Gerechtshof 's-Hertogenbosch 06-10-2020, ECLI:NL:GHSHE:2020:3069

Bij dagvaarding van 26 oktober 2016 heeft [zoon 2] de onderhavige procedure tegen moeder en [zoon 1] aanhangig gemaakt. In deze procedure stelt [zoon 2] dat in het verleden sprake kan zijn geweest van (verkapte) schenkingen van vader aan [zoon 1] , die op grond van artikel 4:67 BW van invloed zijn op de legitimaire massa. Vader heeft aan [zoon 1] een aanzienlijke lening verstrekt voor het opzetten van diens agrarisch bedrijf in Polen. Omdat hem geen informatie wordt verstrekt over de bedrijfsoverdracht van vader aan [zoon 1] en de financiële afwikkeling daarvan, vermoedt [zoon 2] dat daarbij sprake is geweest van schenkingen. Volgens [zoon 2] dienen moeder en [zoon 1] hem informatie en stukken te verschaffen om duidelijkheid te krijgen over de omvang van de nalatenschap van vader en over de legitimaire massa. Omdat zij daartoe niet bereid blijken te zijn, vorderde [zoon 2] in eerste aanleg in conventie veroordeling van moeder en [zoon 1] tot het verstrekken van afschriften van de gegevens met betrekking tot de gezamenlijke agrarische onderneming van vader en [zoon 1] , de maatschap en de beëindiging daarvan, de bedrijfsoverdracht, aangiften inkomstenbelasting en de lening(en) van vader aan [zoon 1] , als vermeld in punt 16 van de dagvaarding, op verbeurte van een dwangsom.

Moeder en [zoon 1] hebben afzonderlijk de vordering van [zoon 2] gemotiveerd bestreden en ieder voor zich geconcludeerd tot afwijzing ervan.

Bij tussenvonnis van 1 maart 2017 heeft de rechtbank een comparitie van partijen bepaald, die op 12 juli 2017 heeft plaatsgevonden.

Bij eindvonnis van 10 januari 2018 heeft de rechtbank in conventie een beroep van [zoon 1] op het gezag van gewijsde van het arrest van dit hof van 16 december 2003, hiervoor in 6.1 onder 3) vermeld, verworpen en tot uitgangspunt genomen dat [zoon 2] er belang bij heeft dat de omvang van de legitimaire massa van de nalatenschap van vader thans wordt vastgesteld. De rechtbank heeft verder overwogen dat [zoon 2] zijn vordering heeft gebaseerd op artikel 843a lid 1 Rv, maar dat met aanvulling van de rechtsgronden op grond van artikel 25 Rv artikel 4:16 lid 4 BW voor toepassing in aanmerking komt, ook al is de ouderlijke boedelverdeling onder oud recht tot stand gekomen. Uit die bepaling vloeit naar het oordeel van de rechtbank het in artikel 843a lid 1 Rv vereiste rechtmatig belang voort. Op grond daarvan heeft de rechtbank moeder en [zoon 1] bevolen om inzage of afschriften te verstrekken, althans hun medewerking te verlenen aan de verstrekking daarvan door derden, van de volgende gegevens aan [zoon 2] :

zaaknummer 200.240.039/01

Tegen de toewijzing van de vordering van moeder in eerste aanleg in reconventie heeft [zoon 2] niet (incidenteel) geappelleerd, zodat in dit hoger beroep die vordering verder niet meer aan de orde is.

In hoger beroep heeft moeder haar eis vermeerderd met vorderingen inzake al dan niet verbeurde dwangsommen. Tegen deze eiswijziging heeft [zoon 2] geen processueel bezwaar aangevoerd. Ook het hof acht de eiswijziging ambtshalve niet ontoelaatbaar, zodat in het hierna volgende van de aldus vermeerderde eis zal worden uitgegaan.

In hoger beroep heeft [zoon 2] geconcludeerd tot bekrachtiging van het vonnis van 10 januari 2018 onder de vaststelling tot verbeurdverklaring van de dwangsom door moeder ten bedrage van € 30.000,=. Het hof neemt aan dat [zoon 2] hiermee reageert op de vermeerdering van eis van moeder en niet zelf een vermeerdering van eis heeft beoogd. In ieder geval heeft [zoon 2] niet in voldoende mate kenbaar gemaakt dat hij dat zou beogen.

zaaknummers 200.239.509/01 en 200.240.039/01

Moeder heeft in haar memorie van grieven tegen het eindvonnis van 10 januari 2018 twee grieven aangevoerd. De eerste grief betreft de gehele beoordeling door de rechtbank van de vordering van [zoon 2] in conventie en grief 2 de beslissing op de proceskosten in reconventie.

[zoon 1] heeft tegen het eindvonnis van 10 januari 2018 zeven grieven aangevoerd en daarmee het geschil in conventie in volle omvang aan het hof ter beoordeling voorgelegd.

[zoon 2] heeft de grieven van moeder en [zoon 1] in een gezamenlijke memorie van antwoord bestreden.

Partijen zijn in hoger beroep tevens uitvoerig ingegaan op hetgeen zich heeft voorgedaan naar aanleiding van het eindvonnis van 10 januari 2018, op de vraag in hoeverre (tijdig) aan dat vonnis is voldaan en op de vraag of in verband daarmee al dan niet dwangsommen zijn verbeurd.

Artikel 4:16 lid 4 BW, dat op 1 januari 2003 als onderdeel van de nieuwe regeling van de wettelijke verdeling in werking is getreden, luidt als volgt:

De echtgenoot en ieder kind hebben jegens elkaar recht op inzage in en afschrift van alle bescheiden en andere gegevensdragers, die zij voor de vaststelling van hun aanspraken behoeven. De daartoe strekkende inlichtingen worden door hen desverzocht verstrekt. Zij zijn jegens elkaar gehouden tot medewerking aan de verstrekking van inlichtingen door derden.

Dit artikel is van toepassing op een wettelijke verdeling in de zin van artikel 4:13 BW. In de nalatenschap van vader is evenwel geen sprake van een wettelijke verdeling. De regeling waarvoor moeder op grond van de keuzemogelijkheid, die het testament van vader van 15 maart 2001 haar bood, heeft gekozen, behelst niet de wettelijke verdeling maar de ouderlijke boedelverdeling als bedoeld in artikel 4:1167 BW (oud) die na de invoering van de artikel 4:13 e.v. BW van kracht is gebleven (artikelen 79 en 127 Ow NBW). Voor die situatie bieden verschillende bepalingen een erfgenaam middelen om te bewerkstelligen dat een boedelbeschrijving wordt opgemaakt, dat hij informatie kan verkrijgen en dat hij inzage en afschrift van relevante stukken kan verkrijgen, ook van derden.

De bepaling waar [zoon 2] in eerste aanleg zijn vordering op heeft gebaseerd, is artikel 843a lid 1 Rv. Deze bepaling luidt als volgt:

Hij die daarbij rechtmatig belang heeft, kan op zijn kosten inzage, afschrift of uittreksel vorderen van bepaalde bescheiden aangaande een rechtsbetrekking waarin hij of zijn rechtsvoorgangers partij zijn, van degene die deze bescheiden te zijner beschikking of onder zijn berusting heeft. Onder bescheiden worden mede verstaan: op een gegevensdrager aangebrachte gegevens.

De vraag is nu of in dit geval is voldaan aan de cumulatieve vereisten die deze bepaling stelt (rechtmatig belang, bepaalde bescheiden, rechtsbetrekking).

Het hof stelt vast dat moeder in haar memorie van grieven gemotiveerd heeft betoogd dat [zoon 2] alle beschikbare stukken (inmiddels) heeft ontvangen en dat zij daarmee aan haar informatieverplichtingen jegens hem heeft voldaan. Tijdens de comparitie van partijen in hoger beroep heeft [zoon 2] dat ook erkend (memorie van grieven 24).

Het hof stelt vast dat ook [zoon 1] in diens memorie van grieven gemotiveerd heeft betoogd dat [zoon 2] alle beschikbare stukken (inmiddels) heeft ontvangen en dat hij daarmee aan zijn informatieverplichtingen jegens hem heeft voldaan. Tijdens de comparitie van partijen in hoger beroep heeft [zoon 2] dat ook erkend (memorie van grieven 9.17).

Door [zoon 2] is hier niet meer tegenovergesteld dan dat hij nog wil ontvangen “diverse financiële bescheiden, allerhande documenten, de stukken waarover moeder en [zoon 1] kunnen beschikken” (memorie van antwoord pagina 4). Daarmee heeft [zoon 2] in hoger beroep, gegeven de verstrekking van de gegevens als hierboven geschetst, niet langer voldaan aan het bepaalbaarheidsvereiste van artikel 843a lid 1 Rv.

Een legitimaris die tevens erfgenaam is, kan op grond van artikel 3:166 lid 3 BW aanspraak maken op informatie van de erfgenamen om te kunnen berekenen hoe groot zijn legitieme portie is. Op grond van artikel 4:78 BW geldt hetzelfde voor de legitimaris die niet tevens erfgenaam is. Deze informatieaanspraak verschilt niet wezenlijk van het bepaalde in artikel 4:16 lid 4 BW dat geldt bij een wettelijke verdeling van een nalatenschap.
In dit geval strandt een op de hierboven bedoelde informatieaanspraak ook in hoger beroep nog gebaseerde althans gehandhaafde vordering van [zoon 2] tegenover moeder en/of [zoon 1] evenwel op de omstandigheid dat zij de informatie die zij beschikbaar hebben reeds hebben verstrekt en dat niet is komen vast te staan dat zij daarnaast nog over informatie beschikken die voor [zoon 2] relevant is voor het doel waarvoor hij deze verlangt.

Kortom de rechtbank heeft terecht aan moeder en [zoon 1] opgedragen opening van zaken te geven maar dat is inmiddels geschied.
en moeder hebben terecht naar voren gebracht dat de rechtbank geen termijn heeft bepaald waarbinnen de opgesomde stukken moesten worden verstrekt. Het hof is van oordeel dat zij deze stukken ook zonder oplegging van een dwangsom aan [zoon 2] zouden hebben verstrekt. De advocaat van [zoon 1] heeft in een e-mail van 22 januari 2018, dus 12 dagen na het vonnis van de rechtbank, aan [adviseur] van [adviesbureau] (hierna: [adviseur] ) verzocht om (meer dan) de door de rechtbank genoemde stukken aan [zoon 2] te verstrekken. Deze e-mail is ook gestuurd naar de advocaat van [zoon 2] , met de woorden ‘Ik vertrouw mr. Noordhof [hof: destijds advocaat van [zoon 2] ] daarmee akkoord’ (mvg [zoon 2] prod. 19). [zoon 2] heeft niet weersproken dat [adviseur] (tenminste) de door de rechtbank opgedragen stukken op 27 februari 2018 aan hem heeft verstrekt.
Voor dwangsommen bestaat dan ook geen aanleiding (meer). De eerste grief van moeder en de grieven van [zoon 1] falen voor zover zij zien op de verplichting tot verstrekking van gegevens en slagen voor zover zij zien op de oplegging van dwangsommen.