Rechtbank Den Haag 30-07-2025, ECLI:NL:RBDHA:2025:14345

[eiseres] heeft haar beide broers [gedaagde 2] en [gedaagde 1] gedagvaard en onder meer de vernietiging van het laatste testament van [erflater] , de vader van partijen (hierna: erflater) gevorderd. In dit testament heeft erflater [gedaagde 2] als erfgenaam benoemd en aan [eiseres] en [gedaagde 1] een legaat ter hoogte van hun legitieme portie nagelaten. Eerder heeft de rechtbank, in een aparte verzoekschriftprocedure, op verzoek van [eiseres] een voorlopig deskundige benoemd, prof. dr. [naam 1] , emeritus hoogleraar neurologie (hierna: de gerechtelijk deskundige), die bij rapportage van 25 oktober 2021 heeft gerapporteerd over het antwoord op de vraag of erflater bij het opstellen van zijn testament voldoende helder van geest was om zijn wil te vormen ten aanzien van het opstellen van zijn testament. De rechtbank komt in deze procedure tot het oordeel dat bij erflater ten tijde van het passeren van het testament sprake was van vasculaire dementie, die een redelijke waardering van de bij de behandeling betrokken belangen belette. De rechtbank zal daarom bepalen dat het testament nietig is. De vordering tot verdeling van de nalatenschap ten overstaan van een notaris wijst de rechtbank af. Er is sprake van een eerder testament, waarvan de inhoud niet bekend is. Het is daarom voorbarig nu al de verdeling van de nalatenschap van erflater te gelasten. De rechtbank zal de proceskosten compenseren, maar [gedaagde 2] wel veroordelen om 1/3e van de kosten van het voorlopig deskundigenonderzoek aan [eiseres] te betalen.

Het verloop van de procedure blijkt uit het volgende:

Ten slotte is de datum voor vonnis bepaald op vandaag.

Erflater is op 21 juli 1926 geboren en op 10 april 2020, op 93-jarige leeftijd, overleden. Bij testament van 10 december 2018 heeft hij over zijn nalatenschap beschikt en [gedaagde 2] als zijn erfgenaam aangewezen en aan [eiseres] en [gedaagde 1] een legaat toegekend ter grootte van de legitieme portie (hierna: het testament).

De moeder van partijen in is in 2013 overleden, waarna erflater nog enkele jaren in de echtelijke woning is blijven wonen. In april 2018 is hij verhuisd naar een woonzorginstelling voor ouderen die zorg en begeleiding nodig hebben. Hij is hier tot aan zijn overlijden in april 2020 blijven wonen.

Erflater is regelmatig door artsen onderzocht. Op 15 juni 2015 is erflater gezien door [naam 8] , internist ouderengeneeskunde. Zij heeft loopstoornissen bij balansproblematiek en bij onder meer forse witte stofafwijkingen geconstateerd, alsmede cognitieve stoornissen. Zij heeft onder meer in overleg met erflater neuropsychologisch onderzoek geadviseerd met daarna een poliklinische afspraak geriatrie. Op 24 juni 2015 is erflater onderzocht door een neuropsycholoog die heeft geconcludeerd dat sprake is van licht executieve stoornissen die te objectiveren zijn. Op 4 augustus 2015 heeft [naam 8] , de internist ouderengeneeskunde, opnieuw onderzoek gedaan en geconcludeerd dat sprake is van vasculaire MCI.

Op 15 mei 2018 is erflater door dr. [naam 9] , klinisch geriater, onderzocht op het dagonderzoekscentrum van de ouderen geneeskunde van het [naam ziekenhuis] . In het rapport heeft de klinisch geriater onder meer het volgende geschreven:

In een rapport van 28 juni 2018, ondertekend door [naam 10] , psychiater en [naam 11] , sociaal geriater en gestuurd aan de huisarts van erflater is onder meer het volgende opgenomen.

Op 14 augustus 2018 en op 11 september 2018 heeft erflater de notaris bezocht om een aanpassing van zijn testament te bespreken. Bij deze gesprekken waren erflater en de notaris aanwezig. Op verzoek van de notaris heeft de keuringsarts onderzocht of erflater in staat was zijn wil te bepalen. Op 11 oktober 2018 heeft erflater, vergezeld van zijn schoondochter, een bezoek gebracht aan de keuringsarts. De keuringsarts heeft op 14 november 2018 schriftelijk zijn advies uitgebracht aan de notaris. Op 10 december 2018 heeft erflater bij de notaris zijn gewijzigde testament ondertekend.

Na het overlijden van erflater heeft de rechtbank op verzoek van [eiseres] bij beschikking van 6 mei 2021 de gerechtelijk deskundige benoemd als voorlopig deskundige. De gerechtelijk deskundige is naast emeritus hoogleraar, oprichter van het Alzheimercentrum Amsterdam en hij heeft hier tot 2023 gewerkt. De gerechtelijk deskundige heeft bij rapportage van 25 oktober 2021 gerapporteerd.

[gedaagde 2] voert verweer. Hij concludeert tot niet-ontvankelijkheid van [eiseres] , dan wel tot afwijzing van de vorderingen van [eiseres] , met uitvoerbaar bij voorraad te verklaren veroordeling van [eiseres] in de kosten van deze procedure. [gedaagde 1] heeft geen verweer gevoerd en de inhoud van de dagvaarding onderschreven en erkend.

Op de stellingen van partijen wordt hierna, voor zover nodig, nader ingegaan.

[eiseres] vordert de nietigverklaring van het testament en stelt daartoe dat erflater ten tijde van het tekenen van het testament niet meer in staat was de financiële en juridische gevolgen van het testament te overzien en niet in staat was zijn wil te vormen zoals vereist is voor een rechtshandeling zoals het opstellen van een testament.

Op grond van het bepaalde in artikel 3:33 van het Burgerlijk Wetboek (BW) is voor het maken van een testament nodig dat erflater in staat was zijn wil te bepalen. Uit artikel 3:34 lid 1 BW volgt dat indien erflater op 10 december 2018 leed aan een geestelijke stoornis, de bij zijn verklaring behorende wil geacht wordt te ontbreken, indien de stoornis een redelijke waardering van de bij de handeling betrokken belangen belette, of indien de verklaring onder invloed van die stoornis is gedaan. ¹ De woorden “geacht wordt te ontbreken” vestigen een onweerlegbaar vermoeden.

Een en ander betekent niet dat wie aan een geestelijke stoornis lijdt, nooit een uiterste wilsbeschikking kan maken. Dit zal mede afhangen van de ernst van die stoornis en de ingewikkeldheid van de desbetreffende wilsbeschikking. Hoe zwaarder de geestesstoornis, hoe ingrijpender de beslissing en hoe zwaarwegender de belangen, des te hoger zijn de eisen die aan een redelijke waardering mogen worden gesteld. Eveneens is relevant of de inhoudelijke bepalingen van het testament complex zijn of niet. ²

De in het testament op 10 december 2018 aangebrachte wijziging is op zich niet complex. Een van de drie kinderen is benoemd tot erfgenaam, de andere twee kinderen verkrijgen een legaat ter hoogte van hun legitieme portie waardoor zij de helft krijgen van wat ze hadden gekregen als ze als erfgenaam waren aangewezen. Wel is sprake van zwaarwegende belangen. Kinderen ervaren een onterving zijn algemeenheid als een ingrijpende gebeurtenis. [eiseres] heeft tijdens de mondelinge behandeling verklaard dat zij zich afgewezen voelt door erflater, dat zij de laatste jaren niet werd herkend, dat zij geen contact had met hem en dat ze daar erg verdrietig over is. Zij wil graag erkenning als dochter van erflater.

De rechtbank heeft de gerechtelijk deskundige als voorlopig deskundige benoemd. De gerechtelijk deskundige had bij zijn onderzoek de beschikking over het medisch dossier van erflater. In zijn rapportage gedateerd 25 oktober 2021 heeft hij onder meer gewezen op eerdere medische onderzoeken van erflater en de daarin opgenomen conclusies. Hij heeft onder meer gewezen op de brief van de internist-ouderengeneeskunde van 15 juni 2015 waarover hij het volgende in zijn rapport heeft opgenomen (waarbij de schuingedrukte woorden een toevoeging van de gerechtelijk deskundige zijn) (zie 3.3):

Verder heeft de gerechtelijk deskundige onder meer gewezen op de brief van [instantie] van 28 juni 2018 (zie 3.5):

De gerechtelijk deskundige komt in zijn rapport tot de conclusie dat erflater op 10 december 2018 niet in staat was zijn wil te bepalen:

De gerechtelijk deskundige is op 3 december 2024 ook als getuige gehoord. Hij heeft onder meer het volgende verklaard:

Naar het oordeel van de rechtbank heeft de gerechtelijk deskundige, een specialist op het gebied van de neurologie en alzheimer in het bijzonder, in zijn rapport en tijdens het getuigenverhoor op overtuigende wijze verklaard dat erflater als gevolg van de dementie waaraan hij leed niet in staat was de gevolgen te overzien van hetgeen in het testament werd vastgelegd. De deskundige verwijst onder andere naar de in juni 2018 opgestelde rapporten door een klinisch geriater, een psychiater en een sociaal geriater, welke stukken in deze procedure zijn overgelegd en waaruit de rechtbank onder 3 heeft geciteerd.

[gedaagde 2] heeft tegen deze rapporten nog ingebracht dat de verwardheid van erflater, waarnaar in deze rapporten uit 2018 wordt verwezen, is ontstaan door een nierbekkenontsteking waarvan erflater in februari 2018 last had en die heeft geleid tot een delier en de verwarring. Aan deze stellingen gaat de rechtbank voorbij. [gedaagde 2] heeft niet toegelicht dat en waarom deze nierbekkenontsteking in februari 2018 heeft geleid tot verwarring en waandenkbeelden bij erflater in juni 2018. Evenmin heeft hij toegelicht wat deze nierbekkenontsteking te maken heeft met de in de rapporten opgenomen diagnoses “cognitieve stoornissen bij vasculaire dementie” en “uitgebreide vasculaire neurocognitieve stoornis”.

De notaris heeft, met een verwijzing naar het Stappenplan Beoordeling Wilsbekwaamheid ten behoeve van notariële dienstverlening, de keuringsarts ingeschakeld voor het verkrijgen van een onafhankelijk medisch advies inzake de wilsbekwaamheid van erflater. De keuringsarts heeft tijdens het getuigenverhoor verklaard dat hij wist dat het daarbij ging om het beoordelen van de wilsbekwaamheid van erflater in verband met het opstellen van een testament. De keuringsarts heeft schriftelijk op 14 november 2018 het volgende geadviseerd:

De rechtbank is van oordeel dat aan het advies van de keuringsarts, mede gelet op het deskundigenrapport van de gerechtelijk deskundige en diens getuigenverklaring, geen waarde kan worden toegekend. De keuringsarts beschikte niet over adequate medische informatie ten aanzien van erflater. Erflater is vergezeld van zijn schoondochter, de echtgenote van [gedaagde 2] , op 11 oktober 2018 bij de keuringsarts geweest. In zijn advies heeft de keuringsarts opgenomen dat de schoondochter niet heeft deelgenomen aan het gesprek, maar daarbij wel aanwezig was. Erflater heeft een door hem zelf bij de notaris ingevulde vragenlijst meegenomen, waarop hij onder andere bij de vraag of sprake is van vergeetachtigheid en bij de vraag of hij onder behandeling was voor een neurologische afwijking het antwoord “nee” heeft omcirkeld. Dit terwijl al in 2015, maar ook in 2018 de diagnose dementie was gesteld, waarbij sprake was van vergeetachtigheid en een neurologische afwijking. De keuringsarts heeft bij de onderzoeksactiviteiten geschreven dat ter completering van de medische gegevens aanvullend informatie zou worden toegezonden, maar dat deze niet is ontvangen. De keuringsarts heeft zelf ook geen medische gegevens opgevraagd. De medische situatie van betrokkenen was volgends de keuringsarts reeds bekend en de aanwezige informatie toereikend. De informatie waarover de keuringsarts echter beschikte, lijkt de door erflater ingevulde vragenlijst te zijn, waarin onder meer niet is gewezen op de in juni 2018 gestelde diagnose van vasculaire dementie met forse achterdocht, wanen en confabuleren. En voorts de antwoorden van erflater op door de keuringarts gestelde vragen. De keuringsarts heeft in zijn toelichting opgenomen dat erflater in het verleden een doorbloedingsstoornis in zijn brein heeft doorgemaakt en dat erflater heeft gemeld daar geen blijvende restverschijnselen van te hebben. Dit stemt niet overeen met de verklaringen opgenomen in de medische rapportages waarnaar de gerechtelijk deskundige heeft verwezen en waaruit volgt dat sprake is van blijvende schade in de hersenen van erflater. Ook heeft de keuringsarts opgenomen dat recent een geriatrische analyse heeft plaatsgevonden, maar dat er geen evidente cognitieve stoornissen zijn vastgesteld. Gelet op de medische rapportages uit juni 2018, klopt dit evenmin. De antwoorden van erflater sluiten overigens wel aan bij de in de rapporten opgenomen omstandigheid dat hij zijn ziekte ontkent.

De keuringsarts heeft tijdens het getuigenverhoor verklaard dat hij op basis van zijn eigen ervaring onderzoek heeft gedaan. Dat betekent dat hij een gesprek heeft gevoerd. Vervolgens heeft hij erflater een oriënterende screeningtest laten doen om een indruk te krijgen van de cognitieve functies. Hij heeft geschreven dat daaruit bleek dat sprake was van een verminderd kortetermijngeheugen en heeft verklaard dat erflater op dat moment helder en consistent antwoord gaf op de gestelde vragen. Verder heeft de keuringsarts geen onderzoek gedaan.

Aldus beschikte de keuringarts niet over de (relevante) medische informatie ten aanzien van erflater die wel beschikbaar was en is hij afgegaan op antwoorden van erflater die aantoonbaar niet juist waren. Tegen deze achtergrond had de keuringsarts niet de juiste informatie om tot een betrouwbaar advies te kunnen komen.

Tijdens het getuigenverhoor is de keuringsarts gewezen op onder meer de conclusie in het rapport van 15 mei 2018 dat sprake was van vasculaire dementie met forse achterdocht en confabuleren. Daarop heeft de keuringsarts gezegd dat ook bij vasculaire dementie heldere momenten zijn en dat hij, ook als hij in het najaar van 2018 kennis had gehad van het medische dossier van erflater, tot dezelfde conclusie was gekomen omdat erflater heel consistent aangaf waarom hij zijn testament wilde wijzigen. Dat vond de keuringsarts op dat moment voldoende helder. Hieraan hecht de rechtbank echter geen waarde. Het betrof een verklaring van de keuringsarts nadat hij slechts zeer summier kennis had genomen van een van de rapporten uit juni 2018 en betrof de consistentie van de antwoorden van erflater. Dit terwijl de notaris onder meer moest beoordelen of sprake was van een geestelijke stoornis, die een redelijke waardering van de bij de handeling betrokken belangen belette. De gerechtelijk deskundige heeft voorts verklaard dat consistentie in antwoorden bij het ziektebeeld van erflater niet betekent dat erflater de gevolgen van de wijziging in het testament kon overzien (zie onder 5.8, het antwoord op de derde vraag van mr. Santema).

Bij het passeren van een testament is het de taak van de notaris om te controleren of de testateur op het moment van het passeren van het testament de strekking van zijn/haar testament kon overzien. Uiteindelijk is het aan de rechter om te bepalen of een uiterste wilsbeschikking nietig is wegens een stoornis van de geestelijke vermogens van de testateur die een redelijke waardering van de betrokken belangen belette.

In dit geval heeft de notaris zich bij zijn oordeel mede gebaseerd op een onvoldoende medisch advies van de keuringarts. Uit de omstandigheid dat de notaris advies heeft gevraagd en dus niet zonder een medisch advies het testament van erflater wilde passeren, volgt dat hij zich bij zijn oordeel over de wilsbekwaamheid van erflater mede op het medisch advies van de keuringsarts heeft gebaseerd.

Tijdens het getuigenverhoor heeft de notaris voorts verklaard dat hij ten tijde van het opstellen van het testament niet bekend was met de medische diagnoses die ten aanzien van erflater waren gesteld en dat hij het lastig vond om aan de hand van de medische informatie die hem in december 2018 niet ter beschikking stond, achteraf te beschouwen of hij, indien hij die informatie wel had gehad, het testament ook had gepasseerd.

In de rapporten van de medische deskundigen uit juni 2018 is opgenomen dat bij erflater sprake was van vasculaire dementie zonder gedragsstoornissen. In het rapport van 28 juni 2018 wordt ook gewezen op het façadegedrag van erflater en dat hij sociaal vaardig is. Dit verklaart wellicht de omstandigheid dat de notaris in dit geval tot het oordeel kwam dat erflater wilsbekwaam was.

Gelet op de onder 5.18. tot en met 5.20 genoemde omstandigheden, is de rechtbank van oordeel dat in dit geval het advies van de gerechtelijk deskundige die op overtuigende wijze heeft verklaard dat erflater als gevolg van de vorm van dementie waaraan hij leed niet in staat was de gevolgen te overzien van hetgeen in het testament werd vastgelegd, van doorslaggevend belang is.

De wijziging van het testament door erflater was zwaarwegend, omdat dit ertoe leidde dat twee van de drie kinderen van erflater werden onterfd, terwijl erflater al op hoge leeftijd was en leed aan vasculaire dementie, waarvan de gerechtelijke deskundige heeft geoordeeld dat deze in een zodanig ver stadium was dat erflater de gevolgen daarvan niet meer kon overzien. De rechtbank komt dan ook tot het oordeel dat erflater niet in staat was tot een redelijke waardering van de bij het opstellen van het testament betrokken belangen. Daaruit volgt tevens dat de wilsbeschikking onder invloed van de geestelijke stoornis is gemaakt. Hoewel de notaris zorgvuldig heeft gewerkt, hecht de rechtbank onder de gestelde omstandigheden minder betekenis aan het oordeel van de notaris inzake de wilsbekwaamheid van erflater dan aan het oordeel van de gerechtelijk deskundige.

Bij dit oordeel weegt de rechtbank mee dat zowel de notaris als de keuringarts wijzen op de consistente wil van erflater, terwijl de gerechtelijk deskundige heeft toegelicht dat de stoornis waaraan erflater leed, juist een redelijke waardering van de bij de handeling betrokken belangen belette. Zie ook het antwoord van de gerechtelijk deskundige tijdens het getuigenverhoor op vraag 3 van de advocaat van [eiseres] en [gedaagde 1] inzake de consistentie in de antwoorden van erflater (zie 5.8).

[gedaagde 2] voert nog aan dat in de jurisprudentie in het algemeen meer waarde wordt gehecht aan het oordeel van de notaris die erflater heeft gezien en gesproken dan aan een deskundige die achteraf, zonder de erflater te hebben gesproken, een oordeel uitspreekt. De rechtbank heeft er al op gewezen dat de gerechtelijk deskundige zich van deze omstandigheid bewust is, in die zin dat hij heeft verklaard dat in het algemeen een oordeel op basis van dossieronderzoek lastig is, maar in dit geval niet. Omdat kennelijk sprake is van een uitzonderingssituatie kan de rechtbank doorslaggevende waarde hechten aan het advies van de gerechtelijk deskundige, zeker nu zij van oordeel is dat het medisch advies van de keuringsarts, waarop de notaris (mede) heeft vertrouwd, ontoereikend was. Bovendien is het, gelet op de inhoud van het medisch dossier van erflater, goed mogelijk dat de notaris erflater wilsbekwaam achtte. Dit past in het geschetste ziektebeeld waarbij geen sprake was van gedragsstoornissen en wel van façadegedrag.

Bij haar oordeel weegt de rechtbank mee dat in het medisch dossier van erflater wordt gewezen op waandenkbeelden en hallucinaties bij erflater, met name naar de eigen kinderen. Zie de rapporten waaruit de rechtbank onder 3.4 en 3.5 heeft geciteerd. Deze door medisch specialisten geconstateerde waandenkbeelden kunnen de aanleiding zijn geweest voor erflater om zijn testament ten nadele van twee van zijn kinderen te willen wijzigen. De rechtbank benadrukt echter dat zij haar oordeel met name baseert op het advies van de gerechtelijk deskundige die heeft geadviseerd dat erflater de gevolgen van hetgeen werd vastgelegd in het testament niet meer kon overzien. Gelet hierop gaat de rechtbank voorbij aan de (getuigen)verklaringen die de door [gedaagde 2] opgeroepen getuigen in eerste instantie schriftelijk en ook later in de contra-enquête hebben afgelegd. Deze getuigen hebben verklaard over het functioneren van erflater. Zij zijn echter geen medisch specialisten en/of hadden ook geen kennis van het medisch dossier van erflater. Aan hun observaties komt derhalve minder waarde toe dan aan het oordeel van de gerechtelijk deskundige. Om dezelfde reden gaat de rechtbank voorbij aan het verweer van [gedaagde 2] dat hij de stellingen van [eiseres] en [gedaagde 1] dat erflater zich bij het wijzigen van zijn testament op waandenkbeelden heeft gebaseerd, heeft ontkracht en kan zij de desbetreffende stellingen van [eiseres] en [gedaagde 1] en het daartegen gevoerde verweer, verder onbesproken laten.

De rechtbank oordeelt dat het testament nietig is. Zij zal de vorderingen van [eiseres] onder I. en II. toewijzen.

[eiseres] heeft ook gevorderd dat de rechtbank partijen beveelt over te gaan tot verdeling van de nalatenschap en de benoeming van een notaris ten overstaan van wie partijen zullen overgaan tot verdeling. In de laatste conclusie na (contra) enquête namens [eiseres] en [gedaagde 1] hebben zij de rechtbank verzocht om, alvorens een eindvonnis te wijzen, het vorige testament van erflater in het geding te mogen brengen. Dat zou zijn een testament gepasseerd op 1 juni 1993. Het partijdebat betrof in het geheel niet het eerdere testament van erflater en partijen hebben daarover ook geen stellingen ingenomen. De rechtbank ziet dan ook geen aanleiding om in deze fase van de procedure, [eiseres] en [gedaagde 1] de gelegenheid te geven dit testament alsnog in te brengen.

Gelet op de relatie tussen partijen zullen de proceskosten tussen hen worden gecompenseerd, in die zin dat iedere partij de eigen kosten draagt. Voor wat betreft de kosten van het deskundigenrapport oordeelt de rechtbank dat ook [gedaagde 2] aan die kosten moet bijdragen. Zij zal [gedaagde 2] veroordelen tot betaling aan [eiseres] van € 800 inclusief BTW, 1/3e van het door [eiseres] aan de gerechtelijk deskundige betaalde bedrag.

verklaart voor recht dat erflater ten tijde van het ondertekenen van het testament verleden op 10 december 2018 leed aan een geestelijke stoornis die een redelijke waardering van de bij de uiterste wilsbeschikking betrokken belangen belette;

verklaart voor recht dat het testament van erflater van 10 december 2018 nietig is;

veroordeelt [gedaagde 2] tot betaling van een bedrag van € 800 inclusief btw en verklaart deze veroordeling uitvoerbaar bij voorraad;

compenseert de kosten van de procedure tussen partijen, in die zin dat iedere partij de eigen kosten draagt;

wijst het meer of anders gevorderde af.