Hoge Raad 17-10-2025, ECLI:NL:HR:2025:1570

In de klachten over de toepassing van art. 8 lid 2 EVRM ziet de Hoge Raad, mede gelet op uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (hierna: EHRM), waaronder een uitspraak van het EHRM van 15 april 2025 ⁶ in een zaak tegen Nederland, aanleiding om het volgende op te merken over het bij beslissingen over kinderbeschermingsmaatregelen in acht te nemen recht op eerbiediging van gezinsleven (art. 8 EVRM) .

Beslissingen op grond van afdeling 4 (Ondertoezichtstelling van minderjarigen) en afdeling 5 (Beëindiging van het ouderlijk gezag) van titel 14 van Boek 1 BW en de uitvoering daarvan kunnen, en zullen in veel gevallen, een inmenging vormen in het tussen een kind en zijn ouder of ouders bestaande gezinsleven (‘family life’) zoals beschermd door art. 8 EVRM. Een zodanige beslissing zal derhalve moeten voldoen aan de in art. 8 lid 2 EVRM gestelde vereisten dat zij bij de wet is voorzien, dat zij een legitiem doel dient, zoals de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen, en dat zij kan worden beschouwd als in een democratische samenleving noodzakelijk. Dit laatste vereiste vergt onder meer dat het legitieme doel niet met een minder ingrijpende maatregel kan worden bereikt en dat daaraan een redelijke afweging (‘fair balance’) van de betrokken belangen ten grondslag ligt. ⁷ Een en ander geldt ook voor een beslissing op een door een ouder gedaan verzoek op de voet van art. 1:277 BW om in het gezag over een kind te worden hersteld. ⁸

Bij alle beslissingen waar het gezinsleven van kinderen in het geding is, komt aan de belangen van het kind groot gewicht toe. Waar het gaat om de verzorging en opvoeding van kinderen en om beperkingen in de omgang, moeten de belangen van het kind volgens het EHRM voor andere overwegingen komen. ⁹

Bij het beoordelen van de noodzaak om de zorg over een kind geheel of gedeeltelijk aan een ander dan de ouder of ouders toe te vertrouwen – zoals het geval is als het kind onder toezicht wordt gesteld en uit huis wordt geplaatst (art. 1:255 BW en art. 1:265a BW) – komt in het algemeen aan de nationale rechter een ruime beoordelingsruimte toe. Daarbij is van belang dat het in beginsel gaat om tijdelijke maatregelen die op zichzelf geen volledige ontneming van het gezinsleven inhouden. ¹⁰ Louter financiële problemen van een ouder vormen geen voldoende grondslag om de ouder de zorg over een kind te ontnemen. ¹¹

Is de zorg over een kind aan een ander dan de ouder of ouders toevertrouwd, dan heeft de overheid een positieve verplichting tot het treffen van maatregelen om te bevorderen dat het gezin zo spoedig als redelijkerwijs mogelijk wordt herenigd. Deze verplichting gaat steeds zwaarder wegen, omdat tijdsverloop onherstelbare gevolgen kan hebben voor de verhoudingen tussen het kind en de ouder van wie het gescheiden is. Wel dient deze verplichting steeds afgewogen te worden tegen de verplichting om rekening te houden met het belang van het kind ¹² en het grote gewicht van dat belang. ¹³ Alle inspanningen moeten erop zijn gericht om persoonlijke banden tussen ouder en kind in stand te houden en, indien en zodra geëigend, het gezinsverband te herstellen (‘family reunification’). ¹⁴ Het is derhalve van groot belang dat de wijze waarop de omgang tussen het kind en de ouder of ouders wordt geregeld, daadwerkelijk, maar zonder dat het kind wordt blootgesteld aan onevenredige hardheid (‘undue hardship’), het doel dient van hereniging van kind en ouder of ouders. In het algemeen zullen daarvoor omgangsregelingen waarbij tussen de omgangsmomenten intervallen verstrijken van weken – of zelfs maanden –, niet volstaan. ¹⁵

De conclusie dat, wanneer een aanmerkelijke periode is verstreken nadat het kind oorspronkelijk onder de zorg van de overheid is gekomen, het doel van hereniging van het kind en de ouder of ouders zich niet langer verdraagt met het belang van het kind, mag slechts worden getrokken na zorgvuldige overweging en met in aanmerking nemen van de positieve verplichting van de overheid om hereniging van kind en ouder of ouders te bevorderen. ¹⁶

In het besluitvormingsproces over kinderbeschermingsmaatregelen dient in voldoende mate rekening te worden gehouden met het belang van de ouder of ouders. De opvattingen en belangen van de ouders moeten naar behoren in aanmerking worden genomen en het beslissingsproces dient zodanig te zijn dat de ouders in staat zijn om tijdig gebruik te maken van beschikbare rechtsmiddelen. De ouders moeten in zodanige mate in het gehele besluitvormingsproces worden betrokken dat hun belangen naar behoren worden beschermd en zij volledig in staat zijn om hun zaak naar voren te brengen. Daarbij moet ertegen gewaakt worden dat door enkel tijdsverloop in het nadeel van ouders wordt beslist. Of de rechter een deskundige dient te raadplegen over de vraag in hoeverre omgang kan plaatsvinden, hangt af van de specifieke omstandigheden van de zaak. Het is aan de rechter om het voorhanden bewijs te waarderen. ¹⁷

Het EHRM beziet bij de beoordeling van klachten over schending van art. 8 EVRM de zaak in haar geheel (‘the case as a whole’) en betrekt daarbij zo nodig in bepaalde mate ook eerdere procedures en beslissingen. ¹⁸ Daarbij is het EHRM zich ervan bewust dat deze retrospectieve wijze van beoordeling kan afwijken van die van instellingen van jeugdbescherming en rechters, die beslissingen moeten nemen op basis van de omstandigheden waarin het kind en betrokken gezinsleden verkeren op het moment van de beslissing en met het oog in de eerste plaats gericht op de toekomst. ¹⁹

De hiervoor in 3.1 weergegeven klachten lenen zich voor gezamenlijke behandeling.

De rechter kan de ouder wiens gezag over een minderjarige is beëindigd, op zijn verzoek in het gezag herstellen indien (a) herstel in het gezag in het belang van de minderjarige is, en (b) de ouder duurzaam de verantwoordelijkheid voor de verzorging en opvoeding van de minderjarige in staat is te dragen (art. 1:277 lid 1 BW) . Uit de wetsgeschiedenis blijkt dat bij de door de rechter te maken keuze het belang van het kind uitgangspunt is en dat daarbij het recht van een kind op een gezonde en evenwichtige ontwikkeling en groei naar zelfstandigheid centraal staat. Ook in gevallen dat aan voorwaarde b is voldaan, kan de rechter, afhankelijk van de concrete omstandigheden van het geval, het verzoek afwijzen om redenen die gelegen zijn in het belang van het kind. ²⁰

Het onderdeel gaat terecht ervan uit dat de rechter bij beslissingen op de voet van art. 1:277 BW alle relevante omstandigheden in aanmerking dient te nemen. Met zijn overweging dat de vraag of een ouder in het gezag kan worden hersteld ‘als eerste’ moet worden beoordeeld naar de maatstaven van art. 1:277 lid 1 BW, heeft het hof dit niet miskend, maar heeft het – terecht – tot uitdrukking gebracht dat toewijzing slechts mogelijk is als dit in het belang van de minderjarige is. Daaraan doet niet af de mogelijkheid dat bij eerdere beslissingen over het gezag van de moeder en de omgang met de minderjarige fouten zijn gemaakt. Ook doet daaraan niet af dat de rechter bij de beoordeling van de voor zijn beslissing relevante omstandigheden op zichzelf niet gebonden is aan oordelen in eerdere beslissingen omtrent die omstandigheden. ²¹ Dit een en ander brengt immers niet mee dat bij de beoordeling of toewijzing van het verzoek in het belang van de minderjarige is – een beoordeling op basis van de omstandigheden op het moment van de beslissing en met het oog in de eerste plaats gericht op de toekomst (vgl. hiervoor in 3.2.8) –, voorbijgegaan kan worden aan de zorgelijke situatie van de minderjarige en haar verzwaarde opvoedbehoefte. Het hof heeft overigens onder ogen gezien (rov. 4.6) dat de moeder erkend gedupeerde is van de toeslagenaffaire, dat zij door de Belastingdienst ten onrechte is aangemerkt als fraudeur en dat de schulden die voortkomen uit de toeslagenaffaire een langdurig negatief effect hebben op gezinnen.

Gelet op hetgeen het hof over het belang van de minderjarige heeft overwogen in verband met de zorgelijke situatie van de minderjarige en haar verzwaarde opvoedbehoefte, kan, ook in het licht van art. 8 lid 2 EVRM, niet gezegd worden dat het hof niet op de juiste wijze heeft getoetst aan art. 1:277 BW of dat het zijn oordeel niet naar behoren heeft gemotiveerd. De hiervoor in 3.1 weergegeven klachten falen.

Onderdeel 2 klaagt onder meer dat het hof met zijn overweging, in rov. 4.8, dat het rapport van iMindU GGZ niets zegt over de opvoedkwaliteiten van de moeder in relatie tot de specifieke opvoedbehoeften van de minderjarige dan wel over de interactie tussen de moeder en de minderjarige, een onjuiste, willekeurige maatstaf aanlegt voor wat al dan niet in het belang van de minderjarige is.

De klacht faalt. Het oordeel van het hof geeft geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting over wat het belang van de minderjarige meebrengt. Het is niet onbegrijpelijk in het licht van de kwaliteit van het onderzoek en het rapport waarop het hof in een overweging ten overvloede (rov. 4.13 van zijn beschikking) de aandacht heeft gevestigd. Voor het overige is het zozeer verweven met waarderingen van feitelijke aard dat het in cassatie niet op juistheid kan worden onderzocht.