Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden 06-10-2020, ECLI:NL:GHARL:2020:8033

Het verloop van de procedure blijkt uit:

- de dagvaarding in hoger beroep van 13 augustus 2019 (met productie 1),

- de memorie van grieven (met producties 2 tot en met 8),

- de memorie van antwoord,

- een akte van de vrouw (met productie 9),

- de schriftelijke pleidooien overeenkomstig de pleitnotities van beide partijen.

Na afloop van de pleidooien heeft het hof arrest bepaald.

Het hof gaat in hoger beroep uit van de volgende feiten:

In de beschikking van 5 juli 2017 heeft de rechtbank Overijssel op verzoek van de vrouw de achterstand in de partneralimentatie over de periode van 19 oktober 2015 tot en met februari 2017 vastgesteld op € 25.449,32, te vermeerderen met de wettelijke rente. Het verzoek van de man om de partneralimentatie op nihil te stellen heeft de rechtbank afgewezen.

Op 28 augustus 2017 heeft de man de onroerende zaak aan de broer en de schoonzus verkocht voor € 256.000,-. Daarbij hebben [geïntimeerden] c.s. afgesproken dat van de koopsom een bedrag van € 206.000,- wordt voldaan door overneming van de hypotheek van de man door de broer en de schoonzus. Voor het restant heeft de man een geldlening van € 50.000,- aan de broer en de schoonzus verstrekt. Deze lening mag in 180 maandelijkse termijnen van elk € 389,84 worden afgelost, inclusief de rente van 4%.

Op 3 oktober 2017 is de man in hoger beroep gekomen van de beschikking van de rechtbank Overijssel van 5 juli 2017. Het hof heeft bij beschikking van 7 juni 2018 de beschikking van 5 juli 2017 bekrachtigd.

De vrouw heeft na verkregen verlof van de voorzieningenrechter in de rechtbank Overijssel op 1 juni 2018 conservatoir (pauliana)beslag laten leggen op de onroerende zaak.

[geïntimeerden] c.s. hebben verweer gevoerd.

De rechtbank heeft in het bestreden vonnis de vorderingen van de vrouw afgewezen en haar veroordeeld in de kosten van de procedure.

Onder IV. van de memorie van grieven is door de vrouw één grief geformuleerd. Deze grief bevat meerdere subgrieven. Daarnaast bevat onderdeel III. eveneens gronden voor het hoger beroep. Gelet op de inhoud van de memorie van grieven beoogt de vrouw het geschil in volle omvang aan het hof voor te leggen. De grief van de vrouw dat de rechtbank buiten de rechtsstrijd is getreden behoeft gelet op de werking van het hoger beroep geen bespreking.

Aan haar vorderingen legt de vrouw het volgende – samengevat – ten grondslag. De man is op grond van het echtscheidingsconvenant en de beschikking van 5 juli 2017 gehouden aan de vrouw partneralimentatie en de indexering van de kinderalimentatie te betalen. De hypotheek die op de onroerende zaak rustte bedroeg € 120.000,-. De man heeft deze verhoogd naar € 206.000,-. Hierdoor is de vrouw benadeeld in haar verhaalsmogelijkheden. Ook is de vrouw als gevolg van verkoop en de levering van de onroerende zaak door de man benadeeld in haar verhaalsmogelijkheden. Haar is gebleken dat er geen verhaalsmogelijkheden meer zijn voor haar vordering ter zake van partneralimentatie op de man doordat de man in de korte periode na de beschikking van 5 juli 2017 de onroerende zaak en twee ondernemingen (de horecagelegenheden [D] en [E] ) heeft vervreemd. De man was niet verplicht de onroerende zaak aan de broer en de schoonzus te verkopen. De vrouw stelt voorts dat de reële marktwaarde van de onroerende zaak op dit moment € 445.000,- bedraagt en de executiewaarde € 311.500,-, zodat de onroerende zaak voor een te laag bedrag aan de broer en de schoonzus is verkocht. Daarnaast heeft de man onverplicht een geldlening aan de broer en de schoonzus verstrekt. Hij had ook betaling van het bedrag van € 50.000,- kunnen bedingen en daarmee aan zijn verplichtingen aan de vrouw kunnen voldoen. De broer en de schoonzus wisten, althans konden en moesten weten dat de man met de verkoop van de onroerende zaak de vrouw wilde benadelen in haar verhaalsmogelijkheden. De man en de vrouw zijn verwikkeld in een vechtscheiding, de man heeft goed contact met de broer en de schoonzus en de onroerende zaak is verkocht voor een aanzienlijk lager bedrag dan de reële marktwaarde. Primair baseert zij haar vorderingen op artikel 3:45 lid 1 en 2 BW in samenhang met artikel 3:46 lid 1 aanhef, sub 3a BW. Subsidiair op de artikelen 6:162 en 6:166 lid 1 BW.

In beginsel staat het een schuldenaar, in deze zaak de man, vrij over zijn vermogen te beschikken. Van deze vrijheid dient de schuldenaar echter geen misbruik te maken door zijn vermogen ten nadele van zijn schuldeisers te verzwakken. Een schuldeiser, in deze zaak de vrouw, heeft in het geval daarvan sprake is de mogelijkheid een beroep te doen op artikel 3:45 BW (Pauliana). Om een geslaagd beroep te kunnen doen op artikel 3:45 BW moet voldaan zijn aan vijf cumulatieve voorwaarden. Er moet sprake zijn van een rechtshandeling (1) die onverplicht (2) door de man is verricht en benadeling (3) van de vrouw in haar verhaalsmogelijkheden tot gevolg heeft. Ook moet er sprake zijn van wetenschap van benadeling bij de man (4) en bij de broer en de schoonzus (5). Het hof zal in de hierna volgende overwegingen beoordelen of het beroep van vrouw aan die vijf voorwaarden voldoet.

Onverplichte rechtshandelingen zijn handelingen zonder dat daartoe een rechtsplicht bestaat, of te wel zonder dat deze berusten op een uit de wet of overeenkomst voortvloeiende verplichting.

De vrouw stelt dat de verhoging van de hypotheek ten behoeve van de onroerende zaak onverplicht was en daarmee paulianeus is. Aan die stelling gaat het hof voorbij omdat zij daaraan geen rechtsgevolg verbindt. De vorderingen van de vrouw zien uitsluitend op de koopovereenkomst en de daarin vervatte geldleningsovereenkomst tussen de man en de broer en de schoonzus.

Het enkele feit dat de man om economische en psychische redenen genoodzaakt is geweest om de onroerende zaak te verkopen, maakt niet dat de koopovereenkomst en de daarin vervatte geldlening als verplichte rechtshandelingen kunnen worden aangemerkt. Er rustte op de man immers geen rechtsplicht om de onroerende zaak aan de broer en de schoonzus te verkopen, dan wel aan hen de geldlening te verstrekken.

Benadeling van de schuldeiser wil zeggen dat hij minder zal ontvangen dan zonder die handeling het geval zou zijn geweest. De benadeling moet er zijn op het moment dat de schuldeiser zijn rechten uit artikel 3:45 BW doet gelden. Zelfs na het aanhangig maken van de procedure kan de benadeling nog ontstaan. Ook voldoende is dat de benadeling aanwezig is ten tijde dat er wordt beslist op het beroep op artikel 3:45 BW.

Anders dan [geïntimeerden] c.s. gaat het hof uitsluitend uit van de koopprijs voor de onroerende zaak van € 256.000,-. Dat de broer en de schoonzus voor de inboedel € 30.000,- aan de man hebben betaald is voor de bepaling van de marktwaarde, dan wel de executiewaarde van de onroerende zaak niet relevant. [geïntimeerden] c.s. hebben ook geen argumenten aangevoerd die op dit punt tot een ander oordeel zouden moeten leiden. Verder gaat het hof voorbij aan de stelling van de man dat de onroerende zaak te koop heeft gestaan, maar dat er geen animo voor was. De man heeft die stelling, gelet op de betwisting door de vrouw niet, althans onvoldoende onderbouwd.

Uit het taxatierapport van [C] van 13 november 2015, dit is anderhalf jaar voor de verkoop van de onroerende zaak door de man, blijkt dat de waarde van de onroerende zaak op dat moment € 360.000,- was. De executiewaarde bedroeg € 265.000,-. Verder blijkt uit productie 8 bij conclusie van antwoord dat de WOZ-waarde voor 2017 € 286.000,- bedroeg. Dit is exclusief de inboedel/inventaris van de onroerende zaak. Hieruit volgt naar het oordeel van het hof dat de onroerende zaak, mede gelet op de stijgende prijzen in 2017 op de onroerendgoedmarkt, voor een lager bedrag dan de reële waarde van de onroerende zaak, zelfs voor een lager bedrag dan de executiewaarde en de WOZ-waarde, door de man aan de broer en de schoonzus is verkocht. De noodzaak om voor een lager bedrag dan de executiewaarde te verkopen heeft [geïntimeerden] c.s. niet aangetoond. Aan het verweer van de man dat het belendende pand ( [a-straat ] 235 te [A] ) slechts een waarde had van € 110.000,-, gaat het hof voorbij. Gelet op de oppervlakte en inhoud van dit pand, alsmede de gebruiksmogelijkheden, is dit pand niet vergelijkbaar met de onroerende zaak [a-straat ] te [A] .

Op grond van hetgeen hiervoor onder 5.10 tot en met 5.12 is overwogen, komt het hof tot het oordeel dat sprake is van benadeling van de vrouw in haar verhaalsmogelijkheden.

Van wetenschap van benadeling is sprake indien ten tijde van de handeling de benadeling met een redelijke mate van waarschijnlijkheid was te voorzien voor de schuldenaar als degene met of jegens wie de schuldenaar de rechtshandeling verrichtte (Vgl: ECLI:NL:HR:2017:635 en ECLI:NL:GHSHE:2017:3507). Die wetenschap dient te bestaan op het moment van het verrichten van de handeling. Bij verkoop van de onroerende zaak moet de wetenschap dus bestaan op het moment van het sluiten van de koopovereenkomst.

De man stelt nog dat de vrouw wist dat de onroerende zaak te koop stond en dat het op haar weg gelegen had eerder te klagen indien zij had voorzien dat de verkoop van de onroerende zaak voor haar zou leiden tot benadeling van haar verhaalsmogelijkheden. Het hof gaat aan die stelling voorbij. De man miskent hiermee dat hij als schuldenaar geen misbruik mag maken van zijn bevoegdheid om over zijn vermogen te beschikken door zijn vermogen ten nadele van zijn schuldeisers te verzwakken.

Het hof stelt vast dat de broer en de schoonzus respectievelijk bloed- en aanverwant in de tweede graad zijn, zodat ten aanzien van hun het wettelijk bewijsvermoeden geldt dat zij wetenschap hadden van de benadeling van de vrouw, behoudens tegenbewijs. Nu [geïntimeerden] c.s. voldoende gemotiveerd aanvoert dat sprake is van ontbreken van die wetenschap en in zijn memorie van antwoord bewijs heeft aangeboden van zijn stellingen, zal het hof hem toelaten feiten en omstandigheden te bewijzen waaruit kan blijken dat de broer en de schoonzus geen wetenschap hadden van de benadeling van de vrouw, althans voor hen de benadeling niet met een redelijke mate van waarschijnlijkheid was te voorzien.

Het hof is van oordeel dat de man tevens onrechtmatig jegens de vrouw heeft gehandeld door misbruik te maken van zijn bevoegdheid om te beschikken over zijn vermogen ten nadele van de vrouw. Hij heeft immers door de verkoop van de onroerende zaak onder de reële marktwaarde en de onverplichte verstrekking van een geldlening uit de overwaarde aan de broer en de schoonzus de verhaalsmogelijkheden van de vrouw ter zake van de door hem verschuldigde partneralimentatie gefrustreerd, terwijl hij wist, dan wel met een redelijke mate van waarschijnlijkheid kon voorzien dat de vrouw door zijn handelen zou worden benadeeld. Dit handelen van de man is een schending van de maatschappelijke zorgvuldigheidsnorm. Dit handelen kan ook aan hem worden toegerekend omdat hij onverplicht tot verkoop van de onroerende zaak is overgegaan. De schade die de vrouw lijdt ten gevolge van het handelen van de man kan naar het oordeel van het hof gesteld worden op het bedrag dat de man op grond van de beschikking van de rechtbank Overijssel van 5 juli 2017, bekrachtigd bij de beschikking van dit hof van 7 juni 2018, aan de vrouw ter zake van de partneralimentatie verschuldigd is, te vermeerderen met de wettelijke rente volgens de wet.

Iedere verdere beslissing zal worden aangehouden.