Parket bij de Hoge Raad 07-11-2025, ECLI:NL:PHR:2025:1213

Bij beschikking van 22 augustus 2025 (hierna: de verwijzingsbeschikking) ¹ heeft de rechtbank Noord-Nederland op grond van art. 392 Rv de volgende prejudiciële vragen gesteld aan de Hoge Raad:

Deze vragen zijn gerezen in een procedure waarbij betrokkene de rechtbank heeft verzocht om de ambtenaar van de burgerlijke stand te gelasten de geslachtsaanduiding op de geboorteakte van betrokkene te wijzigen in ‘X’, de voornaam van betrokkene te wijzigen en de ambtenaar van de burgerlijke stand te gelasten deze wijziging in de geboorteakte van betrokkene toe te voegen. Betrokkene stelt dat de vermelding van het mannelijke geslacht in diens geboorteakte niet in overeenstemming is met de eigen genderbeleving; betrokkene identificeert zich niet als man of vrouw. Ook wenst betrokkene een voornaam te voeren die meer passend is bij diens genderidentiteit. De ambtenaar van de burgerlijke stand kan zich vinden in de verzoeken van betrokkene. De rechtbank heeft het verzoek met betrekking tot de voornaamswijziging toegewezen. ² Voor het overige is de zaak aangehouden in afwachting van de uitkomst van de onderhavige prejudiciële procedure.

De prejudiciële vragen in deze zaak komen grotendeels overeen met de prejudiciële vragen die de rechtbank Den Haag op 17 december 2021 aan de Hoge Raad heeft gesteld. ³ In de Haagse zaak heeft de Hoge Raad afgezien van beantwoording van de prejudiciële vragen, omdat wetgeving in voorbereiding was die genderneutrale registratie in een geboorteakte mogelijk zou maken. ⁴ De Hoge Raad wees hiervoor op het amendement van het Tweede Kamerlid Van Ginneken op het wetsvoorstel Wijziging vermelding geslacht in geboorteakte, welk amendement ertoe strekt de registratie van de ‘X’ als geslachtsaanduiding voor non-binaire mensen zonder tussenkomst van de rechter mogelijk te maken. Zolang een wettelijke regeling ontbreekt, is het volgens de Hoge Raad aan de rechter om in elke concrete zaak aan de hand van de aard en inhoud van het verzoek en de verdere omstandigheden van het geval te beslissen over een verzoek om genderneutrale registratie in een geboorteakte. Na deze beslissing van de Hoge Raad hebben diverse feitenrechters verzoeken tot wijziging van een mannelijke of vrouwelijke geslachtsregistratie in een geboorteakte naar een ‘X’ of een andere non-binaire aanduiding toegewezen. ⁵

In de verwijzingsbeschikking heeft de rechtbank, voor zover van belang, het volgende overwogen.
Na de prejudiciële beslissing van de Hoge Raad in de Haagse zaak is sprake geweest van een tendens van maatschappelijke erkenning en een trend naar juridische erkenning van een neutrale geslachtsaanduiding. Deze tendens lijkt echter te kantelen, waardoor de vraag rijst in hoeverre (de trend naar) juridische erkenning van een neutrale geslachtsregistratie nog houdbaar is.
In een uitspraak van het EHRM van 31 januari 2023 in de zaak Y tegen Frankrijk is beslist dat uit art. 8 EVRM geen positieve verplichting van de Staat voortvloeit om het mogelijk te maken de geslachtsaanduiding in de geboorteakte aan te passen aan een neutraal geslacht.
Op 23 april 2024 heeft de Tweede Kamer een motie aangenomen waarin de regering wordt verzocht het wetsvoorstel Wijziging vermelding geslacht in geboorteakte binnen een maand in te trekken. Bij kamerbrief van 26 april 2024 hebben de ministers voor rechtsbescherming en van onderwijs, cultuur en wetenschap de Tweede Kamer bericht dat met intrekking van het wetsvoorstel van het kabinet een stap wordt verlangd die het kabinet (nog) niet wil zetten.
Op grond van de motie kan worden voorondersteld dat niet langer de verwachting bestaat dat op korte termijn wetgeving zal komen die de registratie van ‘X’ als geslachtsaanduiding mogelijk maakt. Dat roept de vraag op wat hiervan de invloed is op de lijn die de Hoge Raad met zijn prejudiciële beslissing in de Haagse zaak heeft uitgezet. Immers, de overweging van de Hoge Raad dat het aan de rechter is om in elke concrete zaak aan de hand van de aard en de inhoud van het verzoek te beslissen, is uitdrukkelijk gegeven met het idee dat wetgeving op dit terrein in de nabije toekomst valt te verwachten, terwijl van een dergelijke reële verwachting inmiddels geen sprake meer kan zijn. De enkele omstandigheid dat de betrokken ministers vooralsnog het wetsvoorstel Wijziging vermelding geslacht in geboorteakte niet intrekken maakt dat bij de huidige samenstelling van de Tweede Kamer niet anders. Wel kan er nu rekening mee worden gehouden dat een mogelijk andere samenstelling van de Tweede Kamer na de komende verkiezingen met zich kan brengen dat een debat zal plaatsvinden en een mogelijkheid bestaat dat de Tweede Kamer in een gewijzigde samenstelling tot een andere opvatting over de intrekking komt dan nu in de aangenomen motie is neergelegd.
Tegen deze achtergrond is bij de rechtbank de vraag opgekomen of het verzoek van betrokkene zonder wettelijke basis kan worden toegewezen, in aanmerking genomen dat afwijzing van dat verzoek (i) niet zonder meer een inbreuk oplevert op in art. 8 EVRM beschermende rechten, (ii) de huidige wetgeving toewijzing niet mogelijk maakt en is gebaseerd op een afweging die gelet op de rechtspraak van het EHRM lijkt te vallen binnen de ‘margin of appreciation’, en (iii) anders dan in 2022 toen de Hoge Raad heeft afgezien van beantwoording van de prejudiciële vragen in de Haagse zaak, geen concreet en reëel vooruitzicht bestaat op een wetswijziging die toewijzing van het verzoek wel mogelijk maakt.

Ik stel het volgende voorop. Het is aan de overheid om te bepalen hoe de overheidsregistratie van personen wordt ingericht en de wettelijke regeling hierover wordt vormgegeven. Nederland kent een binair stelsel van geslachtsregistratie. Bij de geboorte van een kind wordt in de geboorteakte vermeld of het kind het mannelijke of vrouwelijke geslacht heeft. ⁶ Indien het geslacht bij de geboorte twijfelachtig is, wordt een geboorteakte opgemaakt waarin wordt vermeld dat het geslacht van het kind niet is kunnen worden vastgesteld (art. 1:19d lid 1 BW) . Deze (genderneutrale) registratie blijft in stand wanneer binnen drie maanden na de geboorte van het kind geen medische verklaring wordt overgelegd of uit de overgelegde medische verklaring blijkt dat het geslacht niet is kunnen worden vastgesteld (art. 1:19d lid 3 BW) .

Art. 1:28 e.v. BW voorziet in de mogelijkheid tot wijziging van de vermelding van het geslacht in de geboorteakte wanneer een persoon van zestien jaar of ouder de overtuiging heeft tot het andere geslacht te behoren dan is vermeld in de geboorteakte. Het wetsvoorstel Wijziging vermelding geslacht in geboorteakte strekt ertoe de voorwaarden in art. 1:28 e.v. BW te versoepelen en de procedure te vereenvoudigen. ⁷ Onder meer wordt voorgesteld het vereiste van een deskundigenverklaring te schrappen en de leeftijdsgrens van zestien jaar te laten vervallen.

De Nederlandse wet biedt geen mogelijkheid tot wijziging of verbetering van de binaire geslachtsregistratie in een geboorteakte in een ‘X’ of een andere genderneutrale aanduiding voor personen die de overtuiging hebben niet of niet alleen te behoren tot het mannelijke of het vrouwelijke geslacht. Daarin leek verandering te komen met het amendement van 30 november 2021 van het Tweede Kamerlid Van Ginneken op het wetsvoorstel Wijziging vermelding geslacht in geboorteakte. ⁸ Het amendement strekt ertoe de registratie van de ‘X’ als geslachtsaanduiding voor non-binaire mensen zonder tussenkomst van de rechter wettelijk mogelijk te maken.

Het kabinet heeft laten weten de noodzaak van een zorgvuldig onderzoek naar de gevolgen van de invoering van geslachtsneutrale registratie te onderschrijven en een inventarisatie te laten uitvoeren om de voorzienbare knelpunten in wet- en regelgeving, de gevolgen voor de uitvoering en de daarmee samenhangende kosten in kaart te brengen. ¹⁰

Het Tweede Kamerlid Van Ginneken heeft het amendement tijdens de algemene beraadslaging op 27 september 2022 ingetrokken. ¹¹

Bij brief van 7 juli 2023 heeft het kabinet de Tweede Kamer geïnformeerd over de resultaten van de uitgevoerde inventarisatie. ¹² Hieruit komt naar voren, kort gezegd, dat de wettelijke invoering van een geslachtsneutrale registratie aanzienlijke gevolgen kan hebben voor bestaande wet- en regelgeving en dat verdere beleidsvorming noodzakelijk is. Ook wijst het kabinet op de gevolgen voor de uitvoeringspraktijk en de (mogelijke) kosten die hiermee gemoeid zijn.

Het Tweede Kamerlid Van Ginneken heeft op 27 oktober 2023 een initiatiefwet vereenvoudiging non-binaire geslachtsvermelding in consultatie gebracht. ¹³ De sluitingsdatum van deze consultatie was 8 december 2023. De consultatie heeft 422 (openbare) reacties opgeleverd.

De in consultatie gebrachte initiatiefwet van het Tweede Kamerlid Van Ginneken heeft tot op heden niet geleid tot de indiening van een wetsvoorstel bij de Tweede Kamer. ¹⁴

Van Ginneken is met ingang van 6 december 2023 geen lid meer van de Tweede Kamer.

Op 23 april 2024 heeft de Tweede Kamer de motie Van Vroonhoven en Van Dijk aangenomen waarin de regering wordt verzocht het wetsvoorstel Wijziging vermelding geslacht in geboorteakte in te trekken. ¹⁵ Op 26 april 2024 heeft het kabinet laten weten dat deze motie niet zal worden uitgevoerd. ¹⁶ Op 8 april 2025 heeft de Tweede Kamer de motie Van Dijk c.s. aangenomen waarin de regering wordt verzocht om de hiervoor genoemde motie Van Vroonhoven en Van Dijk uit te voeren. ¹⁷ Op 2 juli 2025 heeft het kabinet laten weten gehoor te zullen geven aan een herhaalde oproep van een meerderheid van de Tweede Kamer tot intrekking van het wetsvoorstel. ¹⁸

Op dit moment bestaat geen zicht op wetgeving in de nabije toekomst waarmee genderneutrale registratie in een geboorteakte wettelijk mogelijk zal worden gemaakt. De huidige stand van zaken op het gebied van te verwachten wetgeving verschilt derhalve van de situatie waarin de Hoge Raad verzocht werd om de prejudiciële vragen te beantwoorden in de Haagse zaak. De Hoge Raad ging er toen vanuit ‘(…) dat wetgeving op dit terrein in de nabije toekomst valt te verwachten.’ (rov. 4.4) Ik zie hierin echter geen reden om nu wel tot beantwoording van de prejudiciële vragen over te gaan. Naar mijn mening is het aan de wetgever om op basis van democratisch gelegitimeerde besluitvorming rechtspolitieke keuzes te maken over het al dan niet wettelijk mogelijk maken van genderneutrale registratie in een geboorteakte en, als wordt besloten om dit onderwerp wettelijk te regelen, te kiezen op welke manier een regeling hierover zal worden vormgegeven. Hiervoor is het volgende van belang.

In een uitspraak van 31 januari 2023 heeft het EHRM in de zaak Y tegen Frankrijk, voor zover van belang, als volgt geoordeeld. ¹⁹ De persoonlijke identiteit, waarvan geslacht een onderdeel is, valt onder het recht op eerbiediging van het privéleven zoals gewaarborgd door art. 8 EVRM. In dit geval is de genderidentiteit in het geding, hetgeen een wezenlijk aspect van de persoonlijke levenssfeer betreft. De overheid heeft een positieve verplichting om de daadwerkelijke eerbiediging van het privéleven te garanderen. De overheid heeft een ruime beoordelingsruimte (‘margin of appreciation’) bij de uitvoering van haar positieve verplichting om een genderneutrale persoon de eerbiediging van diens privéleven daadwerkelijk te garanderen. De genderneutrale registratie betreft een onderwerp waarover de meningen in het maatschappelijke debat kunnen verschillen en dat tot controverse kan leiden. De overgrote meerderheid van de verdragsstaten van het EVRM hanteert een binair systeem van geslachtsregistratie. Bovendien is het algemeen belang in het geding, namelijk het beschikken over betrouwbare officiële registers, de onvervreemdbaarheid van een burgerlijke staat, het behoud van de sociale en juridische inrichting van de registers en meer in het algemeen de rechtszekerheid. Uit art. 8 EVRM vloeit voor de overheid geen positieve verplichting voort om het mogelijk te maken de geslachtsaanduiding in de geboorteakte aan te passen aan een neutraal geslacht. Door het ontbreken van deze mogelijkheid in het nationale recht schiet de overheid niet tekort in de nakoming van haar positieve verplichting om de eerbiediging van het privéleven daadwerkelijk te garanderen. Er is aldus geen sprake van een schending van art. 8 EVRM.

Uit deze beslissing van het EHRM volgt dat genderidentiteit valt binnen de reikwijdte van art. 8 EVRM, maar dat de overheid een ruime beoordelingsvrijheid heeft bij de uitvoering van haar positieve verplichting om een genderneutrale persoon het door art. 8 EVRM beschermde recht op eerbiediging van diens privéleven te garanderen. Het resultaat is dat de overheid op grond van art. 8 EVRM niet verplicht is om een genderneutrale registratie (wettelijk) mogelijk te maken. ²⁰ Aangezien geen sprake is van een schending van het door art. 8 EVRM gewaarborgde recht op eerbiediging van het privéleven, doet zich ook niet de vraag voor of de rechter dient te voorzien in een rechtstekort als gevolg van strijdigheid van het nationale recht met een verdragsbepaling. ²¹ In wezen is het antwoord op de eerste vraag in de verwijzingsbeschikking hiermee gegeven.

Hierbij komt het volgende. Het al dan niet introduceren van de wettelijke mogelijkheid van genderneutrale registratie op een geboorteakte, hangt af van rechtspolitieke keuzes die zijn voorbehouden aan de wetgever. Dit vraagt om een parlementaire discussie over de in de samenleving levende opvattingen over de rechtspositie van non-binaire personen en over de wenselijkheid van wetgeving op dit gebied. De standpunten hierover kunnen uiteenlopen, zoals ook blijkt uit de reacties op de consultatie van de initiatiefwet van Van Ginneken. ²² Bovendien geldt dat, wanneer wordt besloten om een wettelijke regeling in te voeren, dit ingrijpende gevolgen zal hebben voor andere wet- en regelgeving waarin van een binaire geslachtsregistratie wordt uitgegaan. Dit vergt een zorgvuldige wetgevingsoperatie waarbij de gevolgen van een non-binaire geslachtsregistratie in kaart moeten worden gebracht en de nodige aanpassingen moeten worden verricht in bestaande wet- en regelgeving alsmede in ICT-systemen van de overheid. ²³

Een ander punt is dat, wanneer een wettelijke regeling wordt ingevoerd, keuzes moeten worden gemaakt over de vormgeving van de regeling, dat wil zeggen de voorwaarden waaronder en de wijze waarop een geslachtsneutrale registratie mogelijk moet zijn ²⁴ alsmede de temporele werking van de regeling ²⁵. Dat geldt ook voor de vraag (zie de vragen 3 en 4 in de verwijzingsbeschikking) of, bij de mogelijkheid van genderneutrale registratie, een geboorteakte die is opgemaakt conform de biologische werkelijkheid moet worden doorgehaald en een nieuwe geboorteakte moet worden opgesteld, of dat deze geboorteakte aldus moet worden gewijzigd dat daarin geen geslachtsvermelding of een geslachtsneutrale aanduiding (‘X’, ‘-’ ‘waarvan het geslacht niet is kunnen worden vastgesteld’ of een andere aanduiding) moet worden opgenomen. Hetzelfde geldt voor de vraag (zie vraag 5 in de verwijzingsbeschikking) of het vereiste van een deskundigenverklaring in de zin van art. 1:28a BW kan worden verlangd voor het wijzigen van de geslachtsaanduiding op een geboorteakte naar een non-binaire geslachtsaanduiding. Het is aan de wetgever om daarin keuzes te maken.

De prejudiciële vragen die de rechtbank (in het kader van art. 8 EVRM) heeft voorgelegd raken aan kwesties waarover de wetgever, op basis van een parlementair debat en na een zorgvuldige afweging van de betrokken belangen, keuzes zal moeten maken van rechtspolitieke, juridische en beleidsmatige aard. Dit zijn keuzes waarin de rechter niet mag treden. Dit brengt mij tot de conclusie dat de prejudiciële vragen zich niet voor beantwoording lenen.

Wanneer een verzoek om aanpassing van de geslachtsregistratie op de geboorteakte in een genderneutrale aanduiding wordt gedaan, zal de rechter dit verzoek moeten beoordelen met inachtneming van de in het geding zijnde rechten van de betrokkenen. Hierbij zal de rechter een afweging moeten maken tussen het individuele belang van de betrokkene en het algemeen belang bij instandhouding van het wettelijke uitgangspunt van binaire geslachtsregistratie. ²⁶ In dat verband zal ook een rol spelen de vraag in hoeverre een geslachtsneutrale registratie maatschappelijk geaccepteerd is.