Gerechtshof Amsterdam 22-09-2020, ECLI:NL:GHAMS:2020:2530

Partijen zijn op [huwelijksdatum] 1991 in het Marokkaanse Consulaat te Amsterdam gehuwd. Zij zijn noch voorafgaande aan het huwelijk noch daarna huwelijkse voorwaarden aangegaan. Ten tijde van de huwelijkssluiting hebben zij hun vermogensrechtelijke verhouding niet geregeld door aan te wijzen welk recht op het huwelijksvermogensregime van toepassing is. Zij hadden ten tijde van de huwelijkssluiting beiden de Marokkaanse nationaliteit.

De man is in appel gekomen van de in bovengenoemde beschikking eveneens door de rechtbank uitgesproken de beslissingen ten aanzien van de kinder- en partneralimentatie. Hij heeft de door hem opgeworpen grief tegen de beslissing van de rechtbank omtrent de gemeenschap van goederen ingetrokken. Op 16 april 2008 heeft het (toenmalige) hof Arnhem arrest gewezen.

Op 17 mei 2019 heeft de vrouw de man gedagvaard. Haar vordering – samengevat en na vermindering van eis - luidde:

• de wijze van verdeling van de gemeenschap ten aanzien van het pand te gelasten;

• het vonnis in de plaats te stellen van de instemmende verklaring van partijen ten aanzien van de verkoopopdracht, de verkoopovereenkomst en de leveringsakte van het pand;

• de gemeenschap te veroordelen aan de vrouw te betalen een bedrag van € 6.602,22 en een bedrag van € 7.945,-;

• de man te veroordelen maandelijks aan de vrouw te voldoen de helft van de ontvangen huuropbrengsten van het pand.

In het bestreden vonnis zijn de vorderingen van de vrouw afgewezen. Aan de hand van de in het arrest Chelouche/Van Leer (HR 10 december 1976, NJ 1977/275) geformuleerde conflictregels heeft de rechtbank vastgesteld dat het huwelijksgoederenregime van partijen op grond van hun gemeenschappelijke nationaliteit ten tijde van het huwelijk wordt beheerst door Marokkaans recht. Daarom bestaat tussen hen geen gemeenschap van goederen (grief 1). Voor zover de vrouw heeft willen betogen dat zij op grond van artikel 49 Mudawwana recht heeft op een deel van de waarde van het pand, geldt dat zij daartoe geen vordering heeft ingesteld (grief 2). De vordering van de vrouw tot veroordeling van de gemeenschap tot betaling van een tweetal bedragen wordt reeds afgewezen omdat een gemeenschap als zodanig geen rechtssubject is dat kan worden veroordeeld (grief 2).

Tussen partijen is niet in geschil dat op hun in 1991 gesloten huwelijk de internationaal privaatrechtelijke verwijzingsregels van het arrest Chelouche/Van Leer van toepassing zijn. Evenmin is in geschil dat, nu zij ten tijde van de huwelijkssluiting geen rechtskeuze hebben gedaan en zij op dat tijdstip beiden de Marokkaanse nationaliteit hadden, volgens de eerste verwijzingsregel van dit arrest het op hun huwelijksgoederenregime toepasselijke recht wordt aangewezen door hun gemeenschappelijke Marokkaanse nationaliteit. Het Marokkaanse recht kent geen huwelijksgoederengemeenschap.

In de zaak van het Zimbabwe arrest waren partijen op 2 januari 1965 in het toenmalige Rhodesië (thans Zimbabwe) gehuwd. Ten tijde van het huwelijk hadden zij beiden de Nederlandse nationaliteit. Hun eerste huwelijksdomicilie was Rhodesië. Ook in dit arrest heeft de Hoge Raad beslist dat de vraag welk recht van toepassing is op het huwelijksvermogensregime moet worden beslist aan de hand van de in het Chelouche/Van Leer arrest geformuleerde regels. Dit leidde tot toepasselijkheid van Nederlands recht. Partijen hebben zich evenwel, aldus de Hoge Raad, gedurende een lange reeks van jaren steeds en consequent gedragen naar het uitgangspunt dat hun huwelijksgoederenregime werd beheerst door Rhodesisch recht en dat zij mitsdien waren gehuwd buiten gemeenschap van goederen. Bij deze stand van zaken achtte de Hoge Raad het, tegen de achtergrond van de onzekerheid die indertijd in het Nederlandse recht bestond met betrekking tot de vraag welke wet van toepassing is op niet onder het Haags Huwelijksgevolgenverdrag 1905 vallende huwelijken, naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar dat de man zich op het standpunt stelde dat de scheiding en deling dient plaats te vinden op basis van het uitgangspunt dat partijen in algehele gemeenschap waren gehuwd.

Ter onderbouwing van haar betoog dat de uitzonderingen van zowel het Sabah arrest als het Zimbabwe arrest in deze zaak van toepassing zijn, heeft de vrouw aangevoerd dat ten tijde van de huwelijkssluiting van partijen onzekerheid bestond over de vraag welke internationaalprivaatrechtelijke regels van toepassing waren. De vrouw heeft evenwel geen feiten en omstandigheden naar voren gebracht die deze stelling ondersteunen. Aan de vrouw kan worden toegegeven dat het Haags huwelijksvermogensverdrag 1978 niet lang na het huwelijk, op 1 september 1992, in werking is getreden, maar gesteld noch gebleken is dat daaraan voorafgaand vergelijkbare onduidelijkheid bestond over de toepasselijke conflictregels als waarvan in beide arresten sprake was in die zin dat onzekerheid bestond over de toepasselijkheid van de in het Chelouche/Van Leer geformuleerde verwijzingsregels. Partijen zijn immers (ruim) na de datum van dat arrest, 10 december 1976, in het huwelijk getreden.

Met uitzondering van het hierna te bespreken gedrag van partijen tijdens het huwelijk en in de echtscheidingsprocedure heeft de vrouw geen bijzondere omstandigheden als vereist voor toepassing van de exceptie van het Sabah arrest naar voren gebracht. Zo heeft zij geen andere gedragingen van partijen of uitlatingen door deskundigen gesteld op grond waarvan kan worden geoordeeld dat partijen verschoonbaar van een onjuiste veronderstelling zijn uitgegaan.

De man heeft gemotiveerd betwist dat partijen zich tijdens het huwelijk steeds hebben gedragen als gemeenschapspartners. Hij heeft daartoe verwezen naar de akte van levering van het pand van 10 maart 2005 en de huurovereenkomst van 22 maart 2007. Volgens de man zou de vrouw in geval van de door haar gestelde bestendige gedragslijn niet ermee hebben ingestemd dat het pand uitsluitend op zijn naam zou worden gesteld. Ook is in de huurovereenkomst, eveneens met instemming en met medeweten van de vrouw, alleen de man en niet tevens de vrouw als verhurende partij genoemd.

Naar het oordeel van het hof is de door de vrouw gestelde omstandigheid dat de man enig kostwinner was en de vrouw zich uitsluitend met de huishouding en de opvoeding van de kinderen bezighield, onvoldoende om tot de conclusie te leiden dat sprake was van gedrag alsof partijen in gemeenschap van goederen waren gehuwd. Genoemde omstandigheid heeft betrekking op de wijze waarop ieder van partijen invulling heeft gegeven aan de echtelijke taken en de wijze waarop zij in het levensonderhoud van het gezin hebben voorzien, maar niet op hun gedrag ten aanzien van het vermogen. De stelling van de vrouw dat zij jarenlang met instemming van de man de huurpenningen van het bedrijfspand heeft geïnd kan niet leiden tot een ander oordeel. Ter zitting in hoger beroep is komen vast te staan dat de man, die indertijd veelal in Marokko verbleef, na de afsluiting van het huurcontract het pasje van de bankrekening waarop de huurpenningen werden gestort aan de vrouw heeft gegeven, zodat de vrouw deze kon innen om langs die weg alimentatie voor haar en de kinderen te verkrijgen. Gelet op het feit dat de huur op 1 april 2007 is ingegaan en de echtscheiding kort daarna, op 27 juni 2007 is uitgesproken, kan daaruit niet worden geconcludeerd dat sprake was van een bestendig gedrag van partijen tijdens het huwelijk als waren zij in gemeenschap van goederen gehuwd.

Tegenover de gemotiveerde betwisting door de man heeft de vrouw ter zitting in hoger beroep over de levering van het bedrijfspand aangevoerd dat de man iets voor de kinderen wilde kopen en een afspraak had bij de notaris. De vrouw bleef thuis bij een van de kinderen en de man ging alleen tekenen. Omdat zij waren getrouwd en kinderen hebben, ging zij, de vrouw, ervan uit dat het wel goed zou komen. Ook deze door de vrouw geschetste gang van zaken, die slechts een enkel voorval betreft, kan niet leiden tot het oordeel dat sprake is van de door haar gestelde bestendige gedragslijn. Ter zitting is door de vrouw nog aangevoerd dat zij ook in de leveringsakte is genoemd. Dit is evenwel slechts in zoverre juist dat in de leveringsakte achter de naam van de man als koper staat vermeld “gehuwd met mevrouw [naam vrouw] ”. Dit overigens in tegenstelling tot de verkoper, achter wiens naam staat “in algehele gemeenschap van goederen gehuwd met mevrouw…….”.

Ook de gang van zaken in de echtscheidingsprocedure in eerste aanleg en in hoger beroep kan de vrouw niet baten. De man heeft daarover opgemerkt, hetgeen de vrouw niet, althans onvoldoende heeft weersproken, dat het feit dat hij de door de vrouw gestelde gemeenschap van goederen niet uitdrukkelijk heeft betwist is te wijten aan een fout van zijn toenmalige advocaat en de gebrekkige beheersing van de man van de Nederlandse taal. Daarnaast heeft te gelden dat dit feit zich aan het einde van het huwelijk heeft voorgedaan, zodat dit, mede gelet op het hiervoor overwogene ten aanzien van het gedrag tijdens het huwelijk, onvoldoende is om te concluderen tot een bestendige gedragslijn als door de vrouw gesteld.

Het voorgaande leidt tot de conclusie dat geen gronden aanwezig zijn om, met toepassing van een uitzondering als voorzien in het Sabah arrest en het Zimbabwe arrest, Nederlands recht van toepassing te verklaren op het huwelijksgoederenregime van partijen in plaats van Marokkaans recht. De primaire en subsidiaire vorderingen in hoger beroep zullen dan ook worden afgewezen.

Volgens de vrouw is 50% van de waarde van het pand billijk, omdat zij tijdens het huwelijk alle huishoudelijke taken en de opvoeding van de kinderen van partijen en van de neef en het broertje van de man op zich heeft genomen. Daardoor is de man in staat geweest zijn tijd dusdanig in te richten dat hij partijen van een ruim inkomen kon voorzien. Ook heeft de vrouw vanaf 2008 zorg gedragen voor vermogensaanwas aan de zijde van de man door allerlei zaken met de huurder te regelen en uitgaven te doen in verband met het winkelpand, waaronder VvE-bijdragen, WOZ-belasting en andere gemeentelijke belastingen, aldus de vrouw.

De man betwist dat de door de vrouw gestelde inspanningen hebben bijgedragen aan vermogensvermeerdering aan zijn kant. Hij heeft daartoe aangevoerd dat hij tijdens het huwelijk een aanzienlijke erfenis van zijn vader heeft ontvangen waarmee hij indertijd het bedrijfspand heeft kunnen kopen. De vrouw heeft ter zitting in hoger beroep niet weersproken dat de man tijdens het huwelijk een erfenis heeft ontvangen, zij het dat dit volgens haar al in 1996 heeft plaatsgevonden. In dit licht bezien heeft de vrouw haar stelling dat haar inspanningen tijdens het huwelijk mede hebben bijgedragen aan de vermogensvermeerdering onvoldoende onderbouwd. De door de vrouw aangevoerde werkzaamheden en uitgaven ten behoeve van het pand zijn (goeddeels) eerst na de echtscheiding verricht en kunnen niet worden aangemerkt als door haar tijdens het huwelijk geleverde inspanningen. De meer subsidiaire vordering onder X in hoger beroep zal worden afgewezen.

Ter zitting in hoger beroep is ten aanzien van het gevorderde bedrag van € 6.602,22 komen vast te staan dat na het vertrek van de man uit Nederland een achterstand is ontstaan in de betalingen aan de Vereniging van Eigenaren (hierna: VvE) van het bedrijfspand. De vrouw heeft daarover verklaard dat de advocaat van de VvE beslag had gelegd op de bankrekening van de man (het hof begrijpt: de bankrekening waarop de huurpenningen werden gestort en waarvan de vrouw het pasje had) en dat partijen hadden afgesproken dat zij ieder de helft van het openstaande bedrag zouden voldoen, waarna zij de helft heeft overgemaakt naar het advocatenkantoor. De man heeft daar tegenover aangevoerd dat hij de helft van de vrouw eerst aan de vrouw heeft gegeven. Niet alleen heeft de man deze stelling niet nader toegelicht, maar ook valt niet in te zien waarom hij, als enig eigenaar van het pand en enig debiteur van de VvE, in dat geval ervoor heeft gekozen de helft van de schuld via de vrouw te betalen in plaats van de gehele schuld rechtstreeks aan de VvE te voldoen. De meer subsidiaire vordering onder XI in hoger beroep zal worden toegewezen, zijnde een door de vrouw na het huwelijk aan de man voorgeschoten bedrag en derhalve niet op grond van artikel 49 Mud.

Desgevraagd ter zitting in hoger beroep heeft de vrouw voor de onderbouwing van haar vordering van € 7.945,- verwezen naar haar productie 13 in eerste aanleg, die een aantal facturen en bankafschriften bevat. De vrouw heeft evenwel nagelaten deze stukken van een toelichting en een totaaltelling te voorzien. Bij deze stand van zaken is het voor het hof, mede in het licht van de gemotiveerde betwisting door de man, niet mogelijk de juistheid van de door haar gestelde betalingen tot een bedrag van € 7.945,- vast te stellen. De meer subsidiaire vordering onder XII in hoger beroep zal worden afgewezen.

Grief 1 faalt, grief 2 slaagt deels en faalt voor het overige. De rechtbank heeft de inleidende vordering afgewezen en de vrouw heeft in hoger beroep een volledig gewijzigde vordering ingediend. Het hof zal daarom het bestreden vonnis bekrachtigen, van de vordering in hoger beroep het meer subsidiair onder XI gevorderde toewijzen als hiervoor onder 3.17 uiteengezet, en de vordering in hoger beroep voor het overige afwijzen.

Het hof ziet geen aanleiding voor een kostenveroordeling als door de man gevorderd. De proceskosten in hoger beroep worden tussen partijen - gewezen echtelieden - gecompenseerd als na te melden.