Gerechtshof Amsterdam 17-01-2023, ECLI:NL:GHAMS:2023:81

Voor zover de feiten die zijn genoemd onder 2.1 tot en met 2.11 in hoger beroep niet in geschil zijn, dienen zij ook het hof als uitgangspunt. Samengevat en waar nodig gewijzigd en/of aangevuld met andere feiten die als enerzijds gesteld en anderzijds niet of onvoldoende betwist zijn komen vast te staan, komen de feiten neer op het volgende.

Op 20 februari 2013 heeft [C] een bedrag van € 34.545,61 ontvangen op een bankrekening die alleen op haar naam was gesteld. De omschrijving bij de overboeking luidt: “[F] , Uw erfdeel conform brief notaris d.d. 20 februari 2013”.

Het bedrag betreft het onder uitsluitingsclausule verkregen aandeel van [C] in de nalatenschap van haar moeder.

“Alles overziende heb ik, [C] , besloten tot de hierna volgende verklaring:

De ondergetekende, [C] , geboren [in] 1957 te [plaats E] , wonende te [plaats B] , hierna te noemen: schuldenaar,

verklaart schuldig te zijn aan [D] , wonende te [plaats C] (hof (in de andere verklaring): [G] , wonende te [plaats D] ), hierna te noemen: schuldeiser,

een som van € 50.000,-, en voorts onder de volgende bepalingen en bedingen:

Handgeschreven door de schuldenaar:

Goed voor:

……………………………………………

Getekend te [plaats D] op 13 juni 2018

Schuldenaar Schuldeiser

(handtekening) (handtekening)

Kort samengevat gaat de zaak over het volgende. [C] en [B] waren gehuwd in gemeenschap van goederen. Nadat de tot de gemeenschap behorende woning was verkocht, is een gedeelte van de verkoopopbrengst uitgekeerd aan [A] en [C] c.s. Zij konden het niet eens worden over de verdeling van een bedrag van € 137.944,19. Dit bedrag is in depot gebleven bij de notaris. Volgens [A] komt (nadat hij zijn eis heeft gewijzigd bij antwoordakte, houdende vermindering van eis) de nalatenschap van [C] een reprisevordering toe van € 34.545,61 en vervolgens aan elke nalatenschap, zowel die van [C] als die van [B] , een bedrag van € 51.699,29. [C] c.s. stelt dat van het bedrag van € 137.944,19 allereerst een bedrag van € 100.000,- toekomt aan hen, omdat [B] en [C] hadden afgesproken dat ook [C] een bedrag van € 100.000,- vrij had te besteden. Vervolgens heeft [C] twee gelijkluidende schuldbekentenissen opgesteld op grond waarvan zij ieder recht hebben op een bedrag van € 50.000,-. Daarnaast maakt [C] c.s. aanspraak op een bedrag van € 34.545,16. Dit bedrag heeft [C] onder uitsluitingsclausule van haar moeder geërfd, waarna het bedrag in de gemeenschap is gevloeid zodat er een recht op teruggave is. Het resterende gedeelte moet bij helfte worden verdeeld.

De rechtbank heeft geoordeeld dat van het bedrag dat in depot staat € 100.000,- toekomt aan [C] c.s. en dat van het resterende gedeelte van het depot de helft aan [C] c.s. toekomt en de andere helft aan [A] . Vervolgens heeft de rechtbank zowel [C] c.s. als [A] veroordeeld over en weer hun medewerking te verlenen aan uitbetaling door de notaris dienovereenkomstig op straffe van een dwangsom, de proceskosten gecompenseerd en het meer of anders gevorderde afgewezen.

Tegen deze beslissing en de daaraan ten grondslag gelegde motivering komt [A] met vijf grieven genummerd I tot en met V op en [C] c.s. met twee grieven genummerd I en II.

Principaal hoger beroep

De eerste grief van [A] ziet op het betrekken door de rechtbank van de redelijkheid en billijkheid bij de beoordeling van het geschil (grief I). Met de grieven II en III komt [A] op tegen het oordeel dat de redelijkheid en billijkheid meebrengen dat hem geen beroep toekomt op een vernietiging van de schenkingen aan [C] c.s. Grief IV stelt aan de orde dat de schenkingen reeds vervallen waren op grond van artikel 7:177 BW terwijl bovendien de rechtbank ten onrechte zonder nadere bewijslevering heeft aangenomen dat de beide schuldbekentenissen daadwerkelijk door [C] zijn aangegaan. Grief V tot slot gaat in op de tekst van de schuldbekentenissen, waaruit zou blijken dat [C] niet heeft beoogd een verbintenis aan te gaan die de huwelijksgoederengemeenschap bindt.

De eerste drie grieven lenen zich voor een gezamenlijke behandeling.

Volgens [A] is de rechtbank buiten de rechtsstrijd getreden door een beroep op de redelijkheid en billijkheid in de discussie toe te laten, omdat hierop geen beroep is gedaan. Daarnaast is het leerstuk van de redelijkheid en billijkheid (artikel 6:248 BW) niet van toepassing op een vraagstuk in het kader van een huwelijksgemeenschap waarbij geen huwelijksvoorwaarden zijn gemaakt. Voor zover al zou worden geoordeeld dat dit anders is, geldt artikel 3:12 BW, waarin is bepaald dat bij de vaststelling van wat redelijkheid en billijkheid eisen, moet rekening worden gehouden met algemeen erkende rechtsbeginselen, met de in Nederland levende rechtsovertuigingen en met maatschappelijke en persoonlijke belangen, die bij het gegeven geval zijn betrokken. Dit artikel strekt niet zover dat dit de effecten van de vernietiging van de schenkingen van [C] aan [D] en [E] verhindert. [A] is van mening dat de rechtbank ten onrechte heeft geoordeeld dat de redelijkheid en billijkheid aan een beroep op vernietiging van de schenkingen door [A] in de weg staat. Volgens [A] staat geen algemeen erkend rechtsbeginsel of rechtsovertuiging in de weg aan uitvoering van de onderhavige vernietigingshandeling, is niet gebleken dat [C] onrecht zou hebben gevoeld met de ontstane situatie en was evenmin sprake van een relatie tussen hetgeen [B] was toegekomen en hij had besteed en hetgeen [C] mogelijk meende te kunnen schenken door schuldigerkenning. Daarbij komt dat de rechter terughoudend moet zijn met het buiten toepassing laten van een rechtsregel, temeer omdat niet alleen het huwelijksvermogensrecht aan de orde is maar ook de vraag of sprake was van quasi-legaat. Bovendien is de vraag of een uitkomst “naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is” een andere dan de vraag wat de meest redelijke of billijke uitkomst is.

Van een onevenwichtige of ongelijke situatie doordat [B] wel gebruik heeft kunnen maken van het bedrag van € 100.000,- en [C] niet is volgens [A] evenmin sprake: [B] was al in 2015 ernstig ziek en vernam toen, althans begin 2016, dat die ziekte terminaal zou zijn. Hij heeft vervolgens jaren geleefd van het bedrag van € 100.000,-, terwijl hij in die jaren de helft van zijn inkomen stortte op de gemeenschappelijke rekening die alleen door [C] werd gebruikt. [C] had dan ook het genot van haar eigen inkomen en de helft van het inkomen van [B] , terwijl [B] de helft van zijn eigen inkomen ter beschikking had en mogelijk € 100.000,- heeft gesoupeerd. Gelet hierop kan niet worden gesteld dat [C] op onevenredige wijze is benadeeld als de schenkingen worden vernietigd.

[C] c.s. voert aan dat artikel 6:2 BW ook buiten het verbintenissenrecht geldt, dus ook in het erfrecht en naar analogie in het familievermogensrecht. Op algemene rechtsregels hoeft geen expliciet beroep te worden gedaan. Impliciet volgt dit uit het door [C] c.s. gevoerde verweer dat de artikelen 1:88 jo. 1:89 BW niet van toepassing zijn op de onderhavige kwestie. Voorts meent hij dat strijd met de redelijkheid en billijkheid wel aan een beroep op vernietiging op grond van artikel 1:89 BW in de weg kan staan, afhankelijk van de feiten en omstandigheden. Volgens [C] c.s. bestaat er een relatie tussen de bedragen. De echtgenoten leefden weliswaar gescheiden, maar hadden nog een goede relatie waarin zij elkaar iets gunden. Daarbij is het geld voor [B] liquide gemaakt, vanwege zijn destijds korte levensverwachting, terwijl [C] in de veronderstelling verkeerde langer te leven en daarom alle tijd had, omdat bij het veronderstelde eerder overlijden van [B] haar alle goederen uit de gemeenschap zouden toekomen. De relatie tussen beide bedragen is als zodanig ook erkend door [A] . De artikelen 1:88 en 1:89 BW beogen vooral de bescherming van de ene echtgenoot tegen de andere. De aangevoerde feiten en omstandigheden hebben de rechter ervan overtuigd dat in dit geval de beschermingsgedachte niet van toepassing is, respectievelijk dat een beroep op de vernietiging tot een onbillijk resultaat zou leiden.

Verder is [C] c.s. van mening dat tegelijk met het ter beschikking stellen van het bedrag aan [B] impliciet of expliciet is afgesproken dat – omwille van het evenwicht in de relatie – eenzelfde bedrag ter vrije besteding aan [C] toestond. Eind 2016 is in grote haast en met moeite geld liquide gemaakt om het nog korte leven van [B] zo aangenaam mogelijk te maken, niet om er nog jaren van te leven. Het zou onbillijk en onredelijk zijn geweest als [C] deze geste niet ook zou mogen toevallen als zij in dezelfde omstandigheden zou verkeren – hetgeen later ook is gebeurd.

Het komt dan vervolgens aan op de betekenis van de schuldbekentenissen zelf. Indien deze, zoals [A] opwerpt, niet door [C] zijn ondertekend of zijn vervallen, komt daaraan geen werking toe.

In het navolgende gaat het hof er evenwel veronderstellenderwijs van uit dat [C] de schuldbekentenissen zelf heeft ondertekend en dat deze niet zijn vervallen. De schuldbekentenissen houden een gift in, waarvoor een echtgenoot op grond van artikel 1:88 lid 1 aanhef en sub b BW in beginsel de toestemming van de andere echtgenoot behoeft. Dit kan anders zijn als sprake is van een gebruikelijke, niet bovenmatige gift, maar dat dit het geval is, is gesteld noch gebleken.

Dat [B] toestemming heeft gegeven voor deze giften, is evenmin komen vast te staan, zodat aan hem de bevoegdheid toekwam de vernietiging in te roepen van deze giften (artikel 1:89 lid 1 BW) . Uit hetgeen partijen naar voren hebben gebracht, maakt het hof op dat [B] niet op de hoogte was van de giften. [A] heeft immers betwist dat [B] kennis had van de giften, terwijl [C] c.s. zich op het standpunt heeft gesteld dat toestemming niet nodig was omdat [B] en [C] indertijd zouden zijn overeengekomen dat ieder van hen € 100.000,- vrij zou mogen besteden. Uit dit standpunt leidt het hof af dat [C] [B] niet op de hoogte heeft gesteld. Pas na het overlijden van [B] en na de verkoop van de woning te [plaats B] is [A] op de hoogte gesteld van het bestaan van de schuldbekentenissen. Onder deze omstandigheden is het hof van oordeel dat aan [A] , als erfgenaam van [B] en rechtsopvolger onder algemene titel, in beginsel een beroep op vernietiging toekwam.

Aan [A] kan worden toegegeven dat [C] c.s. in eerste aanleg niet expliciet een beroep op art. 6:2 lid 2 BW heeft gedaan. Volgens [A] is de rechtbank daarbij buiten de rechtsstrijd getreden. Wat daar verder van zij, in hoger beroep heeft [C] c.s. dat beroep alsnog gedaan. Reeds daardoor kan de grief dat de rechtbank buiten de rechtstijd is getreden [A] niet baten.

Het hof overweegt dat voor toepassing van de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid zal moeten zijn aangevoerd dat in verband met bepaalde concreet genoemde feiten de desbetreffende regel, hoewel tussen partijen van toepassing, in het gegeven geval niet kan worden toegepast. Naar het oordeel van het hof heeft [C] c.s. hieraan niet voldaan. Een beroep op de bepaling van lid 2 van artikel 6:2 BW kan slechts in uitzonderlijke omstandigheden gegrond worden geacht. In eerste aanleg heeft [C] c.s. als enige omstandigheid aangevoerd dat [C] en [B] in 2016 hebben afgesproken dat zij allebei € 100.000,- vrij te besteden zouden hebben. Zoals het hof hiervoor heeft geoordeeld, is deze afspraak niet komen vast te staan. In hoger beroep is aangevoerd dat partijen een goede relatie behielden, waarbij zij elkaar iets gunden en voorts dat het onder echtelieden vanzelf spreekt dat je zaken deelt en elkaar elk het genot van het gezamenlijk vermogen gunt. Deze omstandigheden maken echter niet dat het onaanvaardbaar is wanneer in gemeenschap van goederen gehuwde echtelieden niet over (precies) dezelfde bedragen kunnen beschikken. In zijn algemeenheid zijn zij immers slechts verplicht elkaar het nodige te verschaffen. Daarbij komt dat het voor [C] niet onmogelijk was om ook vrij over een bedrag van € 100.000,- te beschikken; zij had immers toestemming aan [B] kunnen vragen voor de schenking. Verder is in hoger beroep door [C] c.s. niet weersproken dat hetgeen [B] niet had uitgegeven van het bedrag van € 100.000,- in de verdeling van de huwelijksgemeenschap is betrokken. Er is dan ook geen sprake geweest van een “afgescheiden” vermogen dat alleen aan [B] toekwam, daargelaten de vraag of dat mogelijk zou zijn geweest.

De slotsom van het voorgaande is dat het hof van oordeel is dat de (gevolgen van de) buitengerechtelijke vernietiging van de giften, gedaan bij schuldverklaringen op 12 juni 2018 door [C] , naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet onaanvaardbaar zijn en dus effect hebben gesorteerd.

Incidenteel hoger beroep

Conclusie

De grieven 1 tot en met 3 in principaal hoger beroep en grief 2 in incidenteel hoger beroep slagen. Bij deze stand van zaken komt het hof niet toe aan bewijslevering, zodat het bewijsaanbod van [C] c.s. wordt gepasseerd. Het vonnis waarvan beroep zal worden vernietigd wat betreft de verklaring voor recht die onder 5.1. is opgenomen. Toewijsbaar is de verklaring voor recht zoals hierna te melden.

Omdat onder 5.2 van het bestreden vonnis wordt verwezen naar 5.1, maar partijen niet hebben gegriefd tegen de veroordeling om over en weer mee te werken aan de uitbetaling door de notaris van het depot en de in dit verband opgelegde dwangsom, zal het hof de veroordeling onder 5.2 van het bestreden vonnis eveneens vernietigen, maar eenzelfde veroordeling opnemen onder vermelding van het in dit arrest toegewezen bedrag.