Gerechtshof Amsterdam 12-03-2024, ECLI:NL:GHAMS:2024:809

1.1.

Partijen worden hierna [eiser] en [X] c.s., of afzonderlijk [gedaagde 1] en [gedaagde 2] , genoemd.

- memorie van antwoord, tevens incidenteel appel en vermeerdering van eis;

- memorie van antwoord in incidenteel appel, tevens antwoord-akte inzake vermeerdering van eis.

1.2.

[eiser] heeft geconcludeerd dat het hof het bestreden vonnis in conventie zal vernietigen en opnieuw rechtdoende [X] c.s. persoonlijk en/of in hun hoedanigheid van vereffenaar, alsnog in hun vorderingen niet-ontvankelijk zal verklaren, althans hen deze zal ontzeggen, althans voor zover de veroordeling een bedrag van € 10.775,- zal overstijgen, kosten rechtens.

- zal verklaren voor recht dat [eiser] , vanwege de tijdige en correcte uitoefening daarvan, nog immer rechten kan ontlenen aan het in diens samenlevingsovereenkomst met [erflaatster] opgenomen overnemingsbeding, met name ook voor wat betreft de aan [erflaatster] toebehorende woning [A-straat] te [plaats B] , de partijen genoegzaam bekende recreatiewoning kavel/chalet [00] , alsmede de Mini Countryman, voorzien van het kenteken [kenteken] , en dat de vereffenaars gehouden zijn om op actieve wijze medewerking te verlenen aan de verdere afwikkeling daarvan, dit laatste onder toepassing van een door het hof in goede justitie vast te stellen dwangsom;

- zal verklaren voor recht dat [eiser] terecht aanspraak maakt op vergoedingen (aflossingen van openstaande leningen en/of schadevergoeding uit hoofde van het leerstuk ongerechtvaardigde verrijking inbegrepen) ten laste van de nalatenschap van [erflaatster] wegens de financiering door en via hem van op naam van [erflaatster] gestelde roerende goederen, zoals recreatiewoning kavel/chalet [00] en de Mini Countryman;

- zal verklaren voor recht dat [eiser] terecht aanspraak maakt op vergoedingen (aflossingen van openstaande leningen en/of schadevergoeding uit hoofde van het leerstuk ongerechtvaardigde verrijking inbegrepen) ten laste van de nalatenschap van [erflaatster] wegens de financiering door en via hem van op verbetering gerichte verbouwingen aan de onroerende zaak, plaatselijk bekend als [A-straat] te [plaats B] ;

- zal verklaren voor recht dat [eiser] aanspraak jegens de nalatenschap van [erflaatster] kan maken op betaalbaarstelling aan hem van een bedrag ten belope van tenminste € 385.112,48, althans van een bedrag welke het hof in goede justitie zal vermenen te behoren;

- [X] c.s. zal veroordelen om ten laste van de nalatenschap van [erflaatster] een bedrag aan [eiser] betaalbaar te (doen) stellen ten belope van in ieder geval € 385.112,48, althans een bedrag dat het hof in goede justitie zal vermenen te behoren, te vermeerderen met de wettelijke rente, te rekenen vanaf 9 januari 2021 tot aan de dag der voldoening, binnen een termijn van 14 dagen nadat de woning [A-straat] te [plaats B] te gelde zal zijn gemaakt, al dan niet door uitvoering van het door [erflaatster] aan hem verleende overnemingsbeding, en mits betekening van het ten deze te wijzen vonnis met eenzelfde aanzeggingstermijn zal hebben plaatsgehad, zulks onder verbeurte van een dwangsom van € 2.500,- per dag voor elke dag dat zij, dan wel één van hen, van deze veroordeling in gebreke zal blijken te zijn;

- [X] c.s., in persoon en/of in hun hoedanigheid van vereffenaar, zal veroordelen in de kosten van het reconventionele geding, gevallen aan de zijde van [eiser] .

1.3.

2.1.

Het hof gaat uit van de feiten die de rechtbank in het bestreden vonnis onder 2.1. tot en met 2.6. heeft vastgesteld, waarvan de juistheid tussen partijen niet in geschil is. Die feiten zijn, aangevuld met andere vaststaande feiten, de volgende.

2.2.

[gedaagde 1] en [gedaagde 2] zijn de dochters van [erflaatster] , overleden [in] 2021 (hierna: erflaatster) en de heer [X] . Erflaatster en [X] waren met elkaar gehuwd in algehele gemeenschap van goederen. In 2002 zijn zij van elkaar gescheiden. In het kader van de verdeling van de huwelijkse gemeenschap zijn de echtelijke woning gelegen aan de [A-straat] te [plaats B] en een geldbedrag aan erflaatster toegedeeld. Over de bijdrage in het levensonderhoud is afgesproken dat [X] maandelijks een bedrag van € 4.500,- zal voldoen, welke alimentatieverplichting niet werd begrensd in tijd en zou voortduren tot de datum van overlijden, waarbij de alimentatieverplichting enkel zou komen te vervallen indien erflaatster zou gaan samenwonen als ware zij gehuwd.

2.3.

In 2002 zijn erflaatster en [eiser] gaan samenwonen in de woning van erflaatster aan de [A-straat] te [plaats B] .

2.4.

2.5.

Op 5 oktober 2012 hebben erflaatster en [eiser] een samenlevingsovereenkomst gesloten. Deze overeenkomst vermeldt, voor zover relevant:

1. Partijen hebben een affectieve relatie; zij voeren inmiddels meer dan tien jaar een

gemeenschappelijke huishouding (...).

2. Partijen regelen de vermogensrechtelijke aspecten daarvan bij de volgende overeenkomst.

3. Partijen beschouwen deze overeenkomst mede als voldoening aan een dringende verplichting

1. a. Partijen verplichten zich naar evenredigheid van hun inkomen bij te dragen in de kosten van de

gemeenschappelijke huishouding.

b. Indien slechts één van de partijen inkomen heeft, komen de kosten van de gemeenschappelijke

3. Het hiervoor in lid 1 bedoelde gedeelte van het inkomen of zoveel meer als partijen wensen, wordt

1. Partij 2 (erflaatster, toevoeging hof) is eigenaar van alle roerende zaken die bestemd zijn voor de

2. Indien tussen partijen een geschil bestaat omtrent de eigendom van een zaak als in lid 1

4. Indien door partijen een gemeenschappelijke roerende zaak wordt verkregen, zal de partij die uit

5. Partijen zijn ieder voor de helft gerechtigd in het saldo van de in artikel 1 lid 3 bedoelde

gemeenschappelijke bankrekening en/of kas.

6. Partijen zijn tevens, ieder voor de helft, gerechtigd in de saldi van alle overige gemeenschappelijke

4. Indien door partijen een door hen gezamenlijk te bewonen woning en/of een door hen gezamenlijk

1. Behoudens de bepalingen welke naar hun aard bestemd zijn om te gelden na beëindiging van de

b. één van partijen overlijdt;

3. Indien de overeenkomst eindigt door het overlijden van één van partijen, verblijven alle

4. Degene, aan wie overeenkomstig het in het vorig lid bepaalde de gemeenschappelijke goederen en

5. Partijen verlenen elkaar over en weer volmacht ter uitvoering van de verplichting tot levering van

7. Gemelde verblijving geschiedt onder de ontbindende voorwaarde dat uit de relatie van partijen één of meer kinderen zijn geboren en de langstlevende van beide partijen erfrechtelijk wordt beschermd.

Overnemingsbeding

8. Indien de overeenkomst eindigt door het overlijden van één van partijen, heeft de andere partij een

9. Het recht vervalt indien het niet is uitgeoefend binnen zes maanden na het overlijden. Gedurende

10. Partijen verlenen elkaar over en weer volmacht ter uitvoering van de verplichting tot levering van

2. Partijen wensen bij deze - gezien hun verschil in leeftijd - — gelijke kansen te creëren: de

2.6.

Bij testament van 28 april 2015 heeft erflaatster haar dochters [gedaagde 1] en [gedaagde 2] benoemd als erfgenamen, samen voor gelijke delen.

2.7.

Gedurende de looptijd van de samenlevingsovereenkomst hield erflaatster bij de ING Bank een op haar naam gestelde bankrekening aan met nummer [rekeningnummer 1] . Op deze rekening stortte [eiser] gedurende de looptijd van de samenlevingsovereenkomst maandelijks een bedrag van € 2.583,33 ten behoeve van huishoudelijke uitgaven.

2.8.

Vanaf 1 mei 2012 hielden erflaatster en [eiser] bij de RABO Bank twee en/of bankrekeningen aan met nummers [rekeningnummer 2] (betaalrekening) en [rekeningnummer 3] (de aan de betaalrekening gekoppelde spaarrekening).

2.9.

In 2014 heeft erflaatster een chalet (chalet [00] ) aangekocht gelegen te [plaats] voor een bedrag van € 145.000,- (inclusief 21% btw). De koopsom is op 2 februari 2015 door erflaatster voldaan vanuit de en/of betaalrekening [rekeningnummer 2] .

2.10.

Op 10 februari 2015 is aan erflaatster het bij het chalet behorende perceel geleverd voor een door erflaatster te betalen bedrag van € 56.519,79. De koopsom is op 7 februari 2015 door erflaatster voldaan vanuit de en/of betaalrekening [rekeningnummer 2] .

2.11.

Op 26 juli 2018 heeft erflaatster een Mini Countryman gekocht voor een bedrag van € 45.000,- (€ 55.000 -/- korting € 10.000,-). De koopsom is door erflaatster voldaan vanuit de en/of betaalrekening [rekeningnummer 2] .

2.12.

Op 7 december 2015 en 29 januari 2016 is er vanuit de en/of betaalrekening [rekeningnummer 2] een bedrag van totaal € 19.571,44 voldaan ter betaling van kosten welke waren gerelateerd aan het dak van de woning van erflaatster.

2.13.

In de periode van 23 maart 2016 t/m 15 september 2017 is er vanuit de en/of betaalrekening [rekeningnummer 2] een bedrag van afgerond € 121.513,41. voldaan ter betaling van kosten welke waren gerelateerd aan de woning van erflaatster.

2.14.

Op 16 december 2018 is vanaf de en/of betaalrekening [rekeningnummer 2] een bedrag van € 27.500,- overgeboekt naar de ING Bankrekening van erflaatster.

2.15.

[in] 2021 is erflaatster overleden. Op die dag is de samenlevingsovereenkomst geëindigd, dit afgezien van de bepalingen welke bestemd zijn om te gelden na beëindiging van de samenleving.

2.16.

[eiser] heeft zich kort na het overlijden van erflaatster richting [X] c.s. op het standpunt gesteld dat hij vergoedingsrechten op de nalatenschap van erflaatster heeft gekregen doordat hij eigen vermogen tot een bedrag van in ieder geval € 385.112,48 heeft aangewend voor de verwerving, het onderhoud en de verbetering van vermogensbestanddelen die uitsluitend aan erflaatster toebehoorden.

3.1.

3.2.

[eiser] is met 10 grieven opgekomen tegen het vonnis van de rechtbank, de grieven zijn genummerd I t/m XI waarbij grief V ontbreekt. Verder heeft hij bij eisvermeerdering een verklaring voor recht gevorderd dat hij nog rechten kan ontlenen aan het in de samenlevingsovereenkomst opgenomen overnemingsbeding.

3.3.

[X] c.s. kunnen zich vinden in het vonnis van de rechtbank, afgezien van het oordeel van de rechtbank over de kosten van de procedure. Wel hebben zij bij vermeerdering van eis gevorderd om voor recht te verklaren dat het recht van [eiser] om aanspraak te maken op het overnemingsbeding is komen te vervallen en om voor recht te verklaren dat [eiser] inzake de afwikkeling van de samenlevingsovereenkomst geen vordering heeft op erflaatster dan wel haar erven.

3.4.

3.5.

3.6.

Tijdens de zitting bij het hof is [eiser] desgevraagd nader ingegaan op de vraag waarom hij en erflaatster in 2012 de samenlevingsovereenkomst hebben gesloten, nadat zij al gedurende 10 jaar in de woning van erflaatster hadden samengewoond en een gezamenlijke huishouding hadden gevoerd. [eiser] heeft hierover verklaard dat het door [X] in 2012 stopzetten van de maandelijks bijdrage in het levensonderhoud van erflaatster bij haar zorgen deed ontstaan over de vraag wat er zou gebeuren in het geval [eiser] eerder dan zij zou overlijden. Erflaatster had toen immers geen inkomen meer en haar vrees was dat zij bij overlijden van [eiser] haar huis zou moeten verkopen en dat zij dan geen dak meer boven haar hoofd zou hebben. Er is toen volgens [eiser] besloten dat er een chalet zou worden gekocht, waar erflaatster na zijn overlijden zou kunnen gaan wonen. Erflaatster zou dan haar eigen woning kunnen verkopen en zij zou kunnen afrekenen met de erfgenamen van [eiser] naar de dan ontstane situatie. Verder zou erflaatster gedurende de samenlevingsrelatie met [eiser] via de verhuur van het chalet ook een eigen inkomen kunnen verwerven.

3.7.

[eiser] heeft vervolgens contact opgenomen met een notaris met het verzoek om aan de hand van de uitgangspunten van hem en erflaatster een notariële samenlevingsovereenkomst op te stellen. Het kantoor van de notaris was gevestigd in een door [eiser] verhuurd bedrijfspand. Het eerste gesprek met de notaris duurde volgens [eiser] circa 5 minuten en hij begreep van de notaris dat de samenlevingsovereenkomst zou worden opgebouwd aan de hand van standaard tekstblokken. Erflaatster was bij dit eerste gesprek niet aanwezig. Aan de hand van dit eerste gesprek heeft de notaris een ontwerp van de samenlevingsovereenkomst opgesteld.

3.8.

Bij brief van 2 oktober 2012 heeft de notaris het ontwerp van de samenlevingsovereenkomst aan erflaatster en [eiser] toegezonden. In die brief heeft de notaris voor zover relevant het navolgende geschreven:

3.9.

[eiser] heeft ter zitting in hoger beroep verklaard dat het ontwerp van de samenlevingsovereenkomst noch de begeleidende brief voor hem aanleiding vormde om nog vragen te stellen aan de notaris. Evenmin heeft [eiser] in het kader van onderhavige procedure contact opgenomen met de notaris, dan wel diens opvolger, om vanuit het perspectief van de notaris te vernemen of de visie van [eiser] , dat onderlinge vermogensverschuivingen tussen hem en erflaatster per se niet voorzien en beoogd werden, een juiste visie is.

3.10.

Op 5 oktober 2012 hebben [eiser] en erflaatster de samenlevingsovereenkomst ten overstaan van de notaris ondertekend. Nadien hebben [eiser] en erflaatster geen aanvullende schriftelijke regeling meer opgesteld. Volgens [eiser] is dat ook niet nodig geweest omdat het voor hem en volgens hem ook voor erflaatster, altijd duidelijk is geweest dat steeds als [eiser] met eigen vermogen investeerde in vermogensbestanddelen van erflaatster hij een vordering op haar zou krijgen.

3.11.

Het hof overweegt het navolgende. De tekst van de Inleiding van de samenlevingsovereenkomst is, anders dan [eiser] meent, niet enkel te beschouwen als een door de notaris standaard in de overeenkomst opgenomen tekstblok. Dit volgt uit de tekst van de Inleiding zelf, waarin onder punt 1. specifiek wordt ingegaan op de situatie van [eiser] en erflaatster, maar ook uit de volgende feiten en omstandigheden, die aanleiding hebben gevormd om de samenlevingsovereenkomst te sluiten:

- het al vanaf 2002 tussen [eiser] en erflaatster bestaan van een affectieve samenlevingsrelatie, waarbij zij samen in de woning van erflaatster woonden en een gemeenschappelijke huishouding voerden;

- het in 2012 voor erflaatster wegvallen van de maandelijkse bijdrage in haar levensonderhoud, en daarmee het volledig wegvallen van haar inkomen;

- de bij erflaatster toen ontstane zorg over haar financiële positie in het geval dat [eiser] zou komen te overlijden, en de wens van [eiser] en erflaatster om daarover nadere afspraken te maken.

3.12.

Al deze feiten en omstandigheden vormen voor het hof objectieve aanwijzingen dat tussen [eiser] en erflaatster een dringende verplichting van moraal en fatsoen heeft bestaan om voor elkaar te zorgen, hetgeen zij met die woorden ook zelf uitdrukkelijk in de Inleiding hebben verklaard.

3.13.

Hetgeen in de Inleiding is opgenomen, staat, anders dan [eiser] stelt, niet los van de verdere inhoud van de samenlevingsovereenkomst en is ook niet beperkt tot de regeling ter zake de kosten van de gemeenschappelijk huishouding en de regeling over het pensioen. Integendeel, hetgeen [eiser] en erflaatster in de Inleiding verklaren, is naar het oordeel van het hof richtinggevend voor de beoordeling van zowel de overige bepalingen in de overeenkomst als de vermogensrechtelijke verwikkelingen die zich tijdens de duur van de samenlevingsovereenkomst hebben voorgedaan. De notaris heeft in de toelichting op het ontwerp van de overeenkomst ook benoemd dat de in de Inleiding genoemde feiten de basis vormen voor de verdere juridische opbouw van de overeenkomst. Dat na het einde van de samenlevingsovereenkomst door het overlijden van partijen toch alsnog afgerekend zou moeten worden, zoals [eiser] stelt, is juist in strijd met de verzorgingsgedachte.

3.14.

De overige door [eiser] (in de toelichting op grief II) genoemde omstandigheden en/of aanwijzingen vormen naar het oordeel van het hof evenmin objectieve aanwijzingen dat de rechtens afdwingbare verbintenis door partijen gedurende de looptijd van de overeenkomst is gewijzigd, dan wel dat deze verbintenis op de door [eiser] gewenste wijze moet worden uitgelegd en dat de verzorgingsgedachte waarop de overeenkomst is gebaseerd zou moeten worden afgezwakt ten gunste van [eiser] . [eiser] verliest bij het benoemen van deze omstandigheden en/of aanwijzingen steeds uit het oog dat hij en erflaatster door middel van de bij notariële akte overeengekomen samenlevingsovereenkomst de vermogensrechtelijke aspecten van hun relatie hebben geregeld met inachtneming van de rechtens afdwingbare verbintenis om voor elkaar te zorgen gedurende de looptijd van de overeenkomst.

3.15.

3.16.

3.17.

Uit het voorgaande volgt dat de rechtbank op juiste gronden heeft geoordeeld dat de samenlevingsovereenkomst is gebaseerd op de verzorgingsgedachte. De grieven II, III, VII en VIII falen.

3.18.

In grief IV klaagt [eiser] erover dat, naar het hof begrijpt, het ontbreken van een financiële administratie niet had hoeven te leiden tot een afwijzing van zijn vorderingen. Volgens [eiser] is het niet juist om partijen die in een zekere lotsverbondenheid met elkaar leven, af te rekenen op het niet bijhouden van een administratie en bovendien kan uit zijn bankbescheiden een sluitende administratie worden afgeleid. Naar het oordeel van het hof berust deze grief op een niet juiste lezing van overweging 4.4. van het bestreden vonnis. Uit het niet hebben van een administratie van zijn financiële verhouding tot erflaatster, trekt de rechtbank niet de conclusie dat [eiser] geen aanspraak heeft op vergoedingsrechten. De rechtbank overweegt enkel dat het ontbreken van een administratie erop duidt dat [eiser] en erflaatster het kennelijk nooit nodig hebben gevonden een op de samenlevings-overeenkomst aanvullende schriftelijke regeling in het leven te roepen, waaruit wel vergoedingsrechten zouden kunnen voortvloeien, terwijl [eiser] als zakenman vertrouwd moet zijn geweest met de mogelijke consequenties van het niet (goed) vastleggen van de juridische en financiële gevolgen van transacties.

3.19.

3.20.

In grief IX stelt [eiser] aan de orde dat erflaatster geen aangifte schenkbelasting heeft gedaan over hetgeen zij aan vermogen van hem heeft ontvangen. Indien [eiser] en erflaatster de bedoeling zouden hebben gehad om gedurende hun relatie vermogensverschuivingen te bewerkstellingen, dan had dit in de visie van [eiser] steeds gepaard moeten gaan met het door erflaatster doen van aangiften voor het schenkingsrecht. Het hof volgt [eiser] niet in dit betoog omdat de rechtsgrond van de vermogensverschuiving niet gelegen is in een schenking. De rechtsgrond van de vermogensverschuiving is gelegen in de uitvoering van de tussen [eiser] en erflaatster overeengekomen civiele verbintenis om voor elkaar te zorgen gedurende de looptijd van de samenlevingsovereenkomst.

3.21.

Met grief X bouwt [eiser] voort op zijn kerngrief VIII. In de visie van [eiser] heeft de rechtbank ten onrechte geoordeeld dat zijn vorderingen niet gegrond kunnen worden op het bestaan van een stilzwijgende lening (voor onbepaalde tijd), noch op het bestaan van vergoedingsrechten, dan wel het bestaan van onverschuldigde betalingen, dan wel op een juiste toepassing van artikel 6:213 BW jo 6:248 BW, dan wel op de grond dat de eisen van redelijkheid en billijkheid ex artikel 6:2 BW. Volgens [eiser] zou in ieder geval de toepasselijkheid van één van deze gronden tot toewijzing van zijn vorderingen moeten leiden.

3.22.

Van een stilzwijgende overeenkomst van geldlening is het hof niet gebleken. Beantwoording van de vraag of tussen partijen (al dan niet stilzwijgend) een overeenkomst tot stand is gekomen, is afhankelijk van hetgeen zij over en weer hebben verklaard en uit elkaars verklaringen hebben afgeleid en, in de gegeven omstandigheden, hebben mogen afleiden. Niet is gebleken dat [eiser] zich ten opzichte van erflaatster zodanig heeft gedragen of uitgelaten, dat erflaatster had moeten begrijpen dat [eiser] steeds door een betaling van zijn kant ten gunste van het vermogen van erflaatster een lening aan haar verstrekte. [eiser] heeft tijdens de duur van de samenlevingsovereenkomst ook niet gehandeld vanuit zijn kennelijke veronderstelling dat hij door een betaling ten gunste van het vermogen van erflaatster steeds een lening aan haar verstrekte. Zo heeft hij geen vorderingen op erflaatster in box 3 van zijn aangifte Inkomstenbelasting opgevoerd en heeft erflaatster in haar aangiften ook geen schulden in box 3 opgevoerd. Uit niets blijkt dat [eiser] op enig moment erflaatster heeft gewezen op het tussen hen bestaan van een verhouding van schuldeiser-schuldenaar.

3.23.

[eiser] heeft gesteld dat erflaatster haar gedurende de jaren opgelopen schuld aan [eiser] zou inlossen door middel van het gezamenlijk aankopen van een andere woning. Deze andere woning zou dan worden gefinancierd uit de verkoopopbrengst van de woning van erflaatster. [X] c.s. hebben deze stelling betwist waarbij zij erop hebben gewezen dat de woning van erflaatster op wens van [eiser] in 2017 zo ingericht is dat hij en erflaatster op de begane grond konden slapen en douchen. Het betrof derhalve een op de toekomst gerichte verbouwing. Er bestond in ieder geval bij erflaatster in het geheel geen behoefte aan een andere woning, aldus [X] c.s. Uit hetgeen [eiser] heeft gesteld kan, mede gelet op de betwisting door [X] c.s., niet worden afgeleid dat tussen [eiser] en erflaatster de afspraak was gemaakt dat erflaatster haar schuld zou inlossen langs de door [eiser] genoemde route.

3.24.

Ook uit de samenlevingsovereenkomst kan voor [eiser] geen vergoedingsrecht op erflaatster worden afgeleid. In de samenlevingsovereenkomst zijn in de artikelen 2 lid 4 en 3 lid 4 weliswaar afspraken gemaakt over handelingen die eventueel kunnen leiden tot vorderingen van de een op de ander, maar alleen in het geval partijen roerende en/of onroerende zaken in gemeenschappelijk eigendom verkrijgen. Daarvan is bij [eiser] en erflaatster geen sprake, zodat deze artikelen van de samenlevingsovereenkomst geen grondslag kunnen vormen voor een vergoedingsrecht.

3.25.

[eiser] heeft gedurende de gehele looptijd van de samenlevingsovereenkomst vanuit zijn privévermogen de saldi van de en/of rekeningen met nummers [rekeningnummer 2] (betaalrekening) en [rekeningnummer 3] (spaarrekening) gevoed. De betaalrekening is steeds de financieringsbron geweest van de betalingen van totaal € 385.112,48 welk bedrag volgens [eiser] aan hem moet worden vergoed. Genoemde bankrekeningen zijn aan te merken als gemeenschappelijke bankrekeningen in de zin artikel 2 lid 6 van de samenlevingsovereenkomst. Over dergelijke bankrekeningen, waaronder ook spaarrekeningen vallen, zijn [eiser] en erflaatster overeengekomen dat ieder voor de helft gerechtigd is in de saldi. Langs deze weg heeft een verschuiving van vermogen plaatsgevonden vanuit het privévermogen van [eiser] naar het privévermogen van erflaatster. Deze verschuiving van vermogen is gebaseerd geweest op de verplichting van [eiser] en erflaatster om voor elkaar te zorgen gedurende de looptijd van de overeenkomst, zoals zij hebben verklaard in de samenlevings-overeenkomst. Deze overeenkomst biedt dan ook geen grondslag voor een vergoeding van hetgeen vanuit het privévermogen van [eiser] naar de gemeenschappelijke bankrekeningen is overgemaakt.

3.26.

Uit de memorie van grieven van [eiser] onder nr. 97. zou kunnen worden begrepen dat hij, direct dan wel indirect, ook een beroep doet op de werking van artikel 1:87 BW. De vermogensrechtelijke verhouding tussen partners die op basis van een affectieve relatie samenwonen zoals in deze zaak aan de orde, wordt echter niet bepaald door de regels die in de titels 6-8 van Boek 1 BW voor echtgenoten en geregistreerde partners zijn opgenomen. Die regels lenen zich niet voor overeenkomstige toepassing op de verhouding tussen samenlevenden. [eiser] en erflaatster zijn niet gehuwd geweest en het beroep van [eiser] op overeenkomstige toepassing van artikel 1:87 BW gaat naar het oordeel van het hof daarom niet op (vgl. o.a. Hoge Raad 10 mei 2019, ECLI:NL:HR:2019:707).

3.27.

Anders dan bij informeel samenlevers die op basis van een affectieve relatie samenwonen en niets uitdrukkelijk hebben geregeld in een samenlevingsovereenkomst of anderszins, kan in de verhouding tussen [eiser] en erflaatster worden vastgesteld dat zij juist wel de vermogensrechtelijke aspecten van hun affectieve relatie hebben geregeld in de samenlevingsovereenkomst. Zoals het hof reeds heeft overwogen, kan uit de samenlevingsovereenkomst geen vergoedingsrecht voor [eiser] worden afgeleid. Hetgeen [eiser] gedurende de looptijd van de samenlevingsovereenkomst vanuit zijn privévermogen heeft overgemaakt naar de en/of bankrekeningen heeft hij niet zonder rechtsgrond gedaan. De rechtsgrond voor die betalingen was immers de tussen hem en erflaatster overeengekomen civiele verbintenis om voor elkaar te zorgen gedurende de looptijd van de overeenkomst. Van onverschuldigde betaling door [eiser] aan erflaatster is naar het oordeel van het hof daarom geen sprake. Het beroep dat [eiser] doet op ongerechtvaardigde verrijking door erflaatster gaat naar het oordeel van het hof evenmin op, reeds omdat uit artikel 2 lid 6 van de samenlevingsovereenkomst volgt dat beiden gerechtigd zijn tot de helft van de saldi op de gezamenlijke rekeningen, ongeacht uit wiens privévermogen de saldi afkomstig waren.

3.28.

Indien één van de door hem aangevoerde gronden al niet tot de conclusie mocht leiden dat hij recht heeft op vergoeding, dan behoort volgens [eiser] in ieder geval de aanvullende werking van de redelijkheid en de billijkheid er toe te leiden dat zijn vorderingen worden toegewezen. [eiser] stelt daartoe dat hij in de jaren 2012 tot 2020 een povere vermogenspositie had, welke stelling door [X] c.s. is betwist en bovendien in tegenspraak is met de onder 3.11. van dit arrest vermelde mededeling van [eiser] dat hij zeker niet armlastig is geweest en zeer goed in staat is geweest om de rechtens afdwingbare verbintenis na te komen. Nu [eiser] zijn stelling over zijn vermogenspositie tegenover de gemotiveerde betwisting niet heeft onderbouwd, zal het hof het door hem op dit punt gedane bewijsaanbod passeren. Het hof is van oordeel dat tegenover de onder 3.11. genoemde feiten en omstandigheden die hebben geleid tot de tussen [eiser] en erflaatster overeengekomen en rechtens afdwingbare verplichting om voor elkaar te zorgen door [eiser] geen bijzondere omstandigheden zijn gesteld die moeten leiden tot het oordeel dat de rechtsgevolgen die uit de overeenkomst voortvloeien naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zouden zijn.

3.29.

Op grond van al het voorgaande komt het hof tot de slotsom dat de grieven van [eiser] onder II t/m IV en VI t/m X niet slagen. Het hof is evenals de rechtbank van oordeel dat [eiser] geen aanspraak kan maken op enig vergoedingsrecht wegens het aanwenden van eigen vermogen ten behoeve van verwerving, onderhoud en verbetering van vermogensbestanddelen die uitsluitend aan erflaatster toebehoorden.

3.30.

In grief XI klaagt [eiser] dat de rechtbank heeft bepaald dat [eiser] ter zake van contant geld ten behoeve van de begrafenis van erflaatster een bedrag van € 9.600,- aan [X] c.s. verschuldigd is. In zijn memorie van grieven heeft [eiser] het standpunt ingenomen dat het in de woning van erflaatster aanwezige contante geld was bestemd om de tuinman mee te betalen. De kwalificatie “begrafenisgeld” is volgens [eiser] aan de fantasie van [X] c.s. ontsproten en de rechtbank heeft dat ten onrechte en strijdig met de feiten overgenomen.

3.31.

[X] c.s. voeren verweer en wijzen er onder meer op dat [eiser] in eerste aanleg zelf heeft verklaard dat er een bedrag van € 9.600,- van erflaatster in de woning lag, hetgeen de rechtbank heeft overgenomen in het vonnis van 18 mei 2022.

3.32.

[eiser] heeft ter zitting bij het hof desgevraagd verklaard dat erflaatster het bedrag van € 9.600,- had gespaard vanuit hetgeen hij maandelijks ten behoeve van de kosten van de huishouding naar de op naam van erflaatster gestelde ING bankrekening overmaakte. Daarnaast verstrekte [eiser] ook nog geld in contanten aan erflaatster, waarvan zij volgens hem ook zal hebben gespaard. Het gespaarde bedrag was niet afkomstig van de en/of bankrekeningen, aldus [eiser] .

3.33.

Het hof stelt aan de hand van de verklaring van [eiser] vast dat het bedrag van € 9.600,- is gaan behoren tot het privévermogen van erflaatster. [eiser] heeft ter zitting verklaard dat hij de beschikking wilde hebben over dit bedrag om de tuinman te kunnen betalen, waartegenover zou staan dat hij de begrafeniskosten zou betalen. Hoewel [eiser] wel het geld heeft meegenomen, zijn de kosten van de begrafenis niet door [eiser] voldaan, maar door [X] c.s.. Dit alles maakt naar het oordeel van het hof dat [eiser] het bedrag van € 9.600,- moet terugbetalen aan [X] c.s. Grief XI slaagt niet en de beslissing van de rechtbank in conventie onder 5.1. blijft dan ook in stand.

4.1.

Het oordeel van het hof in het principaal hoger beroep leidt er toe dat de voorwaarde waaronder de door [X] c.s. geformuleerde eerste grief in incidenteel hoger beroep is ingesteld niet is vervuld, zodat die grief geen behandeling meer behoeft. Dit geldt eveneens voor de vorderingen van [X] c.s. onder III, IV en V.

4.2.

4.3.

[eiser] beroept zich erop dat hij binnen zes maanden na het overlijden van erflaatster door middel van een aan [X] c.s. gerichte schriftelijke verklaring een beroep heeft gedaan op het overnemingsbeding. Het overleg over de afwikkeling van het overnemingsbeding is door [X] c.s. afgehouden en/of vertraagd en dient volgens [eiser] alsnog te worden opgepakt. Het overnemingsbeding ligt volgens [eiser] gewoon nog ter verdere afwikkeling open. In zijn memorie heeft [eiser] aangegeven dat het hem met name te doen is om de overname van de woning van erflaatster, van het chalet met kavel en van de Mini Countryman.

4.4.

[X] c.s. hebben verweer gevoerd. Zij wijzen er op dat de termijn van zes maanden waarbinnen [eiser] de woning en het chalet met kavel had kunnen overnemen en notarieel aan hem had kunnen laten leveren inmiddels is verstreken. Ter zake de Mini Countryman is binnen de zes maanden na overlijden van erflaatster een aanbod aan [eiser] gedaan voor overname voor een bedrag van € 35.000,-. Met dit aanbod is [eiser] niet akkoord gegaan en [eiser] heeft geen tegenaanbod gedaan.

4.5.

Ter zitting bij het hof heeft [eiser] desgevraagd uitdrukkelijk verklaard dat het hem niet meer te doen is om overname van het chalet met bijbehorende kavel.

4.6.

Het hof stelt aan de hand van de stukken vast dat partijen in de periode van zes maanden na het overlijden van erflaatster via hun advocaten hebben gecorrespondeerd over de afwikkeling van de samenlevingsovereenkomst. Hierbij is ook het overnemingsbeding aan de orde geweest. De gevoerde correspondentie is door [X] c.s. in eerste aanleg als productie 41 t/m 47 overgelegd. In de eerste brief van de advocaat van [eiser] aan [X] c.s., de brief van 17 februari 2021, geeft [eiser] niet aan dat hij gebruik wil maken van zijn recht op overname.

4.7.

Het overnemingsbeding in de samenlevingsovereenkomst dient het belang van de langstlevende partner. Het is een recht waarop die partner een beroep moet doen en het recht dient te worden uitgeoefend binnen zes maanden na het overlijden van de andere partner. De aard en strekking van het beding vraagt naar het oordeel van het hof om een actieve houding van de langstlevende om binnen een periode van zes maanden ook tot daadwerkelijk uitoefening van het recht tot overname te komen. De termijn van zes maanden waarborgt ook dat de langstlevende partner en de erfgenamen van de overleden partner betrekkelijk snel duidelijkheid kunnen verkrijgen over de afwikkeling van het overnemingsbeding, zodat zij niet langer dan noodzakelijk op dit punt aan elkaar verbonden blijven. Met de bepaling dat partijen elkaar over en weer volmacht verlenen ter uitvoering van de verplichting tot levering van de over te nemen privé goederen, welke volmacht onherroepelijk is (artikel 5 lid 10), komt de langstlevende partner in een positie waarin hij bij tegenwerking van de erfgenamen zijn recht ook daadwerkelijk kan uitoefenen.

4.8.

4.9.

Ter zitting heeft [eiser] verklaard dat het traject om tot overname van goederen te komen in de periode van zes maanden na het overlijden van erflaatster stil lag omdat er onduidelijkheid was over de waarde van de woning van erflaatster. Het hof overweegt dat indien al onduidelijkheid bestond over de waarde van de woning, het op de weg van [eiser] had gelegen om het voortouw te nemen in handelingen die tot een vaststelling van de waarde zouden kunnen leiden. Hij had dit eventueel eenzijdig zonder de medewerking van [X] c.s. kunnen doen, hij had zelf een taxateur kunnen benoemen, hij had een kortgeding procedure kunnen starten, hij had conservatoir beslag kunnen leggen, hij had voorstellen kunnen doen tot overname. [eiser] heeft echter stilgezeten en hij heeft in de periode van zes maanden zelfs geen aanzet gedaan om tot een daadwerkelijke uitoefening van het recht tot overname te komen. Het enige dat [eiser] richting [X] c.s. concreet heeft gedaan is twee dagen voor het verlopen van de periode van zes maanden, kenbaar maken dat hij een beroep doet op het overnemingsbeding. Dit acht het hof gegeven de omstandigheden evenwel onvoldoende om tot het oordeel te kunnen komen dat [eiser] thans nog rechten kan ontlenen aan het overnemingsbeding.

4.10.

Al het voorgaande leidt er toe dat het hof van oordeel is dat [X] c.s. er belang bij hebben dat er duidelijkheid ontstaat over de afwikkeling van het overnemingsbeding. Het hof zal de vordering van [X] c.s. ter zake het overnemingsbeding dan ook toewijzen.

4.11.

4.12.

In reactie op grief I hebben [X] c.s. gevorderd voor recht te verklaren dat [eiser] inzake de afwikkeling van de samenlevingsovereenkomst tussen erflaatster en [eiser] geen vordering heeft op erflaatster, dan wel haar erven.

4.13.

4.14.

Ter zake de door [X] c.s. gevorderde verklaring voor recht overweegt het hof dat toewijzing van deze vordering erop neerkomt dat het hof beslist dat [eiser] niet meer kan procederen over de afwikkeling van de overeenkomst. Immers, met de gevorderde verklaring komt de rechtsverhouding tussen [eiser] en [X] c.s. wat betreft de afwikkeling van de samenlevingsovereenkomst onbetwistbaar vast te staan. Vanuit het perspectief van [X] c.s. bezien is het begrijpelijk dat er bij hen de behoefte bestaat aan de verklaring zoals gevorderd. Het hof is evenwel van oordeel dat de vordering van [X] c.s. te onbepaald is om de rechtsverhouding tussen [eiser] en [X] c.s. wat betreft de afwikkeling van de samenlevingsovereenkomst onbetwistbaar vast te stellen. De vordering van [X] c.s. wordt dan ook afgewezen.

4.15.

Grief II van [X] c.s. klaagt over het oordeel van de rechtbank dat de kosten van het geding worden gecompenseerd in die zin dat ieder der partijen de eigen kosten draagt. Omdat [eiser] door de rechtbank volledig in het ongelijk is gesteld dient daar de conclusie aan te worden verbonden dat hij de proceskosten van [X] c.s. dient te dragen.