Hoge Raad 22-11-2019, ECLI:NL:HR:2019:1838

Belanghebbenden hebben bij overlijden van hun grootmoeder op 1 maart 1996 krachtens haar in 1994 verleden testament ieder een onvoorwaardelijke, niet opeisbare vordering verkregen. In het testament van de grootmoeder was vermeld, voor zover hier van belang: “Ik legateer aan ieder van” belanghebbenden “een onvoorwaardelijke vordering ten laste van (…) (mijn dochter) (…).” In dat testament was een omschrijving opgenomen van de wijze waarop de omvang van de vordering van ieder van belanghebbenden diende te worden vastgesteld.
Krachtens dat testament is de vordering van ieder van belanghebbenden opeisbaar geworden bij overlijden van de dochter van de grootmoeder (hierna: de dochter) op 11 januari 2014.

In een notariële akte van “Boedelbeschrijving en vaststelling omvang legaten” van 10 oktober 1997 heeft de dochter op de voet van het testament van de grootmoeder aan ieder van belanghebbenden een bedrag van (omgerekend) € 104.423 schuldig erkend, hetgeen in totaal meer was dan de dochter krachtens testament van de grootmoeder verkreeg. In diezelfde akte zijn die schuldigerkenningen door belanghebbenden aanvaard.

Belanghebbenden hebben in 2014 ter zake van de vordering in de aangifte erfbelasting ieder een fictieve verkrijging als bedoeld in artikel 10, lid 9, van de Successiewet 1956 (hierna: SW) voor een bedrag van € 10.479 opgenomen.

De Inspecteur heeft bij ieder van belanghebbenden de vordering aangemerkt als een fictieve erfrechtelijke verkrijging als bedoeld in artikel 10, lid 1, SW voor een bedrag van € 104.423.

De middelen betogen vanuit diverse invalshoeken dat de Rechtbank heeft miskend dat niet artikel 10, lid 1, SW, maar artikel 10, lid 9, SW op de verkrijging van toepassing is.

Het eerste middel bestrijdt het oordeel van de Rechtbank dat de ik-oma-making in het testament van de grootmoeder een lastbevoordeling is. Het tweede middel bestrijdt het oordeel van de Rechtbank dat de dochter een rechtshandeling als bedoeld in artikel 10, lid 1, SW heeft verricht. Deze middelen lenen zich voor gezamenlijke behandeling.

Uit de hiervoor in 2.1 weergegeven feiten volgt dat de nalatenschap van de grootmoeder is opengevallen en afgewikkeld onder het tot 1 januari 2003 geldende erfrecht en dat onder dat erfrecht de niet-opeisbare vordering van ieder van belanghebbenden op de dochter is ontstaan. Door het overlijden van de dochter werd die vordering opeisbaar, zonder dat daarbij een vraag van uitleg van de uiterste wilsbeschikking (het testament) van de grootmoeder rees. De vraag of de grootmoeder in haar testament aan ieder van belanghebbenden een vordering heeft gelegateerd, moet dan worden beantwoord met toepassing van het tot 1 januari 2003 geldende erfrecht.

Onder het tot 1 januari 2003 geldende erfrecht wordt, evenals nadien onder artikel 4:46 BW, aan uitleg van een uiterste wilsbeschikking niet toegekomen als de bewoordingen van die uiterste wilsbeschikking duidelijk zijn.

De in 1994 in het testament van de grootmoeder gebezigde bewoordingen “ik legateer een onvoorwaardelijke vordering” hielden toen en ten tijde van het openvallen van de nalatenschap in dat een vorderingsrecht werd toegekend. ¹

Gelet op het voorgaande betekenen de hiervoor in 2.1 vermelde feiten dat belanghebbenden als kleinkinderen van de grootmoeder krachtens haar testament bij haar overlijden een onvoorwaardelijke, bepaalbare vordering hebben verkregen op de dochter die opeisbaar werd door het overlijden van de dochter.

Het testament van de grootmoeder bevat geen aanknopingspunt om aan te nemen dat de verkrijging van de vordering door belanghebbenden mede afhankelijk was van de schuldigerkenning van die vorderingen door de dochter of van enige andere rechtshandeling van de dochter.

Het vorenstaande betekent dat de bewoordingen van het testament van de grootmoeder er duidelijk over zijn dat de vordering aan belanghebbenden is verschaft door middel van een legaat. In het bestreden oordeel is dit miskend. Het eerste middel slaagt.

Ook het tweede middel slaagt. Gelet op hetgeen hiervoor is geoordeeld, is in dit geval niet voldaan aan de eis voor toepasselijkheid van artikel 10, lid 1, SW dat de verkrijging van belanghebbenden verband houdt met een rechtshandeling waarbij de dochter partij is. Die verkrijging vond immers plaats krachtens het testament bij het overlijden van de grootmoeder. Het schuldig erkennen door de dochter in de akte van boedelbeschrijving was voor die verkrijging geen vereiste.
Hierbij neemt de Hoge Raad mede in aanmerking dat, anders dan de Staatssecretaris in het verweerschrift in cassatie betoogt, de vastgestelde feiten niet inhouden dat de dochter een rechtshandeling als bedoeld in artikel 10, lid 1, SW heeft verricht ter aanvaarding van de nalatenschap van de grootmoeder, ook niet indien daarbij de feitelijke gedragingen van de dochter in aanmerking worden genomen die tot uitdrukking komen in de in het geding gebrachte akte van boedelbeschrijving.

Het derde middel behoeft geen behandeling.