Gerechtshof Den Haag 21-10-2020, ECLI:NL:GHDHA:2020:2058

Verzoekster is op 15 juli 2019 in hoger beroep gekomen van de bestreden beschikking.

De bewindvoerder/mentor heeft op 9 maart 2020 een verweerschrift ingediend. De griffier heeft de bewindvoerder/mentor telefonisch meegedeeld dat dit verweerschrift ten onrechte niet door een advocaat is ondertekend.

Bij het hof zijn voorts de volgende stukken ingekomen:

- een journaalbericht van de zijde van verzoekster van 15 augustus 2020 met bijlagen, ingekomen op diezelfde datum;

- een brief van de zijde van de rechthebbende van 4 maart 2020, ingekomen op 5 maart 2020.

De mondelinge behandeling heeft op 10 september 2020 plaatsgevonden. Verschenen zijn:

- verzoekster, bijgestaan door haar advocaat;

- de advocaat van rechthebbende;

- de bewindvoerder/mentor, vertegenwoordigd door [naam 2] ;

- de oudste dochter van de rechthebbende.

De rechthebbende is geboren op [geboortedatum] te [geboorteplaats] . Verzoekster is een dochter van de rechthebbende.

Bij beschikking van 22 december 2017 heeft de kantonrechter in de rechtbank Den Haag – voor zover thans van belang – een bewind ingesteld over de goederen die (zullen) toebehoren aan de rechthebbende vanwege haar lichamelijke of geestelijke toestand. Hierbij is tot bewindvoerder benoemd: [naam voormalige bewindvoerder] , kamer van koophandel-nummer [nummer] , [adres] .

Bij beschikking van 24 mei 2018 heeft de kantonrechter in de rechtbank Den Haag [A. BV] . tot mentor van de rechthebbende benoemd.

Bij de bestreden beschikking heeft de kantonrechter – voor zover hier van belang – [naam voormalige bewindvoerder] , met ingang van 1 mei 2019 op haar ter zitting gedane verzoek ontslagen als bewindvoerder over de onder bewind gestelde goederen van de rechthebbende en de bewindvoerder/mentor met ingang van 1 mei 2019 benoemd tot opvolgend bewindvoerder over de onder bewind gestelde goederen van rechthebbende. Het verzoek tot ontslag van de bewindvoerder/mentor als mentor, welk verzoek de bewindvoerder/mentor ter zitting had ingetrokken, is bij de bestreden beschikking afgewezen.

De rechthebbende en de bewindvoerder verweren zich daartegen.

In deze zaak rijst de vraag of verzoekster kan worden ontvangen in het hoger beroep.

Verzoekster heeft bepleit dat zij ontvankelijk is, omdat zij beschouwd moet worden als belanghebbende in de zin van artikel 798 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (hierna: Rv). Zij heeft het beroep ook tijdig ingesteld, gelet op de omstandigheid dat zij in eerste aanleg niet is opgeroepen en ook niet is verschenen, en haar raadsman eerst op 16 april 2019 van de griffie van de rechtbank heeft vernomen van de bestreden beschikking, waarna deze op 1 mei 2019 aan haar raadsman is verzonden. Het beroep is dan ook ingesteld binnen de in artikel 358 lid 2 Rv bedoelde termijn van drie maanden nadat de beschikking haar bekend is geworden, aldus verzoekster. Het hof merkt hierbij op dat de oudste dochter van rechthebbende in eerste aanleg wel aanwezig was bij de mondelinge behandeling, maar dat ter zitting in hoger beroep is gebleken dat dit was omdat zij altijd haar moeder vergezelt. Desgevraagd heeft deze dochter verklaard dat ook zij in eerste aanleg geen oproep voor de zitting heeft gekregen en evenmin een afschrift van de bestreden beschikking. Naar het oordeel van het hof kan daarom ervan worden uitgegaan dat geen van de kinderen van de rechthebbende door de kantonrechter als belanghebbende is aangemerkt.

De bewindvoerder/mentor heeft over de ontvankelijkheid geen standpunt ingenomen. De rechthebbende heeft zich op het standpunt gesteld dat verzoekster in deze zaak niet kan worden beschouwd als belanghebbende, omdat het ruime begrip belanghebbende van artikel 798 lid 2 Rv niet van toepassing is.

Het hof oordeelt als volgt. Het gaat in hoger beroep om het verzoek om ontslag van de bewindvoerder/mentor van de rechthebbende (de moeder van verzoekster) en de benoeming van een opvolgende bewindvoerder en mentor. De zaak heeft daarmee niet rechtstreeks betrekking op rechten of verplichtingen van verzoekster. Verzoekster is dan ook geen belanghebbende in de zin van artikel 798 lid 1 Rv.

In zaken van curatele, onderbewindstelling of mentorschap worden op grond van artikel 798 lid 2 Rv onder belanghebbenden ook verstaan de echtgenoot, de geregistreerde partner of andere levensgezel en de kinderen of, bij gebreke van dezen, de ouders, broers en zusters van degene wiens curatele, goederen of mentorschap het betreft. Voor de vraag of verzoekster is te beschouwen als belanghebbende, is derhalve beslissend of zaken waarin beslist moet worden op een verzoek om ontslag van de bewindvoerder of mentor (artikel 1:448 lid 1 onder e BW resp. artikel 461 lid 1 onder e BW) mede begrepen zijn onder de in artikel 798 lid 2 Rv bedoelde zaken van onderbewindstelling of mentorschap.

Over het antwoord op laatstbedoelde vraag bestaat geen duidelijkheid. Een antwoord op deze rechtsvraag is nodig om op het verzoek te beslissen. Een antwoord is ook rechtstreeks van belang voor de beslechting of beëindiging van talrijke andere uit soortgelijke feiten voortvloeiende geschillen waarin dezelfde vraag zich voordoet. Het hof zal dit zaakoverstijgende karakter van de rechtsvraag hierna nog toelichten (5.10 e.v.). Het hof heeft daarom het voornemen om hierover vragen te stellen aan de Hoge Raad ter beantwoording bij wijze van prejudiciële beslissing (artikel 392 lid 1 Rv) .

Het hof zal partijen, voordat de prejudiciële vragen worden gesteld, gelegenheid geven zich uit te laten over het voornemen om de vragen te stellen en over de inhoud van de te stellen vragen. Daarmee voldoet het hof aan artikel 392 lid 2 Rv.

De beslissing waarbij de vragen worden gesteld, dient de volgende gegevens te bevatten: het onderwerp van het geschil, de door de rechter vastgestelde feiten, de door partijen ingenomen standpunten, alsmede een uiteenzetting dat met de beantwoording van de vragen wordt voldaan aan onderdeel a of b van artikel 392 lid 1 Rv.

Het onderwerp van het geschil, de door de rechter vastgestelde feiten en de door partijen ingenomen standpunten over de ontvankelijkheidsvraag zijn hiervoor reeds vermeld. In aanvulling daarop is nog van belang dat in deze zaak sprake is van een gespannen verhouding tussen verzoekster en haar oudere zuster. De beide dochters van de rechthebbende hebben daarbij uiteenlopende visies op de wijze waarop de verzorging en begeleiding van hun moeder het beste gestalte kan krijgen. De rechthebbende zelf heeft met elk van haar dochters een band. Zij zit in de vete tussen de dochters als het ware ‘ertussenin’.

Uit artikel 798 lid 2 Rv valt niet op te maken of verzoeken tot ontslag van een bewindvoerder of mentor behoren tot de ‘zaken van curatele, onderbewindstelling of mentorschap’. De formulering lijkt ruim, zodat op grond van de tekst een bevestigend antwoord voor de hand ligt. ¹ Daarvoor pleit ook dat een ruime uitleg zou passen bij de wijze waarop andere bepalingen met een vergelijkbare omschrijving van zaken (artikel 266 Rv en artikel 809 lid 2 Rv) worden uitgelegd.

Artikel 798 Rv is ingevoerd bij het nieuwe familieprocesrecht van 1995. ² Lid 2 is bedoeld als een correctie op de beperking in lid 1 – ten opzichte van artikel 429f Rv (oud) – van het begrip belanghebbende tot diegenen op wiens rechten of verplichtingen de zaak rechtstreeks betrekking heeft. Dat valt af te leiden uit de memorie van toelichting: ³

De Hoge Raad heeft beslist dat artikel 798 lid 2 Rv niet van toepassing is op een machtigingsprocedure als bedoeld in de artikelen 1:438 lid 2 BW en artikel 1:441 lid 2 BW, nu de in artikel 798 lid 2 Rv opgenomen uitbreiding van de kring van belanghebbenden niet in overeenstemming is met de aard en strekking van een dergelijke procedure en het feit dat ook de wetgever slechts een beperkte regeling voor ogen stond, waarbij slechts de rechthebbende en de bewindvoerder zijn betrokken (HR 11 januari 2002, ECLI:NL:HR:2002:AD4932, r.o. 3.4, met een verwijzing naar de wetsgeschiedenis van de Wet onderbewindstelling ter bescherming van meerderjarigen). ⁴

In HR 24 januari 2014, ECLI:NL:HR:2014:160, besliste de Hoge Raad onder verwijzing naar wat hij in 2002 had overwogen over de aard en strekking van de machtigingsprocedure dat ook als machtiging wordt gevraagd voor een rechtshandeling van ingrijpende aard, artikel 798 lid 2 Rv niet van toepassing is. Daarbij overwoog de Hoge Raad dat een andersluidend oordeel bovendien zou meebrengen dat de omstandigheid dat sprake is van een machtigingsprocedure niet steeds beslissend is, hetgeen tot onwenselijke rechtsonzekerheid zou leiden, omdat de regeling, in verbinding met artikel 806 lid 1 Rv, bepalend is voor het antwoord op de vraag aan wie een rechtsmiddel toekomt.

Zijdelings kwam artikel 798 lid 2 Rv nog aan de orde in HR 26 juni 2015, ECLI:NL:HR:2015:1748 en HR 22 juni 2018, ECLI:NL:HR:2018:979. Daarbij is evenwel niets overwogen dat van belang is voor de beantwoording van de in deze zaak aan de orde zijnde rechtsvraag.

In haar conclusie voor HR 11 januari 2002, ECLI:NL:HR:2002:AD4932, vermeldt A-G Wesseling-van Gent dat de wetgever artikel 798 lid 2 Rv heeft ingevoerd omdat het criterium van artikel 798 lid 1 Rv voor de kring van personen die gerechtigd zijn een verzoek tot ondercuratelestelling of onderbewindstelling in te dienen te streng bleek en de wetgever deze kring van personen niet nader heeft willen beperken. Zij vervolgt dan:

In de noot bij het arrest van 11 januari 2002 (NJ 2002/463) stelt annotator J. de Boer de vraag of de Hoge Raad er niet beter aan had gedaan om, in plaats van het beperkte karakter van de regeling van voormelde machtigingsprocedure te benadrukken, op grond van de wetsgeschiedenis klip en klaar uit te spreken dat art. 798 lid 2 Rv slechts de instelling en opheffing van het bewind betreft (inclusief wellicht de uitbreiding van het bewind tot meer goederen of het ontslag van goederen, als bedoeld in art. 1:433 lid 2 BW) . Volgens De Boer zijn er nog wel meer procedures waarin de personen genoemd in art. 798 lid 2 niet zonder meer als belanghebbende moeten gelden. Hij noemt daarbij enige voorbeelden, waaronder — al is hier volgens hem enige twijfel mogelijk — de procedure tot benoeming en ontslag van een bewindvoerder (art. 1:435 en 448 BW) .

De gedachte dat de wetgever slechts heeft gedacht aan verzoeken tot het instellen of opheffen van curatele, bewind of mentorschap heeft in de lagere rechtspraak navolging gevonden. Bij wijze van voorbeeld kan genoemd worden Hof Amsterdam 21 januari 2020, ECLI:NL:GHAMS:2020:173: ⁵

Op 21 juni 2019 heeft het Landelijk Overleg van Vakinhoud Familie- en jeugdrecht van de hoven (LOVF-H) voor intern gebruik bij de hoven ingestemd met een door een werkgroep van raadsheren uit de hoven opgestelde ‘Tabel belanghebbende’. Over zaken over curatele, bewind en mentorschap is bij deze tabel onder meer vermeld:

Op 7 september 2018 heeft het Landelijk Overleg van Vakinhoud Civiel en Kanton & Toezicht (LOVCK&T) ‘Aanbevelingen meerderjarigenbewind’ vastgesteld. In deze aanbevelingen wordt op het toepassingsbereik van artikel 798 lid 2 Rv niet ingegaan. Wel is daarin is onder meer het volgende vermeld:

Voor de beoordeling van de reikwijdte van artikel 798 lid 2 Rv kan verder van belang worden geacht dat de wetgever in 2014 de kring van personen die kunnen verzoeken om ontslag van de bewindvoerder aanzienlijk heeft verruimd (artikel 1:448 lid 2 BW in verbinding met artikel 1:432 lid 1-2 BW) . Ten tijde van de invoering van artikel 798 lid 2 Rv ging het alleen om de rechthebbende, een medebewindvoerder of het openbaar ministerie (artikel 1:448 lid 2 BW (oud)). Uit de wetsgeschiedenis valt duidelijk op te maken hoe de opvattingen van de wetgever zich hebben gewijzigd. Over de oude regeling is in de memorie van antwoord indertijd opgemerkt: ⁶

Het hof heeft derhalve het voornemen om aan de Hoge Raad de volgende vragen te stellen:

Het hof zal aan de verzoekster, de rechthebbende, de bewindvoerder/mentor en de oudste dochter van de rechthebbende gelegenheid bieden om zich uit te laten over het voornemen om aan de Hoge Raad vragen te stellen en over de inhoud van de te stellen vragen.