Gerechtshof 's-Hertogenbosch 20-07-2021, ECLI:NL:GHSHE:2021:2281

[geïntimeerde 1] maakt in haar akte bezwaar tegen een gedeelte van de door [appellante] genomen akte. Volgens [geïntimeerde 1] moet de akte worden aangemerkt als een aanvullende conclusie. Dit is in strijd met de tweeconclusie-regel (art. 347 lid 1 Rv) . Gelet op rov. 3.4.4. van het hof in het tussenarrest, mag thans enkel kennis worden genomen van hetgeen is verwoord in de randnummers 5 tot en met 7 en 11 eerste zin van die akte. Hetgeen [appellante] in de overige randnummers heeft opgemerkt, moet buiten beschouwing worden gelaten.

In haar akte heeft [appellante] in de randnummers 1 eerste twee zinnen, 2, 3, 8, 9, 10, 11 vanaf de tweede zin en 12 een nadere toelichting gegeven op haar eerder in deze procedure ingenomen standpunten en/of deze standpunten herhaald. Zij was daartoe echter niet in de gelegenheid gesteld. Gelet op het bepaalde in art. 347 lid 1 Rv (“de tweeconclusie-regel”) zal het hof geen acht slaan op de inhoud van die randnummers, nu van uitzonderingen op de tweeconclusie-regel niet is gebleken.

Dit betekent dat het hof de randnummers 1 vanaf de derde zin (“Voor het opmaken … [geïntimeerde 1] medewerking verleend.”), 4 (de inhoud daarvan acht het hof niet in strijd met de tweeconclusie-regel), 5 tot en met 7 en 11 eerste zin bij zijn beoordeling zal betrekken.

Afwikkeling en omvang van de pensioenrechten

[geïntimeerde 1] heeft de grief weersproken. Zij heeft, samengevat, het volgende naar voren gebracht.

Overeenkomstig het arrest “Boon Van Loon” komen de opgebouwde pensioenrechten in het kader van de verdeling bij echtscheiding voor verrekening in aanmerking. Daarom is ook de periode vóór 2007 van belang voor de vraag of sprake is van rechtsverwerking. In dit geval is sprake van rechtsverwerking op grond van de volgende feiten en omstandigheden:

Geestelijke toestand [ex-echtgenoot] (deelgrief B)

De rechtbank kent volgens [appellante] ten onrechte waarde toe aan de geestelijke gesteldheid van [ex-echtgenoot] in 2016. Zij betwist dat [ex-echtgenoot] in 2016 vanwege de door hem doorgemaakte hersenbloedingen niet compos mentis zou zijn. Uit de e-mailcorrespondentie van haar en [ex-echtgenoot] (prod. 9, 10 en 12 bij dagvaarding eerste aanleg) blijkt niet dat sprake is van een verminderde geestesgesteldheid. Dit volgt ook uit de comparitie-aantekeningen (randnr. 12) van haar advocaat. Overigens rust de stelplicht en bewijslast van een slechte geestelijke gesteldheid op [geïntimeerde 1] .

De door [ex-echtgenoot] verrichte betalingen zijn een erkenningshandeling en hebben stuitende werking. Uit het handelen van [ex-echtgenoot] mocht [appellante] gerechtvaardigd afleiden dat zij recht had op “haar deel van het ouderdomspensioen”.

[geïntimeerde 1] heeft de grief weersproken.

[ex-echtgenoot] kreeg begin 2016 gezondheidsklachten. In augustus 2016 werd geconstateerd dat hij voor de derde keer een herseninfarct had gehad. Vervolgens bleek dat hij ernstig ziek was. Hij is in februari 2017 overleden. Het laatste jaar van zijn leven was [ex-echtgenoot] niet meer helder van geest en verkeerde hij in een zeer slechte lichamelijke conditie. Vanwege die toestand mag de e-mailcorrespondentie in 2016 tussen [appellante] en [ex-echtgenoot] niet worden aangemerkt als een erkenning van een mogelijk nog bestaande pensioenaanspraak van [appellante] . [appellante] was op de hoogte van de gesteldheid van [ex-echtgenoot] , althans zij kon dat zijn omdat hun zoon ( [geïntimeerde 2] ) kennis had van het ziekteproces van zijn vader. Zij mocht en kon daarom niet gerechtvaardigd uit de e-mails afleiden dat zij recht had op een deel van het ouderdomspensioen van [ex-echtgenoot] .

Draagkracht [geïntimeerde 1] (deelgrief C)

[appellante] richt haar laatste deelgrief tegen het oordeel van de rechtbank dat zij een pensioen zou genieten van € 800,-- netto per maand en [geïntimeerde 1] van € 600,-- netto per maand en [geïntimeerde 1] door betaling van de vordering van [appellante] niets meer aan pensioen van [ex-echtgenoot] zou genieten.

Zij betwist dat het [geïntimeerde 1] aan financiële middelen ontbreekt. [geïntimeerde 1] beschikt – ook na het overlijden van [ex-echtgenoot] – over een aanzienlijk vermogen. [appellante] daarentegen heeft een AOW-uitkering en inmiddels een weduwenpensioen maar zij heeft geen vermogen.

Bovendien speelt de verrekening van de pensioenrechten een rol in de relatie tussen [ex-echtgenoot] en [appellante] . De inkomens van [geïntimeerde 1] en [appellante] dienen daarom niet te worden vergeleken en evenmin in de beoordeling te worden betrokken. Toepassing van het draagkrachtcriterium in het kader van rechtsverwerking, is ook onbegrijpelijk. In deze zaak dient geen inkorting vanwege rechtsverwerking plaats te vinden.

[geïntimeerde 1] heeft de grief weersproken.

[appellante] toont haar financiële situatie niet aan. Over de inkomens- en vermogenspositie van [geïntimeerde 1] doet zij een groot aantal aannames die op geen enkele wijze zijn onderbouwd.

Met haar stelling dat haar vordering is gebaseerd op een eerdere rechtsverhouding met [ex-echtgenoot] (het hof begrijpt: en de financiële situatie van [geïntimeerde 1] daarom niet van belang is), gaat [appellante] er aan voorbij dat zijn erfgenamen haar vordering dienen te voldoen. De financiële situatie van [geïntimeerde 1] is dus wel van belang in het kader van de redelijkheid en billijkheid, de draagkrachtbeoordeling en de gevolgen die een eventuele betalingsverplichting zal hebben. [geïntimeerde 1] heeft slechts een beperkt inkomen. Bovendien ontvangt [appellante] thans een groter aandeel uit het nabestaandenpensioen van [ex-echtgenoot] (€ 13.494,-- bruto per jaar) dan [geïntimeerde 1] (€ 8.1954,64 bruto per jaar). Zij verkeert daarom al in een betere positie dan [geïntimeerde 1] .

Het draagkrachtcriterium is niet doorslaggevend, maar kan in het kader van de redelijkheid en billijkheid een rol spelen. [geïntimeerde 1] doet een beroep op de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid. De omstandigheid dat [appellante] in een betere financiële positie verkeert, uitsluitend [geïntimeerde 1] [ex-echtgenoot] tijdens zijn ziekte en laatste levensfase heeft verzorgd, zij tijdens haar huwelijk met [ex-echtgenoot] geen voorziening heeft kunnen treffen voor het geval zij weduwe zou worden, zij in een zeer moeilijke financiële positie verkeert en [appellante] haar nalatigheid betreffende de verrekening van de tijdens haar huwelijk met [ex-echtgenoot] opgebouwde pensioenrechten op [geïntimeerde 1] (direct na het overlijden van [ex-echtgenoot] ) heeft afgewenteld zijn omstandigheden die daarbij van belang zijn.

Bij de beoordeling van deze grief, stelt het hof het volgende voorop. Uitgangspunt bij de beoordeling van het beroep op rechtsverwerking door [appellante] is dat enkel tijdsverloop geen toereikende grond oplevert voor het aannemen van rechtsverwerking. Daartoe is immers de aanwezigheid van bijzondere omstandigheden vereist als gevolg waarvan hetzij bij de schuldenaar het gerechtvaardigd vertrouwen is gewekt dat de schuldeiser zijn aanspraak niet (meer) geldend zal maken, hetzij de positie van de schuldenaar onredelijk zou worden benadeeld of verzwaard in geval de schuldeiser zijn aanspraak alsnog geldend zou maken (HR 29 september 1995 LJN:ZC1827).

Het hof zal thans met inachtneming van deze maatstaf de drie deelgrieven (en daarmee grief I) beoordelen.

Wetenschap [appellante]

“Het door u per de scheidingsdatum, 19 augustus 1993, opgebouwde pensioen bedraagt f 27.449,40 bruto per jaar. De contante waarde van dit pensioen bedraagt f 191.720.

Het aan bovengenoemd pensioen verbonden (bijzonder) weduwenpensioen bedraagt f 19.214,64 bruto per jaar. De contante waarde van dit pensioen bedraagt f 59.085,=.

Op de vraag van (hof: naam advocaat [appellante] ) of een onherroepelijke volmacht tot rechtstreekse uitbetaling aan mevrouw [appellante] zal leiden zal door ons Fonds ontkennend worden geantwoord.

Wilt u zo vriendelijk zijn de bovenstaande gegevens aan (hof: naam advocaat [appellante] ) te doen toekomen, aangezien ons Fonds deze gegevens nooit rechtstreeks aan derden verstrekt. (…)”

Niet is weersproken dat zowel [appellante] als [ex-echtgenoot] bekend waren met de inhoud van deze brief. Uit de brief volgt ook dat ervan mag worden uitgegaan dat [appellante] op de hoogte was van de omstandigheid dat zij gerechtigd is tot (een gedeelte van) het pensioen van [ex-echtgenoot] . Haar advocaat heeft immers aan SPF gevraagd of een onherroepelijke volmacht zal leiden tot een rechtstreekse uitbetaling van de pensioenrechten aan haar.

Ook uit de brief van 24 mei 1994 van [appellante] aan [ex-echtgenoot] blijkt dat zij bekend was met haar rechten. In deze brief schrijft zij immers aan [ex-echtgenoot] :

“Tevens heb jij een schrijven van [pensioenfonds] pensioenfonds voor mij in verband met de verworven pensioen rechten op mijn naam (curs. hof). Deze dingen wil ik voor de overdracht van het hus bij de notaris in orde gemaakt zien, daar dan de hele boedelscheiding achter de rust is er voor mij geen beletsel mee te werken aan de overdracht”.

De stelling van [appellante] dat niet van belang is dat zij bijstand van een advocaat genoot en haar stilzitten na de brief van SPF wordt verklaard doordat zij niet wist wat haar rechten inhielden en pensioen een complexe materie betreft, kan gelet op bovenstaande correspondentie niet slagen. Zij was, zo blijkt uit die brieven, wel degelijk op de hoogte van haar rechtspositie. Dit heeft ook te gelden voor haar stelling dat haar brief van 29 oktober 2003 tot de conclusie leidt dat zij niet begreep wat haar rechten zijn en het nalaten van nader onderzoek, niet betekent dat sprake is van een grond voor rechtsverwerking. In de brief van 29 oktober 2003 vraagt zij namelijk om een pensioenvereveningsberekening vanwege de echtscheiding van [ex-echtgenoot] (“Het huwelijk is door echtscheiding ontbonden. (..) Gaarne verneem ik of u bereid bent een pensioenvereveningsberekening te maken op basis van de Boon – van Loon jurisprudentie”). De inhoud van deze brief wijst er ook veeleer op dat [appellante] op de hoogte was van haar aanspraken. Dat haar de omvang – kennelijk – niet bekend is, is voor zover dat het geval zou zijn, niet van belang. Zij had immers weet van haar rechten op verdeling van de pensioenrechten door middel van verrekening en een onbekendheid met de hoogte van een vordering staat aan het bestaan van die vordering niet in de weg.

Nalaten [appellante]

Opeisbaarheid van de pensioenaanspraken

“Op grond van dit een en ander moet worden aangenomen dat pensioenrechten als de onderhavige in het algemeen voor het gedeelte dat op het tijdstip van de ontbinding van de gemeenschap door echtscheiding of scheiding van tafel en bed reeds was opgebouwd, bij de verdeling van de gemeenschap door middel van verrekening in aanmerking moeten worden genomen.”

Dit betekent dat de opgebouwde pensioenrechten in het kader van de verdeling bij de echtscheiding voor verrekening in aanmerking komen. Aldus moest de aanspraak van [appellante] bij de verdeling van de gemeenschap door middel van verrekening in aanmerking worden genomen. In dat kader treft ook het beroep van [appellante] op gedeeltelijke rechtsverwerking (“bijvoorbeeld voor de periode 2007-2009 toen een relatie bestond”) geen doel.

Erkenning en stuiting

Volgens [appellante] vormen de door [ex-echtgenoot] verrichte betalingen van in totaal € 1.340,-- een erkenningshandeling en hebben deze stuitende werking. [geïntimeerde 1] heeft dit weersproken.

Het hof stelt vast dat [appellante] op 6 maart 2016 aan [ex-echtgenoot] een (aangetekende) brief heeft verzonden. In deze brief maakt zij, sinds haar brief van 24 mei 1994, voor het eerst bij [ex-echtgenoot] aanspraak op (een gedeelte van) het door hem opgebouwde ouderdomspensioen. Per e-mail van 25 juni 2016 vraagt zij [ex-echtgenoot] om de gegevens die hij van SPF heeft ontvangen naar haar door te sturen. Op 4 juli 2016 rappelleert zij [ex-echtgenoot] . Vervolgens stuurt [ex-echtgenoot] haar op 8 juli 2016 een e-mail waarin hij een berekening van het opgebouwde pensioen opneemt. Die berekening luidt aldus:

“- opgebouwd pensioen is € 12400,00 bruto

- belasting € 2790,00 € 9610,00 netto

Ieder de helft dat is € 4805,00 zo is de op bouw

De € 4805,00 wordt dan maandelijks € 400,00”

In reactie hierop wijst [appellante] hem per e-mail van 9 juli 2016 op de terugwerkende kracht. Ten slotte stuurt [ex-echtgenoot] een e-mail op 15 juli 2016 aan [appellante] waarin hij schrijft: “Stort het geld de laatste week van de maand op je rekening” (prod. 11 en 12 bij dagvaarding eerste aanleg). Vervolgens, zo staat als onweersproken vast, heeft hij bedragen variërend van € 180,-- tot € 200,-- betaald aan [appellante] .

Die betaalde bedragen wijken echter af van de door [ex-echtgenoot] gemaakte berekening (volgens zijn eigen berekening zou hij maandelijks € 400,-- aan [appellante] moeten betalen). Niet blijkt dat [appellante] hiertegen heeft geprotesteerd. Ook ontbreken bewijsstukken van deze betalingen, zodat het hof niet kan vaststellen ten titel waarvan [ex-echtgenoot] deze betalingen heeft verricht. Weliswaar heeft [appellante] gesteld dat deze betalingen vanwege de opgebouwde pensioenrechten heeft gedaan, maar [geïntimeerde 1] heeft dit weersproken zodat dit – ook vanwege het ontbreken van bewijsstukken – niet kan worden vastgesteld. Dit betekent dat aan de betaling van deze bedragen in het licht van de e-mail van [ex-echtgenoot] van 8 juli 2016 – nog daargelaten of hij op dat moment wel of niet compos mentis was – niet de betekenis van een erkenning van de pensioenaanspraak mag worden toegekend. Hieruit volgt ook dat aan deze en de daarop volgende e-mails niet de betekenis van een stuitingshandeling (zoals bedoeld in art. 3:318 BW) kan worden toegekend.

Benadeling

Ten slotte dient in het kader van het beroep op rechtsverwerking de vraag te worden beantwoord of de positie van [geïntimeerde 1] onredelijk wordt benadeeld of verzwaard als [appellante] haar vordering alsnog geldend zou kunnen maken. Zij is immers de rechtsopvolger van [ex-echtgenoot] .

Tussen partijen staat vast dat [geïntimeerde 1] op dit moment € 600,-- netto per maand als weduwenpensioen ontvangt en [appellante] € 800,-- netto per maand. Het hof heeft geen inzicht in de (overige inkomens- en) vermogenspositie van [appellante] noch [geïntimeerde 1] . [appellante] heeft wel diverse stellingen over de financiële positie van [geïntimeerde 1] naar voren gebracht, maar iedere feitelijke onderbouwing van haar grief ontbreekt. Zij had bijvoorbeeld haar stelling dat [geïntimeerde 1] over een vakantiewoning beschikt met bewijsstukken kunnen onderbouwen. Daarnaast heeft zij ook haar eigen financiële situatie (randnr. 24 MvG) niet inzichtelijk gemaakt.

Het hof kan gelet hierop uitsluitend op basis van de wél vaststaande gegevens bovenstaande vraag beantwoorden. Hieruit volgt dat [appellante] op dit moment het grootste gedeelte van het weduwenpensioen toekomt. Door het alsnog geldend kunnen maken van haar vordering wordt daarom de positie van [geïntimeerde 1] onredelijk benadeeld of verzwaard.