog was Bangladesh verwoest en de economie was ingestort. Ruim tachtig procent van de bevolking leefde onder de armoedegrens. In 1974 brak er hongersnood uit. Internationale organisaties als het Rode Kruis, Leger des Heils en Terre des Hommes namen de hulp in de vluchtelingenkampen op zich. Wereldwijde media-aandacht bracht sommige mensen ertoe een Bengaals kind te adopteren. Sinds 1972 zocht een aantal Nederlandse organisaties, waaronder SIA, contact met de Bengaalse autoriteiten om een adoptiekanaal met Bangladesh op te zetten.

De Bengaalse regering wilde het probleem van door verkrachting zwanger geworden vrouwen oplossen en de sociale uitsluiting van deze vrouwen tegengaan. Op ongehuwd moederschap rustten zware maatschappelijke taboes. De Bengaalse overheid zag de wereldwijde aandacht voor de toestand in het land als een kans en besloot abortus en interlandelijke adoptie toe te staan, hoewel deze indruisten tegen de islamitische wetgeving en gewoonten van het land. In oktober 1972 werd een adoptiewet aangenomen: de Abandoned Children Order. Deze wet bepaalde dat "verlaten kinderen" voor interlandelijke adoptie beschikbaar mochten worden gesteld en het ministerie van Sociale Zaken de rol van statutair voogd zou vervullen voor deze kinderen. De definitie van “verlaten kind” was: "a child which, in the opinion of the Government, is deserted or unclaimed or born out of wedlock". Deze adoptiewet werd in 1978 aangescherpt (alleen daadwerkelijke weeskinderen of vondelingen mochten voortaan worden geadopteerd door buitenlanders) en in 1982 geheel ingetrokken, vanwege bezwaren van de streng islamitische politieke partij Jamaat-e-Islami die niet wilde dat de geadopteerde kinderen bekeerd zouden worden tot andere religies of een westerse levensstijl. Interlandelijke adoptie werd verboden.

Daarna is [appellante] overgebracht naar een kindertehuis in Dhaka.

Op 24 september 1976 hebben de adoptieouders van het Nederlandse Ministerie van Justitie beginseltoestemming gekregen om een buitenlands pleegkind in hun gezin op te nemen.

Op 9 oktober 1976 is afstand gedaan van de broer van [appellante] door [broer 2] (volgens de affidavit zijn `brother and legal guardian'). De naam van de moeder is in de affidavit niet vermeld.

Op 11 oktober 1976 is een Bengaals paspoort afgegeven voor [appellante] .

Op [datum 1] is [appellante] samen met haar broer gearriveerd op Schiphol. Bij aankomst in Nederland werden [appellante] en haar broer geplaatst in verschillende gezinnen. Na drie dagen werd [appellante] alsnog in hetzelfde adoptiegezin als haar broer geplaatst, namelijk in dat van de adoptieouders.

In een op 26 november 1976 gedateerde Transfer of Guardianship is vastgelegd dat de voogdij over [appellante] is overgedragen van de Bengaalse overheid aan een ander echtpaar als adoptieouders, vertegenwoordigd door NICWO. Het document is namens de Bengaalse overheid ondertekend door de toenmalige Director of Social Welfare. Namens NICWO is het document ondertekend door [Persoon 1] (“Representative Netherlands Intercountry Child Welfare Organisation”).

Op 7 december 1977 heeft de Raad voor de Kinderbescherming een rapport uitgebracht ter advisering van de kantonrechter te Hilversum in de voorziening van het gezag ten aanzien van [appellante] en haar broer. Wat betreft de geboortedatum van de broer van [appellante] vermeldt het rapport: "Pleegouders hadden het gevoel dat er een fout gemaakt was met de vermelding van de geboortedatum van de jongen. Het leek hen toe dat hij ouder moest zijn en tevens zouden [appellante] en hij anders geen zus en broer kunnen zijn. Na een röntgenonderzoek en informatie van de kleuterleidster werd zijn geboortedatum officieel van [datum 2] in [geboortedatum 2] veranderd”.

In het voorjaar 1977 zijn twee Bengaalse moeders naar de kliniek van de Britse arts [arts] (hierna: [arts] ) gekomen. [arts] werkte sinds 1975 als “medical officer” bij het “Medical Project at Kampalur” van Terre des Hommes in Bangladesh. De moeders vertelden dat hun kinderen waren afgepakt. Volgens de moeders hadden [Persoon 1] en andere medewerkers van Terre des Hommes hen ervan overtuigd om hun kinderen naar het BIA-kindertehuis te sturen, met de belofte dat ze voedsel, kleding en onderwijs zouden krijgen. Toen zij hun kinderen wilden bezoeken, bleken ze verdwenen, aldus de moeders.

Bij brief van 20 april 1978 aan de Terre des Hommes International Federation heeft [arts] melding gemaakt van “illegal adoption business run by Mr. [Persoon 1] ”.

In mei 1978 heeft Weekblad Panorama een artikel gepubliceerd getiteld “Even een kind kopen in Bangladesj”. Dit artikel bevat misstandaantijgingen jegens [Persoon 1] over (onder meer) leeftijdsvervalsing en het valselijk presenteren van kinderen als elkaars familie. Het artikel, waarin [Persoon 1] is aangeduid als [Persoon 1] , vermeldt onder meer:

Terre des Hommes heeft [Persoon 1] na deze publicatie verzocht om op haar kantoor in Den Haag te komen. Daarbij heeft Terre des Hommes hem verzocht zijn functie bij BIA op te geven.

Begin september 1978 heeft de Franse krant Le Monde aandacht besteed aan [arts] aantijgingen van kinderhandel.

Dezelfde maand is de toenmalige directeur van BIA afgereisd naar Bangladesh om onderzoek te doen naar de beschuldigingen van [arts] .

[Persoon 1] heeft in een brief van 15 september 1978 zijn ontslag bij BIA ingediend. BIA heeft dit ontslag in een brief aan [Persoon 1] van 23 september 1978 bevestigd, met als reden: “considering your workload and other reasons”.

In een brief van 2 januari 1979 heeft [arts] bij de Bengaalse regering aandacht gevraagd (samengevat) voor illegale adopties en de rol van [Persoon 1] daarbij als medewerker van Terre des Hommes. In de brief beschuldigt [arts] het Social Welfare Department van meewerken aan die illegale adopties.

In februari 1979 heeft [arts] op last van de Bengaalse overheid Bangladesh verlaten.

In maart 1979 heeft [arts] in Nederland gesproken met het bestuur van Terre des Hommes. Volgend op dit gesprek heeft Terre des Hommes in april 1979 een intern onderzoek ingesteld naar de beschuldigingen van [arts] . In dat kader zijn twee van haar bestuursleden afgereisd naar Bangladesh. Terre des Hommes heeft toen geconcludeerd dat de beweringen van [arts] niet klopten.

Op 9 mei 1979 heeft [arts] naar de Nederlandse overheid een lijst gestuurd met de namen van 25 moeders die in Bangladesh onder valse voorwendselen hun kinderen zouden hebben afgestaan. Op deze lijst staat ook [moeder 1] (de biologische moeder van [appellante] ) vermeld.

In juli en augustus 1979 hebben Nederlandse kranten gepubliceerd over de beschuldigingen van [arts] over de betrokkenheid van Terre des Hommes en BIA bij kinderhandel. Daarin is aan de orde gekomen dat de beschuldigingen volgens de Bengaalse overheid na onderzoek ongegrond zijn gebleken.

Op 7 september 1979 hebben Nederlandse justitieambtenaren intern twijfels uitgesproken over de betrouwbaarheid van het Bengaalse onderzoeksrapport.

Op 5 november 1979 heeft Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties de klacht van [arts] over de betrokkenheid van Terre des Hommes en BIA bij kinderhandel aan de Nederlandse regering voorgelegd.

Op 2 april 1980 hebben twaalf biologische ouders, onder wie [moeder 1] , een klachtbrief aan het Bengaalse parlement gestuurd waarin zij beschrijven hoe zij hun kinderen door bedrog van medewerkers van Terre des Hommes International Federation zijn kwijtgeraakt en dat zij zijn bedreigd toen zij om hun kinderen vroegen. De brief heeft de Bengaalse autoriteiten ertoe gebracht de aanklacht te onderzoeken.

Ook op 2 april 1980 heeft [moeder 1] zich per brief tot [arts] gewend voor hulp. In deze brief heeft zij herhaald dat zij en andere ouders hun kinderen door toedoen van [Persoon 1] en corrupte Bengaalse overheidsmedewerkers onder valse voorwendselen hebben afgestaan. De brief vermeldt onder meer dat ouders door [Persoon 1] zijn geïntimideerd om in juli 1979 niet voor de onderzoekscommissie te verklaren. De brief maakt melding van de klacht die zij tegen [Persoon 1] en enkele van diens medewerkers bij de autoriteiten hebben ingediend en dat de ouders opnieuw door [Persoon 1] worden geïntimideerd.

Op 8 december 1980 is het onderzoeksrapport van de Bengaalse autoriteiten verschenen. Het rapport vermeldt dat, met uitzondering van [moeder 1] en [moeder 2] , alle ouders hebben verklaard dat zij hun kinderen vrijwillig hebben afgestaan voor adoptie en dat de aanklacht is gebaseerd op valse verklaringen.

Op 7 december 1981 heeft het Amerikaanse weekblad People een artikel gewijd aan [arts] en diens beschuldigingen over kinderhandel in Bangladesh. In het artikel is onder meer te lezen dat sommige kinderen zouden terechtkomen in de seksindustrie.

Op 5 maart 1982 heeft het Bengaalse tijdschrift Bichitra een artikel gepubliceerd waarin BIA, Terre des Hommes en [Persoon 1] werden beschuldigd van handel in adoptiekinderen, het plaatsen van deze kinderen in bordelen, verminking van kinderen om deze geschikt te maken voor bedelen en het gedwongen kerstenen van moslimkinderen.

Nadat op 25 maart 1982 het leger in Bangladesh de macht had gegrepen, is [Persoon 1] op 20 mei 1982 door de Bengaalse autoriteiten gearresteerd op verdenking van kinderhandel. In juni 1982 is de Abandoned Children Order ingetrokken.

[Persoon 1] is op enig moment na zijn vrijlating in oktober 1982 door Terre des Hommes ontslagen.

In de tweede helft van 1982 hebben BIA en de Nederlandse overheid overleg gevoerd over de vraag hoe om te gaan met de negatieve publiciteit in Bangladesh die, aldus een bericht van de minister van Justitie aan de Koningin van 15 september 1982, door de Nederlandse overheid schadelijk werd geacht voor de goede naam van Nederland. In dat kader heeft BIA rapporten over de goede leefomstandigheden van geadopteerden uit Bangladesh in Nederland opgesteld en aan de Bengaalse autoriteiten gestuurd.

In maart 1983 is de strafrechtelijke vervolging van [Persoon 1] in Bangladesh geëindigd zonder veroordeling. In de schriftelijke (Engelstalige) vastlegging door [Persoon 2] (Magistrate 1st Class) staat onder meer dat 10 van de 13 onderzochte aangevers hun verklaringen hebben ingetrokken en hebben verklaard dat zij hun kinderen vrijwillig hebben afgestaan. Verder is vermeld dat de adopties rechtmatig zijn verlopen en juridisch niet kunnen worden aangevochten en dat de verdenking jegens [Persoon 1] ongegrond is.

Een op 2 december 1986 gedateerde affidavit van [moeder 1] luidt als volgt:

Op 3 juni 2017 heeft het tv-programma Nieuwsuur aandacht besteed aan illegale adoptiepraktijken in Bangladesh in de jaren zeventig en begin jaren tachtig. Aan de orde kwam onder meer de betrokkenheid van BIA, Terre des Hommes en [Persoon 1] . Tijdens deze uitzending werden oude foto's getoond van [appellante] en haar broer voorafgaand aan hun adoptie.

In 2017 is Wereldkinderen begonnen met een project onder de naam “History & Roots” om alle beschikbare informatie ten aanzien van interlandelijke adopties in de jaren 1970-2000 te verzamelen. Doel is het (per land) onderzoeken van de geschiedenis en de context van interlandelijke adoptie in de periode 1970-2000. Over Bangladesh is op enig moment een rapport gepubliceerd (herziene versie juli 2019) waarin onder meer wordt ingegaan op de werkwijze van BIA ten tijde van de adoptie van [appellante] .

[appellante] heeft Terre des Hommes, Wereldkinderen en de Staat bij afzonderlijke brieven van 11 maart 2019 aansprakelijk gesteld.

In april 2019 is in opdracht van Stichting Shapla Community – een stichting die opkomt voor de belangen van geadopteerden uit Bangladesh – een rapport gepubliceerd over interlandelijke adopties vanuit Bangladesh naar Nederland in de periode 1972-1982. Het rapport is geschreven door onderzoeksjournalist [journalist] (hierna: [journalist] ). [journalist] concludeert hierin (kort samengevat) dat sprake was van veel misstanden bij adopties, dat Terre des Hommes en BIA hierbij betrokken waren en dat Terre des Hommes, BIA en de Staat niet adequaat hebben gereageerd op signalen van misstanden.

Het rapport maakt ook melding van een interview met een oud-medewerkster van Terre des Hommes waarin deze vertelt dat toen zij en haar partner (ook een oud-medewerker van Terre des Hommes) een Bengalees kindje wilden adopteren, de oorspronkelijke afstandspapieren niet meer terugkwamen en dat [Persoon 1] haar vervolgens uitlegde dat aanpassingen nodig waren geweest om het kind “adoptabel” te maken. Volgens de oud-medewerkster nam [Persoon 1] het wel vaker niet zo nauw door bijvoorbeeld wel te verklaren dat een kind gevaccineerd was terwijl dat niet was gebeurd. De oud-medewerkers konden naar eigen zeggen niet leven met de werkwijze van [Persoon 1] en keerden mei 1976 terug naar Nederland. Daar hebben zij hun beklag gedaan bij de voorman van Terre des Hommes, aldus het rapport van [journalist] .

In het kader van haar onderzoek heeft [journalist] ook gesproken met [appellante] . Onder het kopje “Eerste herenigingen” (paragraaf 6B) is ten aanzien van [appellante] vermeld:

De COIA heeft op 8 februari 2021 een rapport uitgebracht. In dat rapport staat vermeld dat de commissie zich heeft gericht op het systeem van interlandelijke adoptie, dat het geen individuele casuïstiek heeft onderzocht en geen oordeel geeft over juridische schuld en aansprakelijkheid. Ook vermeldt het rapport dat onder “misstanden” wordt verstaan: het handelen of nalaten in strijd met geldende nationale en internationale wet- en regelgeving, alsmede het handelen of nalaten dat formeel niet in strijd is met die wet- en regelgeving maar ethisch gezien onverantwoord is. De belangrijkste conclusies over interlandelijke adopties vanuit Bangladesh luiden als volgt (hoofdstuk 4.5):

Ook staat in het COIA-rapport dat een voormalige BIA-bestuurslid er naar eigen zeggen getuige van was dat [Persoon 6] (van het Leger des Heils) zelf de geboortedatum aanpaste in het paspoort van de Bengaalse adoptiedochter van dat bestuurslid en erbij zei dat zij dat al vaker had gedaan.

Op advies van de COIA heeft de Staat excuses aangeboden aan geadopteerden voor de rol van de Staat bij de misstanden en toegezegd een expertisecentrum te zullen oprichten ter ondersteuning van geadopteerden bij juridische vraagstukken en afstammingsonderzoek.

De Staat heeft besloten om zich in procedures als deze niet langer op verjaring te beroepen .

Aan haar vorderingen legt [appellante] het volgende ten grondslag, samengevat:

De Staat, Wereldkinderen en Terre des Hommes hebben verweer gevoerd.

De rechtbank heeft het beroep op verjaring van Wereldkinderen en Terre des Hommes gehonoreerd en heeft, na een inhoudelijke behandeling van de vordering tegen de Staat, geconcludeerd dat de Staat niet onrechtmatig heeft gehandeld. Alle vorderingen zijn afgewezen en [appellante] is in de proceskosten veroordeeld.

[appellante] is in hoger beroep gekomen en heeft verschillende bezwaren (grieven) tegen het vonnis aangevoerd. [appellante] vordert hetzelfde als bij de rechtbank.

Grieven 1 tot en met 5 zijn gericht tegen overwegingen van de rechtbank in de zaak tegen Wereldkinderen en Terre des Hommes. Met grief 1 voert [appellante] aan dat de rechtbank geen althans onvoldoende rekening heeft gehouden met de omstandigheid dat verweerders in 1976 al wisten dat sprake was van ernstige misstanden bij interlandelijke adopties, dat [Persoon 1] adoptiepapieren vervalste en dat [appellante] en haar broer met onvolledige en onjuiste papieren naar Nederland waren gevlogen. Subsidiair voert [appellante] aan dat verweerders in elk geval voorbereid hadden moeten zijn op misstanden. Sinds 1971 waren er immers al signalen van misstanden in andere landen (o.a. Brazilië en Sri Lanka) en Bangladesh was als één van de armste landen ter wereld, en bovendien volledig verwoest door oorlog, bij uitstek een land waar zich misstanden zouden kunnen voordoen. Niettemin hebben verweerders geen (voorzorgs)maatregelen genomen en geen toezicht gehouden. Integendeel, zij hebben misstanden juist in de hand gewerkt door alles door één persoon ( [Persoon 1] ) te laten doen. Grief 2 houdt in dat de rechtbank het COIA-rapport niet op zijn merites heeft beoordeeld. Met grief 3 voert [appellante] aan dat de rechtbank ten onrechte heeft geoordeeld dat er onvoldoende aanwijzingen zijn om er veronderstellenderwijs vanuit te gaan dat [appellante] onder valse voorwendselen is geadopteerd. [appellante] verwijst naar de volgens haar onbetwiste feiten en enkele aanvullende omstandigheden, waaronder de hierboven vermelde signalen van misstanden, het feit dat de Transfer of Guardianship ontbrak toen zij naar Nederland reisde en het feit dat het dossier van haar broer veel onjuistheden bevatte (de handtekeningen onder de afstandsverklaringen waren identiek maar haar broer was door iemand anders afgestaan en tussen [appellante] en haar broer zat volgens de papieren van haar broer slechts 9 maanden). Ook voert zij aan dat de rechtbank ten onrechte twijfels heeft geuit over het waarheidsgehalte van de verklaring van haar moeder en merkt zij onder meer op dat BIA en Terre des Hommes belang hadden bij de uitkomst van hun interne onderzoeken. Met grieven 4 en 5 voert [appellante] aan dat de rechtbank de gezichtspunten (zie hierna 6.10) onjuist heeft gewogen in de zaken tegen Wereldkinderen en Terre des Hommes. In de toelichting loopt [appellante] die gezichtspunten na. Grief 6 houdt in dat de rechtbank ten onrechte niet heeft geoordeeld dat sprake is geweest van falend toezicht van de Staat. Volgens [appellante] had de Staat in 1976 niet uit mogen gaan van de betrouwbaarheid van de Bengaalse papieren, omdat hij wist dat sprake was van een verwoest land zonder stabiel rechtssysteem en zonder adequaat toezicht. Verder voert [appellante] aan dat de Staat ook in 1976 al een toezichthoudende taak had bij de toelating van buitenlandse pleegkinderen ter adoptie. Omdat de Transfer of Guardianship ontbrak heeft de Staat een visum verleend op grond van een onvolledig dossier. [appellante] stelt dat de Staat in elk geval op 6 september 1978 op de hoogte was van de misstanden in Bangladesh, dus voordat de rechtbank in Nederland in oktober 1978 de adoptie van [appellante] uitsprak. Grief 7 is gericht tegen de overweging van de rechtbank in de zaak tegen de Staat dat de keuze van de Staat om geen zelfstandig onderzoek uit te voeren geen schending oplevert van artikel 8 EVRM. Overigens wordt in de toelichting niet alleen gesproken over de Staat, maar over “gedaagden”. De grief verwijst naar de vorige grieven. [appellante] voert aan dat gedaagden een dossier in hun bezit hadden met daarin onder meer de brieven van [arts] . Zij vindt het onbegrijpelijk dat “gedaagden” die informatie nooit hebben gedeeld en zelfs hebben vernietigd. Hierdoor is [appellante] nooit in de gelegenheid geweest zelf te oordelen over de beschuldigingen. Zowel op de Staat als op Wereldkinderen en Terre des Hommes rustte een zware informatieplicht, aldus [appellante] . Grief 8, ten slotte, betreft de proceskosten.

Hieronder wordt nader ingegaan op de grieven en op de reactie van verweerders daarop.

Op 12 juli 2022 heeft dit hof uitspraak gedaan in een andere interlandelijke adoptiezaak ⁶. Net als in die zaak (die het hof in navolging van partijen verder zal aanduiden als de Sri Lankaanse zaak) gaat het in de zaak van [appellante] om een kind dat op zeer jonge leeftijd van haar geboorteland naar Nederland is gebracht om daar te worden geadopteerd ( [appellante] was destijds rond de 4 jaar en in de Sri Lankaanse zaak ging het om een pasgeboren baby). De vaststelling in de Sri Lankaanse zaak dat sprake is van een bijzonder ingrijpende wijziging in het leven van een kind, met verstrekkende gevolgen voor de toekomst, is in de zaak van [appellante] evenzeer van toepassing. Dat neemt niet weg dat er ook belangrijke verschillen met de Sri Lankaanse zaak zijn. Zo is [appellante] al in 1976 naar Nederland overgebracht, terwijl de overkomst naar Nederland in de Sri Lankaanse zaak in 1992 plaatsvond. Tegen die tijd waren er aanzienlijk meer signalen van structurele misstanden dan in 1976. Daarnaast geldt dat er in 1976 nog nauwelijks een juridisch kader bestond voor interlandelijke adopties. De VN-Verklaring van 1986 ⁷ was nog niet aangenomen en de Wet opneming buitenlandse pleegkinderen (Wobp) ⁸ was nog niet in werking getreden. De regelgeving bestond uitsluitend uit de Vreemdelingencirculaire (zie hierboven: 3.10 en 3.11).

Een ander belangrijk verschil is dat de eiseres in de Sri Lankaanse zaak niet weet wie haar biologische moeder is geweest en dat zij haar biologische familie (daarom) nooit heeft kunnen vinden. [appellante] is daarentegen altijd bekend geweest met de echte naam van haar biologische moeder. Daar waar het kernverwijt in de Sri Lankaanse zaak was dat de adoptiepapieren waren vervalst, ziet het kernverwijt in deze zaak op het onder valse voorwendselen tot stand komen van de afstandsverklaring.

Het hof moet elke zaak op haar eigen merites beoordelen. Zoals de rechtbank terecht heeft opgemerkt verklaart dat waarom de uitkomst in de afzonderlijke interlandelijke adoptiezaken kan verschillen.

Een andere inleidende opmerking die het hof nog wil maken is dat [appellante] op veel plaatsen in de processtukken geen onderscheid maakt tussen de afzonderlijke verweerders. Zij spreekt vaak over “gedaagden” in het algemeen. Grief 7 is bijvoorbeeld gericht tegen een overweging in de zaak tegen de Staat, maar in de toelichting spreekt [appellante] weer over “gedaagden”. Het is belangrijk om bij de verdere beoordeling voor ogen te houden dat elke verweerder een eigen rol en taak heeft.

De vorderingen zijn dus in beginsel verjaard. Kernvraag is of [appellante] terecht aanvoert dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dat Wereldkinderen en Terre des Hommes een beroep doen op die verjaring.

Voorop staat dat aan het instituut van bevrijdende verjaring zwaarwegende argumenten ten grondslag liggen, waaronder de rechtszekerheid, het feit dat niet van een schuldenaar kan worden verlangd dat hij bewijsstukken tot in lengte van jaren bewaart en de omstandigheid dat door tijdsverloop bewijsproblemen kunnen ontstaan en getuigenverklaringen minder betrouwbaar kunnen worden. In het algemeen houdt de Hoge Raad dan ook strikt de hand aan de verjaringsregels, ook indien dat “uit het oogpunt van individuele gerechtigheid” soms moeilijk te accepteren is ⁹. Terughoudendheid is dus vereist bij het aannemen van een uitzondering ¹⁰. Alleen in uitzonderlijke gevallen kan worden geoordeeld dat de derogerende werking van de redelijkheid en billijkheid in de weg staat aan een beroep op verjaring. Dit neemt niet weg dat er wel degelijk gevallen kunnen bestaan waarin een beroep op verjaring als onaanvaardbaar moet worden gekwalificeerd.

Deze gezichtspunten dienen te worden betrokken bij het oordeel of onder de omstandigheden van een concreet geval een beroep op verjaring naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. Afhankelijk van die omstandigheden kunnen bij dat oordeel ook andere gezichtspunten in aanmerking worden genomen. Daarbij geldt dat de stelplicht en bewijslast op [appellante] rusten.

Naar het oordeel van het hof is dat wat [appellante] heeft aangevoerd te mager om aan te nemen dat het beroep op verjaring van Wereldkinderen en Terre des Hommes in dit specifieke geval naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. Het hof overweegt hiertoe als volgt.

Hierboven (6.12.2. en 6.12.3.) is al aan de orde gekomen dat niet vaststaat dat [appellante] onder valse voorwendselen is afgestaan. De bewijslast in dat verband rust op [appellante] . Aan bewijslevering wordt echter niet toegekomen, omdat ook als veronderstellenderwijs wordt aangenomen dat de afstandsverklaring onder valse voorwendselen tot stand is gekomen, de vordering van [appellante] tegen de Staat niet slaagt, en wel om de volgende redenen.

De conclusie is dat het hoger beroep van [appellante] niet slaagt. Daarom zal het hof het vonnis in alle drie de zaken bekrachtigen en verder recht doen zoals onder 6.13, 6.17 en hierna weergegeven.