Parket bij de Hoge Raad 01-04-2021, ECLI:NL:PHR:2021:324

De rechthebbende is geboren op [geboortedatum] 1940 te [geboorteplaats] . Verzoekster is een dochter van de rechthebbende.

Bij beschikking van 22 december 2017 heeft de kantonrechter in de rechtbank Den Haag een bewind ingesteld over de goederen die (zullen) toebehoren aan de rechthebbende vanwege haar lichamelijke of geestelijke toestand. Hierbij is [A] tot bewindvoerder benoemd.

Bij beschikking van 24 mei 2018 heeft de kantonrechter in de rechtbank Den Haag Toekomst Bewindvoeringen tot mentor van de rechthebbende benoemd. ²

Tussen verzoekster en haar zus, de oudste dochter van de rechthebbende, is sprake van een gespannen verhouding. Beide dochters van de rechthebbende hebben uiteenlopende visies op de wijze waarop de verzorging en begeleiding van hun moeder het beste gestalte kan krijgen. De rechthebbende heeft zelf met elk van haar dochters een band. Zij zit in de vete tussen de dochters als het ware ‘ertussenin’.

Op 4 september 2018 heeft de griffie van de rechtbank Den Haag een brief van rechthebbende ontvangen. Bij verzoekschrift, ter griffie ingekomen op 27 september 2018, heeft de rechthebbende de kantonrechter verzocht om het ontslag van de toenmalige bewindvoerder en de benoeming van een nieuwe bewindvoerder.

Toekomst Bewindvoeringen heeft bij brief, ter griffie ingekomen op 20 november 2018, de rechter-commissaris laten weten dat de rechthebbende haar klacht tegen Toekomst Bewindvoeringen (die zag op de werkzaamheden van Toekomst Bewindvoeringen als mentor van de rechthebbende) wenst in te trekken. ³

Bij verzoekschrift van 29 januari 2019 heeft Toekomst Bewindvoeringen verzocht om haar ontslag als mentor van de rechthebbende, onder meer vanwege de vete tussen de twee dochters.

Op 20 maart 2019 heeft een mondelinge behandeling plaatsgevonden, waarvan proces-verbaal is opgemaakt. Ter zitting zijn verschenen: de rechthebbende, [A] (toen nog bewindvoerder), [betrokkene 1] namens Toekomst Bewindvoeringen (de mentor) en de oudste dochter van de rechthebbende met haar dochter. Verzoekster is niet opgeroepen als belanghebbende. Ter zitting heeft Toekomst Bewindvoeringen haar verzoek om te worden ontslagen als mentor ingetrokken en zich bereid verklaard om te worden benoemd als opvolgend bewindvoerder. Rechthebbende heeft zich hiermee akkoord verklaard.

Bij beschikking van 27 maart 2019 heeft de kantonrechter het verzoek tot ontslag van Toekomst Bewindvoeringen als mentor afgewezen en per 1 mei 2019 de voormalige bewindvoerder ontslagen en Toekomst Bewindvoeringen tot opvolgend bewindvoerder benoemd. Sinds 1 mei 2019 is Toekomst Bewindvoeringen dus niet alleen de mentor van rechthebbende maar ook haar bewindvoerder.

Tegen deze beschikking is verzoekster is op 15 juli 2019 in hoger beroep gekomen. Zij heeft onder meer aangevoerd dat zij ten onrechte niet als belanghebbende is opgeroepen in de procedure in eerste aanleg. Ook is aangevoerd dat het onwenselijk is dat bewindvoering en mentorschap nu in één hand zijn.

Toekomst Bewindvoeringen heeft op 19 maart 2020 een verweerschrift ingediend.

Op 15 augustus 2020 heeft het hof nadere stukken ontvangen van de zijde van verzoekster.

Bij handgeschreven brief van 4 maart 2020 heeft de rechthebbende het volgende geschreven: ‘Ik ben heel blij met de mentor en bewindvoering. [betrokkene 2] mag niet bemoeien. Ik ben moe, ik kom niet naar de rechtbank.’ ⁴

Op 10 september 2020 heeft een mondelinge behandeling plaatsgevonden, waarvan proces-verbaal is opgemaakt. Verschenen zijn verzoekster, bijgestaan door haar advocaat, de advocaat van rechthebbende, Toekomst Bewindvoeringen (vertegenwoordigd door [betrokkene 1] ) en de oudste dochter van de rechthebbende. De voormalig bewindvoerder is met bericht van verhindering niet verschenen.

Bij beschikking van 21 oktober 2020 heeft het hof verzoekster, de rechthebbende, Toekomst Bewindvoeringen en de oudste dochter van de rechthebbende in de gelegenheid gesteld om zich schriftelijk uit te laten over het voornemen om aan de Hoge Raad vragen te stellen en over de inhoud van de te stellen vragen. Elk van hen heeft met instemming gereageerd, met uitzondering van de rechthebbende die van deze gelegenheid geen gebruik heeft gemaakt.

Bij tussenbeschikking van 2 december 2020 heeft het hof Den Haag op de voet van art. 392 Rv de volgende vijf prejudiciële vragen aan de Hoge Raad voorgelegd:

Op 22 januari 2021 heeft de griffie van de Hoge Raad de processtukken van het hof ontvangen.

De Hoge Raad heeft de prejudiciële vragen in behandeling genomen en partijen op 28 januari 2021 een termijn van zes weken verleend om schriftelijke opmerkingen in te dienen. Van deze gelegenheid is geen gebruik gemaakt.

De beschermingsmaatregelen curatele, onderbewindstelling en mentorschap zijn bedoeld om kwetsbare volwassenen die niet goed in staat zijn voor zichzelf op te komen, te beschermen door de benoeming van een wettelijke vertegenwoordiger die hun belangen behartigt. ⁵ Met de per 1 januari 2014 ingevoerd Wet wijziging curatele, beschermingsbewind en mentorschap zijn de verschillende beschermingsmaatregelen gestroomlijnd. ⁶ Hierna, onder 3.26 e.v., zal nader worden ingegaan op deze wet.

Curatele is de meest verstrekkende beschermingsmaatregel. Het leidt tot een nagenoeg totaal verlies van handelingsbekwaamheid van de onder curatele gestelde ⁷ en geldt als een ultimum remedium. ⁸Dat eerst moet worden nagegaan of volstaan kan worden met een minder verstrekkende voorziening, volgt uit het in art. 1:378 lid 1 slot BW neergelegde criterium dat ‘een voldoende behartiging van die belangen niet met een meer passende en minder verstrekkende voorziening kan worden bewerkstelligd’. Curatele beoogt bescherming van een meerderjarige die, al dan niet tijdelijk, zijn belangen niet behoorlijk waarneemt of zijn veiligheid of die van anderen in gevaar brengt, als gevolg van hun lichamelijke of geestelijke toestand, dan wel gewoonte van drank- of drugsmisbruik (art. 1:378 BW) . De curator behartigt zowel de vermogensrechtelijke als de niet-vermogensrechtelijke belangen van de onder curatele gestelde.

Een minder vergaande beschermingsmaatregel is beschermingsbewind. Beschermingsbewind leidt niet tot handelingsbekwaamheid, maar tot onbevoegdheid tot beheer (art. 1:438 lid 1 BW) en een beperkte bevoegdheid tot beschikking (art. 1:438 lid 2 BW) . ⁹ Beschermingsbewind is bedoeld voor de meerderjarige die niet in staat is om zijn vermogensrechtelijke belangen zelfstandig behoorlijk waar te nemen als gevolg van zijn lichamelijke en/of geestelijke toestand of ten gevolge van verkwisting of het hebben van problematische schulden (art. 1:431 BW) .

De derde beschermingsmaatregel voor meerderjarigen is het mentorschap. ¹⁰ Mentorschap kan worden ingesteld indien een meerderjarige als gevolg van zijn lichamelijke en/of geestelijke toestand, al dan niet tijdelijk, niet in staat is of bemoeilijkt wordt zijn belangen van niet-vermogensrechtelijke aard zelf behoorlijk waar te nemen (art. 1:450 BW) . Mentorschap en beschermingsbewind kunnen naast elkaar bestaan; het eerste ziet op de bescherming van niet-vermogensrechtelijke belangen en het tweede op de bescherming van vermogensrechtelijke belangen van de rechthebbende. ¹¹ Tijdens het mentorschap is de rechthebbende in beginsel onbevoegd rechtshandelingen te verrichten in aangelegenheden betreffende zijn verzorging, verpleging, behandeling en begeleiding (art. 1:453 lid 1 BW) . Met betrekking tot deze aangelegenheden treedt de mentor in beginsel op als vertegenwoordiger (art. 1:453 lid 2 BW) . De mentor heeft tot taak de rechthebbende raad te geven betreffende aangelegenheden van niet-vermogensrechtelijke aard en over diens belangen ter zake te waken (vgl. art. 1:453 lid 4 BW) .

In een dagvaardingsprocedure is altijd bekend wie de wederpartij is. Dit is anders in een verzoekschriftprocedure, omdat het verzoek aan de rechter is gericht. Strikt genomen is er in verzoekschriftprocedures dan ook geen sprake van een wederpartij. In verzoekschriftprocedures is het de taak van de rechter om te bepalen wie belanghebbenden – potentiële wederpartij – bij het verzoek zijn. ¹³ Dat blijkt uit art. 279 lid 1, derde volzin, Rv, waarin staat dat de rechter te allen tijde bekende of onbekende belanghebbenden kan doen oproepen. Maar ook verzoeker kan in het verzoekschrift belanghebbenden noemen, die ‘voor zover nodig’ door de rechter worden opgeroepen (art. 279 lid 1, tweede volzin, Rv) .

Bovendien kunnen belanghebbenden, naast verzoeker, hoger beroep instellen tegen de eindbeschikking, voor zover geen appelverbod bestaat (art. 358 lid 2 Rv) . Dit recht om hoger beroep in te stellen bestaat zowel voor belanghebbenden die in eerste aanleg zijn verschenen, als voor in eerste aanleg niet verschenen belanghebbenden. De appelrechter moet oproeping bevelen van de in eerste aanleg verschenen belanghebbenden. Bovendien kan de appelrechter te allen tijde bekende of onbekende belanghebbenden doen oproepen (art. 361 lid 1 Rv) . Wie in hoger beroep als belanghebbenden moeten worden aangemerkt, hoeft dus niet samen te vallen met wie in eerste aanleg belanghebbenden waren.

Het begrip ‘belanghebbende’ is – afgezien van de hierna te bespreken belanghebbenden in zaken van personen- en familierecht – in de wet niet gedefinieerd of nader omschreven. De wetgever is ervan uitgegaan dat het aan de rechter is om te bepalen wie tot de ‘belanghebbenden’ zijn te rekenen. ¹⁶ Volgens vaste rechtspraak van de Hoge Raad wordt het antwoord op de vraag of iemand als belanghebbende kan worden aangemerkt, afgeleid uit de aard van de procedure en de daarmee verband houdende wetsbepalingen. ¹⁷ Daarbij zal een rol spelen in hoeverre iemand door de uitkomst van de desbetreffende procedure zodanig in een eigen belang kan worden getroffen dat deze daarin behoort te mogen opkomen ter bescherming van dat belang of in hoeverre deze anderszins zo nauw betrokken is of is geweest bij het onderwerp dat in de procedure wordt behandeld, dat daarin een belang is gelegen om in de procedure te verschijnen. ¹⁸

Voor zaken betreffende het personen- en familierecht, in andere zaken dan scheidingszaken, geeft de wet voorschriften (art. 798-813 Rv) die afwijken van de algemene regels voor verzoekschriftprocedures (art. 261-291 Rv) .

Eén van die afwijkende voorschriften is art. 798 lid 1 Rv, dat bepaalt wie voor de toepassing van Boek III, Titel 6, Afdeling 1 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering onder ‘belanghebbende’ wordt verstaan. Art. 798 Rv luidt als volgt:

Art. 798 Rv is ingevoerd per 1 april 1995, als onderdeel van de Wet tot herziening van het procesrecht in zaken van personen- en familierecht. ¹⁹ Het doel van deze wet was om te komen tot één regeling voor de verschillende familieverzoekschriftprocedures, die op dat moment nog elk hun eigen wettelijke regeling hadden. In de memorie van toelichting is uiteengezet dat tot dan toe geen afstemming heeft plaatsgevonden van de procedureregels voor Boek 1 BW-zaken en de algemene regeling van de verzoekschriftprocedure, en dat mede daardoor sprake is van ‘valkuilen’. Dat kan echter niet de bedoeling zijn van procedureregels. ²⁰ De toelichting vervolgt: ²¹

Art. 798 lid 1 Rv geeft in de eerste volzin een beperking aan het belanghebbende-begrip, doordat is bepaald dat het gaat om ‘degene op wiens rechten of verplichtingen de zaak rechtstreeks betrekking heeft’. Het woord ‘rechtstreeks’ impliceert dat een indirect belang niet voldoende is om als belanghebbende te worden aangemerkt. ²²

In antwoord op prejudiciële vragen oordeelde de Hoge Raad in zijn beschikking van 30 maart 2018 dat niet in algemene zin kan worden afgebakend wie valt binnen de door de eerste volzin bestreken kring van belanghebbenden. ²³ Overwogen werd dat welke persoon of instelling als belanghebbende moet worden aangemerkt, wordt bepaald – aan de ene kant – door het onderwerp van de aan de rechter voorgelegde zaak en – aan de andere kant – door de rechten of verplichtingen waarop de betrokken persoon of instelling zich beroept. Slechts indien het onderwerp van de zaak ertoe kan leiden dat de rechten of verplichtingen waarop de betrokkene zich beroept, rechtstreeks door de rechterlijke beslissing worden geraakt, is die betrokkene in die zaak belanghebbende in de zin van art. 798 lid 1, eerste volzin, Rv.

Art. 798 lid 2 Rv geeft een correctie op de beperking van lid 1 ²⁴ en bevat een uitbreiding van het belanghebbendenbegrip: in zaken van curatele, onderbewindstelling of mentorschap zijn bepaalde – specifiek aangeduide – personen belanghebbende, ook al vallen zij niet onder het lid 1-begrip. Dit is af te leiden uit het woord ‘bovendien’ in lid 2. De in art. 798 lid 2 Rv genoemde personen zijn zonder meer belanghebbenden in dergelijke zaken, waardoor in feite sprake is van een verruiming; voor hen hoeft immers niet afzonderlijk te worden vastgesteld of de zaak rechtstreeks betrekking op hun rechten of verplichtingen. ²⁵

Het tweede lid van art. 798 Rv is in de memorie van toelichting als volgt toegelicht: ²⁶

Uit deze toelichting blijkt dat beoogd is het belanghebbende-begrip van art. 798 lid 2 Rv te laten aansluiten op de bepalingen waarin is geregeld welke personen bevoegd zijn om een verzoek te doen tot een maatregel tot curatele, onderbewindstelling of mentorschap (thans art. 1:379 BW, art. 1:432 BW en art. 1:451 BW) . Zonder een aanvullende bepaling ten opzichte van het eerste lid, zouden mogelijk sommige van deze personen niet onder het belanghebbende-begrip vallen, zo was kennelijk de gedachte.

Die aansluiting is echter niet geheel geslaagd. ²⁷ Zo hadden de oude bepalingen ten aanzien van onderbewindstelling slechts betrekking op de instelling en opheffing van het bewind. Art. 798 lid 2 Rv spreekt echter over ‘zaken van curatele, onderbewindstelling of mentorschap’; dat is dus een ruimere omschrijving. Ook volgde uit de oude Rv-bepalingen niet dat alle daar genoemde personen als belanghebbenden hadden te gelden; bepaalde personen werden veeleer als informant beschouwd. Ook in dit opzicht is art. 798 lid 2 Rv dus ruimer geformuleerd dan waarschijnlijk was bedoeld.

Tegen deze achtergrond ligt het voor de hand om art. 798 lid 2 Rv beperkt uit te leggen. Dat is ook de lijn van de Hoge Raad. In een beschikking uit 2002 besliste de Hoge Raad – overeenkomstig de conclusie van A-G Wesseling-van Gent ²⁸ – dat een machtigingsprocedure op de voet van art. 1:438 lid 2 BW en art. 1:441 lid 2 BW niet kan worden aangemerkt als een zaak van onderbewindstelling als bedoeld in art. 798 lid 2 Rv. ²⁹ Overwogen werd het volgende (mijn onderstreping):

Uit deze beschikking volgt dat niet elke zaak die ‘verband houdt’ met curatele, onderbewindstelling of mentorschap, onder de reikwijdte van art. art. 798 lid 2 Rv valt. In ieder geval is de bepaling niet van toepassing op machtigingsprocedures in het kader van onderbewindstelling (art. 1:438 lid 2 en art. 1:441 lid 2 BW) .

In een beschikking uit 2014 heeft de Hoge Raad herhaald dat art. 798 lid 2 Rv niet geldt in dergelijke procedures. Dat het in die zaak ging om een machtiging tot het verrichten van een rechtshandeling van ingrijpende aard, maakt dat volgens de Hoge Raad niet anders. ³⁰ Overwogen werd het volgende:

Ook uit deze overweging volgt dus dat het bij de vraag of iemand als belanghebbende in de zin van art. 798 lid 2 Rv moet worden aangemerkt, gaat om de aard en strekking van het concrete verzoek.

In zijn noot bij het arrest uit 2002 stelde De Boer dat de Hoge Raad er beter aan had gedaan om op grond van de wetsgeschiedenis ‘klip en klaar uit te spreken’ dat art. 798 lid 2 Rv slechts de instelling en opheffing van het bewind betreft, inclusief wellicht de uitbreiding van het bewind tot meer goederen of het ontslag van goederen, als bedoeld in art. 1:433 lid 2 BW, in plaats van het beperkte karakter van de regeling van de machtigingsprocedure te benadrukken. ³¹

In de tussenuitspraak waarin de voorliggende prejudiciële vragen zijn gesteld, is in rov. 5.19 opgemerkt dat het Landelijk Overleg van Vakinhoud Familie- en jeugdrecht van de hoven in 2019 voor intern gebruik een ‘Tabel belanghebbende’ heeft opgesteld. Daarin is ten aanzien van zaken over curatele, bewind en mentorschap onder meer vermeld: ³²

Ik heb niet kunnen vinden of ook de rechtbanken op dit punt een beleid hebben afgesproken.

In overeenstemming met de ‘Tabel belanghebbende’ wordt door de hoven doorgaans aangenomen dat art. 798 lid 2 Rv niet van toepassing is in procedures die alleen zien op de persoon van de curator, bewindvoerder of mentor. De in art. 798 lid 2 Rv opgesomde betrokkenen worden in zo’n procedure dus niet als belanghebbende aangemerkt. ³³Zie bijvoorbeeld een uitspraak van het hof Amsterdam: ³⁴

De vraag is of deze benadering juist is. Die vraag zal moeten worden beantwoord door – in lijn met wat hiervoor is besproken – na te gaan wat de aard en strekking is van een ontslagprocedure bij een beschermingsmaatregel (in dit geval beschermingsbewind). Daartoe zal ik nader ingaan op de hiervoor (onder 3.1) reeds kort genoemde Wet wijziging curatele, beschermingsbewind en mentorschap.

De Wet wijziging curatele, beschermingsbewind en mentorschap ³⁵ is per 1 januari 2014 in werking is getreden. Deze wet bevat aanvullingen en wijzigingen van de in Boek 1 BW opgenomen regels omtrent curatele, onderbewindstelling van meerderjarigen en mentorschap. ³⁶ Bij deze wet is onder meer de kring van personen die om instelling van een beschermingsmaatregel kan verzoeken, aanzienlijk uitgebreid. ³⁷

Over het met (ii) aangeduide uitgangspunt, ondersteuning van de betrokkenheid van personen in de nabije omgeving, valt in de memorie van toelichting onder meer te lezen: ³⁹

Met de Wet wijziging curatele, beschermingsbewind en mentorschap is de kring van personen die bevoegd is een verzoek te doen tot instelling van een beschermingsmaatregel, niet alleen uitgebreid maar ook gelijkgetrokken voor alle beschermingsmaatregelen. ⁴⁰ Wie bevoegd zijn om een verzoek te doen, is voor curatele geregeld in art. 1:379 lid 1 en lid 2 BW, voor beschermingsbewind in art. 1:432 lid 1 en lid 2 BW en voor mentorschap in art. 1:451 lid 1 en lid 2 BW.

Bij de instelling van de beschermingsmaatregel benoemt de rechter direct of zo spoedig mogelijk daarna een curator (art. 1:383 lid 1 BW) , een bewindvoerder (art. 1:435 lid 1 BW) dan wel mentor (art. 1:452 lid 1 BW) . Bij de benoeming volgt de rechter zoveel mogelijk de uitdrukkelijke voorkeur van de rechthebbende, tenzij gegronde redenen zich tegen zodanige benoeming verzetten (achtereenvolgens art. 1:383 lid 3 BW voor de curator, art. 1:435 lid 3 BW voor de bewindvoerder en art. 1:452 lid 3 BW voor de mentor).

De curator kan te allen tijde hetzij op eigen verzoek, hetzij wegens gewichtige redenen of omdat hij niet meer voldoet aan de eisen om curator te kunnen worden, door de kantonrechter worden ontslagen. De rechter kan dat zowel ambtshalve doen als op verzoek van degene die gerechtigd is de curatele te verzoeken (art. 1:385 lid 1, aanhef en sub d BW jo. art. 1:379 BW) . Een zelfde bepaling geldt voor ontslag van de bewindvoerder (art. 1:448 lid 2 BW jo. art. 1:432 lid 1 en lid 2 BW) en de mentor (art. 1:461 lid 2 BW jo. art. 1:461 lid 1 en lid 2 BW) . Ook de rechthebbende zelf is bevoegd het ontslag van zijn curator, bewindvoerder of mentor te verzoeken, zo volgt uit de verwijzingen naar achtereenvolgens art. 1:379 BW, art. 1:432 lid 1 BW en art. 1:461 lid 1 BW.

Aan een opheffings- of ontslagverzoek kan een klacht over het functioneren van de betrokken vertegenwoordiger (curator, bewindvoerder of mentor) ten grondslag liggen. ⁴² Bij gewichtige redenen valt bijvoorbeeld te denken aan slechte bewindvoering. ⁴³ Ook een verstoorde relatie tussen de rechthebbende en de vertegenwoordiger kan tot ontslag leiden; in beginsel is een minimum aan vertrouwen tussen de rechthebbende en de wettelijk vertegenwoordiger vereist. ⁴⁴

Het ontslag van de curator, bewindvoerder of mentor leidt niet tot een beëindiging van de beschermingsmaatregel. Die maatregel eindigt van rechtswege door het verstrijken van de tijdsduur waarvoor het is ingesteld (indien sprake is van een voor een bepaalde tijdsduur ingesteld beschermingsmaatregel) en door de dood van de rechthebbende (achtereenvolgens art. 1:389 lid 1 BW voor curatele, art. 1:449 lid 1 BW voor bewind en art. 1:461 lid 1 BW voor mentorschap). De beschermingsmaatregel eindigt eveneens indien de kantonrechter die opheft. Daartoe kan worden overgegaan indien de noodzaak tot de maatregel niet meer bestaat of voortzetting van de maatregel niet zinvol is gebleken. Hiertoe kan de kantonrechter ambtshalve beslissen, op verzoek van de vertegenwoordiger of op verzoek van degene die gerechtigd is te verzoeken om de maatregel (art. 1:389 lid 2 BW voor curatele, art. 1:449 lid 2 BW voor bewind en art. 1:461 lid 3 BW voor mentorschap).

Indien de curator, bewindvoerder of mentor wordt ontslagen terwijl de beschermingsmaatregel niet eindigt, benoemt de rechter een nieuwe vertegenwoordiger. ⁴⁵ Dit is niet uitdrukkelijk in de wet opgenomen, maar volgt wel uit het stelsel. Aangenomen moet worden dat de rechter ook dan rekening houdt gehouden met de uitdrukkelijke voorkeur van de rechthebbende (art. 1:383 lid 3 BW voor de curator, art. 1:435 lid 3 BW voor de bewindvoerder en art. 1:452 lid 3 BW voor de mentor).

Bij het bepalen van de datum van de ingang van het ontslag zal de rechter rekening houden met de dag waarop de nieuwe vertegenwoordiger wordt benoemd. ⁴⁶ Hierbij is nog te wijzen op art. 1:448 lid 3 BW en art. 1:461 lid 3 BW, waarin een voorziening is getroffen voor de periode tussen het ontslag van bewindvoerder of mentor, en het moment waarop de nieuwe bewindvoerder respectievelijk mentor zijn of haar benoeming heeft aanvaard. ⁴⁷

De brede kring van personen of instellingen die bevoegd zijn om te verzoeken om ontslag van de curator, bewindvoerder of mentor, is niet los te zien van het met de Wet wijziging curatele, beschermingsbewind en mentorschap beoogde doel om de invloed van personen uit de nabije omgeving van de rechthebbende op het functioneren van de wettelijke vertegenwoordiger te vergroten, daarmee de kwaliteit van die wettelijke vertegenwoordigers beter te waarborgen en misstanden te voorkomen. ⁴⁸ In de memorie van toelichting schrijft de minister daarover onder meer het volgende: ⁴⁹

En vervolgens onder 3.b, in het kader van uitgangspunt (ii) ten aanzien van de uitbreiding van de kring van personen die bevoegd is te verzoeken tot instelling en opheffing van de beschermingsmaatregel en ontslag van de vertegenwoordiger (mijn onderstreping): ⁵⁰

Een vergelijkbare passage is te vinden in de nota naar aanleiding van het verslag: ⁵¹

Of dit betekent dat de bedoelde personen uit de nabije omgeving van de rechthebbende steeds als belanghebbende in de zin van art. 798 lid 2 Rv zijn aan te merken, is tijdens de parlementaire behandeling niet expliciet aan de orde gekomen. Wel is in reactie op Kamervragen over de rol van familieleden in de situatie dat een instelling om een beschermingsmaatregel verzoekt, in de nota naar aanleiding van het verslag het volgende te lezen (mijn onderstreping): ⁵²

Een vergelijkbaar antwoord is gegeven op de vraag op welke wijze een instelling onderzoek dient te doen naar de reden waarom de directe naasten niet zijn overgegaan tot indiening van een verzoek: ⁵³

Zie ten slotte ook de volgende passage uit de memorie van antwoord (mijn onderstreping): ⁵⁴

Uit het hiervoor besproken systeem van de wet en de toelichting die daarop is gegeven in de wetsgeschiedenis blijkt dat beoogd is om een ruime kring van personen uit de nabije omgeving van de rechthebbende het recht te geven om een beschermingsmaatregel te verzoeken, dan wel om beëindiging daarvan te verzoeken.

Verder blijkt daaruit dat tevens is beoogd dat dezelfde ruime kring van personen om ontslag van de wettelijke vertegenwoordiger kan vragen (zie onder 3.32 alsmede de onder 3.37-3.39 en 3.42 aangehaalde passages uit de wetsgeschiedenis). Een verzoek om ontslag van een wettelijk vertegenwoordiger zal gegrond zijn op feiten en omstandigheden die zien op het functioneren van de wettelijk vertegenwoordiger of over zijn of haar (vertrouwens)relatie met de rechthebbende. Aan zo’n verzoek zullen dan ook argumenten ten grondslag worden gelegd die zien op de persoon van de betrokken vertegenwoordiger, al dan niet in relatie tot de rechthebbende. Uit de in 3.37-3.42 weergegeven passages uit de parlementaire geschiedenis komt naar voren dat het een bewuste keuze is geweest om de bedoelde ruime kring van personen de gelegenheid te bieden zich te kunnen uitlaten over de persoon van de (beoogde) wettelijke vertegenwoordiger, zowel bij een verzoek om benoeming als bij een verzoek om ontslag. Dat draagt bij aan de betrokkenheid van personen uit de nabije omgeving bij het functioneren van de vertegenwoordiger, waarmee deze personen een zekere controle kunnen uitoefenen op het functioneren van de vertegenwoordiger, zo is de gedachte.

Op grond van het voorgaande moet worden aangenomen dat de aard en strekking van het verzoek waarom het in deze zaak gaat – een verzoek om ontslag van de bewindvoerder – met zich meebrengt dat art. 798 lid 2 Rv daarop van toepassing is. Derhalve moeten in deze verzoekschriftprocedure alle in die bepaling genoemde personen worden opgeroepen als belanghebbende.

Het voorgaande geldt ook voor een verzoek tot benoeming van een nieuwe bewindvoerder, en eveneens als sprake is van een verzoek om ontslag van een curator of mentor c.q. benoeming van een nieuwe curator of mentor.

Er is geen aanleiding om hierbij een onderscheid te maken naar de kring waartoe de betreffende curator, bewindvoerder of mentor behoort (wel of niet de eigen kring van de rechthebbende). De aard en strekking van de procedure verandert daardoor immers niet. Datzelfde geldt voor de persoon van een opvolgend curator, bewindvoerder en mentor; ook daar is niet relevant wie de indiener van het verzoek is.

Dit leidt ertoe dat de prejudiciële vragen als volgt moeten worden beantwoord.

Vraag 1 luidt als volgt:

De vragen 2 tot en met 4 luiden als volgt:

Vraag 5 luidt als volgt: