Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden 07-06-2022, ECLI:NL:GHARL:2022:4566

1.1

Het hof heeft in het arrest van 3 augustus 2021 wel een eindarrest gewezen in het hoger beroep van [geïntimeerde] in de zaak 200.260.081 en in het incidenteel hoger beroep van [geïntimeerde] in de zaak 200.259.318

1.2

Het hof heeft in het (tussen)arrest van 3 augustus 2021 partijen in het principaal hoger beroep van [appellant] in de zaak 200.259.318 gevraagd zich uit te laten over het recht dat van toepassing is op de verbintenissen uit onrechtmatige daad, ongerechtvaardigde verrijking en onverschuldigde betaling van [geïntimeerde] jegens de nalatenschap van de vader van partijen. Het hof heeft iedere verdere beslissing aangehouden.

1.3

Beide partijen hebben zich bij akte uitgelaten. Het hof heeft vervolgens arrest bepaald.

2.1

Beide partijen verklaren dat zij kiezen voor de toepasselijkheid van het Nederlandse recht op de verbintenissen uit onrechtmatige daad, ongerechtvaardigde verrijking en onverschuldigde betaling van [geïntimeerde] jegens de nalatenschap van de vader van partijen. Zij verwijzen voor die rechtskeuze naar artikel 14 van Verordening (EG) nr. 864/2007 betreffende het recht dat van toepassing is op niet-contractuele verbintenissen (‘Rome II’). Het hof volgt hen in die rechtskeuze.

2.2

Het hof schetst voor de leesbaarheid van deze uitspraak nogmaals de feiten en de stellingen die van belang zijn voor het oordeel in het principaal hoger beroep in de zaak 200.259.318.

2.3

De rechtbank heeft (vonnis van 14 november 2018 ):

• vastgesteld dat de nalatenschap nog bestaat uit de twee bankrekeningen bij de ABN AMRO Bank en de onverdeelde helft van de woning in Frankrijk;

• bepaald dat aan [geïntimeerde] en [appellant] ieder de helft van de saldi op die bankrekeningen toekomt, te verminderen met de helft van de verkoopkosten en te vermeerderen met de helft van de verkoopopbrengst van de woning in Frankrijk;

 tevens beslist dat

2.4

In dit principaal hoger beroep wil [appellant] dat het hof die beslissingen van de rechtbank ongedaan maakt. Hij heeft 14 bezwaren (grieven) tegen de beslissingen van de rechtbank. Hij wil dat het hof die beslissingen ongedaan maakt en:

• giften van vader aan [geïntimeerde] gedaan tussen 31 december 2008 en 1 oktober 2013 en andere rechtshandelingen waarbij ten laste van vader aan [geïntimeerde] € 307.520 is betaald vernietigt wegens misbruik van omstandigheden;

• [geïntimeerde] veroordeelt aan de nalatenschap € 884.044 te betalen en voor recht verklaart dat [geïntimeerde] zijn aandeel in die vordering heeft verbeurd;

• de verdeling van de nalatenschap en andere gemeenschappen waarin partijen deelgenoot zijn vaststelt of de wijze van verdeling daarvan gelast;

• [geïntimeerde] veroordeelt de proceskosten van [appellant] bij de rechtbank en het hof aan hem te vergoeden.

2.5

De woning in Frankrijk is op 25 juni 2019 verkocht voor € 850.000 en geleverd aan derden. De nalatenschap van de erflater bestaat op 28 mei 2021 uit:

• een banktegoed op bankrekening [nummer1] van € 485.383,76;

• een banktegoed op bankrekening [nummer2] van € 791.365,27.

2.6

Vader is in september 2008 naar Spanje verhuisd en ingetrokken bij [geïntimeerde] en zijn echtgenote in hun huurappartement in [woonplaats2] . In 2010 heeft [geïntimeerde] een appartement gekocht in [woonplaats2] . Vader had het vruchtgebruik van dat appartement. Tot zijn overlijden op 1 oktober 2013 woonde vader in dat appartement samen met [geïntimeerde] en diens echtgenote.

2.7

[appellant] stelt dat er in de periode vanaf 2008 tot (na) het overlijden van de vader vermogensverschuivingen zijn geweest tussen het vermogen van vader en dat van [geïntimeerde] (en zijn echtgenote). Vader wist daar niet van en had daar geen zicht op. Vader was niet meer in staat zijn vermogensrechtelijke belangen te behartigen en te overzien. De door [appellant] geraadpleegde dokter [naam1] spreekt van een dementieel beeld bij vader.

2.8

1. onverschuldigde betaling;

2. ongerechtvaardigde verrijking;

3. onrechtmatige daad.

2.9

[appellant] geeft in zijn memorie van grieven (onderdeel 22-30) een overzicht van de vermogensverschuivingen. Hij heeft deze onderverdeeld in 14 posten (I-XIV) die hij nader toelicht. Hij verwijst voor die betalingen naar bankafschriften die in kopie zijn bijgevoegd.

2.10

De 14 posten die [appellant] opvoert zijn de volgende:

• 8 oktober 2012 € 600

• 9 oktober 2012 € 600

• 13 oktober 2012 € 600

• 15 oktober 2012 € 600

• 16 oktober 2012 € 600

• 17 oktober 2012 € 600

• 18 oktober 2012 € 600

Totaal: € 4.200

• 29 juli 2013 € 12.253 (CHF 15.016)

• 27 augustus 2013 € 10.143 (CHF 12.431)

• 26 september 2013 € 13.003 (CHF 15.935)

• 28 oktober 2013 € 14.991 (CHF 18.372)

• 27 november 2013 € 1.206 (CHF 1.478)

Totaal € 61.142

1. Plusultra: een Spaanse ziektekostenverzekeraar. Hier had vader geen verzekering. In 2013 is er van de rekening van vader € 3.468,17 aan premie betaald aan deze verzekeraar die vermoedelijk betrekking hebben op de ziektekostenverzekering van [geïntimeerde] en/of zijn echtgenote;

2. Generali: een Spaanse verzekeringsmaatschappij waar de autoverzekeringen

met enige verzekering die vader bij deze verzekeraar heeft afgesloten. In de periode 2011 tot en met 2013 is aan deze verzekeraar € 558,21 aan premie betaald vermoedelijk voor een verzekering die ten behoeve van [geïntimeerde] en/of zijn echtgenote is afgesloten;

Ten minste de helft van deze kosten zijn voor rekening van [geïntimeerde] zodat in dit verband (ten minste) € 1.200 aan het vermogen van vader is onttrokken.

1. € 314.520

2. € 234.920

3. € 65.342

4. € 17.250,26

Totaal: € 946.282,26.

2.11

1. medische kosten € 36.500

2. maandelijkse schenking aan [geïntimeerde] en [appellant] elk € 3.000: € 342.000

3. overige kosten levensonderhoud: € 207.442

2.12

[geïntimeerde] ziet dat heel anders. Hij betwist niet dat er vermogensverschuivingen tussen het vermogen van vader en dat van hem of zijn echtgenote zijn geweest. Hij bestrijdt wel dat die vermogensverschuivingen een rechtsgrond ontberen. Vader was tot zijn overlijden helder van geest. Hij was een vrij man en in staat op te treden tegen oneigenlijke druk. In 2011 heeft vader nog een testament kunnen maken. Wel ging de gezondheid van vader kort voor zijn overlijden sterk achteruit. Vader had zelf de touwtjes in handen als het ging om zijn vermogensrechtelijke beheer. Hij had wel degelijk een administratie en controleerde bankafschriften. Vader tekende alle betalingsopdrachten zelf. Vader had bankpassen in eigen beheer. [geïntimeerde] gebruikte die passen alleen in opdracht van vader en gaf ze na gebruik aan hem terug samen met het gepinde geld. [geïntimeerde] heeft niet het beheer gehad over het vermogen van vader en is dus ook geen rekening en verantwoording schuldig aan [appellant] . De medische kosten van vader waren veel hoger dan [appellant] zegt. Ook de giften die vader deed aan beide zoons en familieleden waren veel hoger. Hij kocht appartementen in Spanje voor beide zoons. Ook de kosten van levensonderhoud van vader waren veel hoger dan [appellant] meent. In 2007 teerde vader in op zijn vermogen voor ruim twee ton. De daling van het vermogen van vader begon al veel eerder dan 2009. Vader had niet de intentie de ene zoon boven de andere te bevoordelen, maar de praktijk is weerbarstiger. De betalingen van vader aan [geïntimeerde] zijn deels giften, maar deels ook vergoedingen voor allerlei (huishoudelijke) kosten. Bij de aankoop en de verbouwing van het appartement voor [geïntimeerde] en de koop van auto’s voor de echtgenote van [geïntimeerde] was sprake van een bevoordelingsbedoeling van vader. Vader was zich bewust van deze bevoordeling. Het beroep van [appellant] op misbruik van omstandigheden is verjaard (art. 3:52 BW) : het is pas gedaan op 14 december 2016, meer dan 3 jaar na het overlijden van vader. Daarnaast is [appellant] niet alleen bevoegd de vernietiging van de giften in te roepen; dat kunnen de erfgenamen alleen samen (art. 3:170 BW) .

2.13

[appellant] vindt ten slotte dat [geïntimeerde] hem de kosten moet vergoeden die hij heeft gemaakt om de aansprakelijkheid van [geïntimeerde] voor de schade die vader dan wel de nalatenschap van vader heeft door de onttrekking van gelden door [geïntimeerde] . Het betreft de kosten van vertaling van medische verslagen van € 716,87 en van het onderzoek van het NFI van de overschrijvingsbewijzen van € 3.509. Het hof zal iedere beslissing op deze vordering aanhouden totdat is beslist op de vraag of [geïntimeerde] gehouden is tot schadevergoeding vanwege de vermogensverschuivingen (onderdeel A).

2.14

Het is voor het hof niet duidelijk waarom [appellant] twee berekeningen hanteert die ook nog eens op twee verschillende bedragen uitkomen. Op de mondelinge behandeling bij het hof is aan [appellant] gevraagd waarom hij twee verschillende berekeningen gebruikt. Dat heeft hij niet goed duidelijk kunnen maken. Het hof gaat aan de berekening die in 2.11 is vermeld en die eindigt op een bedrag van € 884.058 voorbij. Die berekening is onvoldoende onderbouwd om te kunnen oordelen dat dit bedrag onverschuldigd is betaald, onrechtmatig is onttrokken of dat [geïntimeerde] daarmee ongerechtvaardigd is verrijkt. Aan de berekening liggen slechts cijfers ten grondslag die zonder nadere toelichting op zich nog niets betekenen. Die nadere toelichting heeft [appellant] niet gegeven.

2.15

Dat is anders voor de berekening die in 2.10 is weergegeven. Deze bevat concrete transacties die telkens zijn toegelicht en grotendeels zijn onderbouwd met stukken. Deze transacties hebben geleid tot vermogensverschuivingen tussen vader enerzijds en [geïntimeerde] of zijn echtgenote anderzijds. [geïntimeerde] erkent dat deze vermogensverschuivingen hebben plaatsgehad. De vraag is of deze vermogensverschuivingen zonder rechtsgrond zijn geschied en aanleiding kunnen zijn voor een terugvordering op grond van onverschuldigde betaling (artikel 6:203 BW) , voor een schadevergoeding op grond van ongerechtvaardigde verrijking (artikel 6:212 BW) of voor een vordering uit onrechtmatige daad (artikel 6:162 BW) .

2.16

Het hof is van oordeel dat [appellant] (voorshands) heeft bewezen dat de vermogensverschuivingen tussen vader enerzijds en [geïntimeerde] en zijn echtgenote anderzijds tot de bedragen die in 2.10 onder I-XIV zijn genoemd zonder rechtsgrond zijn geschied, zodat tot de nalatenschap een vordering op [geïntimeerde] (en/of zijn echtgenote) behoort tot een totaalbedrag van € 946.282,26.

2.17

Die vordering is:

1. voor zover het gaat om prestaties die vader zelf zonder rechtsgrond heeft verricht: een terugvordering vanwege onverschuldigde betaling van die prestaties; en

2. voor zover het gaat om onttrekkingen zonder rechtsgrond door [geïntimeerde] en/of zijn echtgenote aan het vermogen van vader: een vordering tot vergoeding van de schade die vader door een onrechtmatige daad van [geïntimeerde] en/of zijn echtgenote heeft geleden.

Het hof laat nog in het midden in hoeverre die vordering is aan te merken als een vordering tot schadevergoeding vanwege ongerechtvaardigde verrijking van [geïntimeerde] en zijn echtgenote ten koste van vader. Omdat [appellant] zijn vordering heeft beperkt tot € 884.044 is dit het maximaal toe te wijzen bedrag (en niet het bedrag van € 946.282,26).

2.18

Het hof hanteert dit bewijsvermoeden, omdat [geïntimeerde] de zeer concrete stellingen van [appellant] over de vermogensverschuivingen, het ontbreken van een rechtsgrond daarvoor en de daarvoor door [appellant] aangevoerde bewijsstukken slechts in heel algemene zin bestrijdt en niet of nauwelijks ingaat of reageert op de concrete bedragen en geldstromen die [appellant] in de bedoelde onderdelen I-XIV noemt. [geïntimeerde] heeft wel aangeboden bewijs te leveren door het horen van getuigen en deskundigen. Hij krijgt dan ook de gelegenheid tegenbewijs te leveren van het bewijsvermoeden door het horen van getuigen of deskundigen. Dat betekent dat [geïntimeerde] bewijs moet aandragen waarmee de stelling van [appellant] wordt ontzenuwd dat de vermogensverschuivingen tussen het vermogen van vader en het vermogen van [geïntimeerde] en zijn echtgenote, die [appellant] in de onderdelen I-XIV (zie 2.10 hiervoor) noemt, en die in totaal € 946.282,26 bedragen, zonder rechtsgrond zijn geschied. [geïntimeerde] heeft aldus de bewijsleveringslast, maar krijgt niet het bewijsrisico. Dat blijft bij [appellant] en verwezenlijkt zich als het tegenbewijs slaagt.

2.19

Slaagt [geïntimeerde] erin voor het gehele bedrag of een deel daarvan tegenbewijs te leveren, dan moet het hof (in zoverre) nog beoordelen of sprake is van schenkingen of giften van vader aan [geïntimeerde] die vanwege misbruik van omstandigheden moeten worden vernietigd. [appellant] kan zo’n vordering tot vernietiging in deze procedure over de verdeling van de nalatenschap van vader instellen. Het is niet zo dat de erfgenamen slechts samen deze vordering kunnen instellen. Staat vast dat sprake is van schenkingen of giften, dan moet [appellant] bewijzen dat sprake is van misbruik van omstandigheden. [appellant] heeft daarvoor een voldoende specifiek bewijsaanbod gedaan in zijn memorie van grieven (randnummers 164-165).

2.20

Het hof geeft om proceseconomische redenen [appellant] in het kader van de getuigenverhoren rond het tegenbewijs van [geïntimeerde] de gelegenheid te bewijzen dat sprake is van misbruik van omstandigheden door [geïntimeerde] en zijn echtgenote bij de gestelde giften. [appellant] kan dan daarvoor getuigen horen in de contra-enquête. [geïntimeerde] kan daarvoor getuigen horen in de enquête.

2.21

Het hof zal iedere verdere beslissing aanhouden.