Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden 16-09-2019, ECLI:NL:GHARL:2019:7537

In eerste aanleg is geprocedeerd en beslist zoals weergegeven in de beschikking van de rechtbank Noord-Nederland, afdeling privaatrecht, locatie Assen (hierna: de voorzieningenrechter) van 20 juli 2018.

Het verloop van de procedure in hoger beroep blijkt uit de volgende stukken:
- het beroepschrift (met producties) van Veilig Thuis, ter griffie ontvangen op 16
augustus 2018;
- het verweerschrift in hoger beroep van [geïntimeerden] c.s., ter griffie ontvangen op 10
oktober 2018;
- het proces-verbaal van de mondelinge behandeling van 13 juni 2019;
- de akte overlegging producties (met producties E en F) van Veilig Thuis van 9 juli
2019;
- de brief van mr. Van den Ende voornoemd van 2 augustus 2019;
- de brief van mr. Suurmeijer voornoemd van 7 augustus 2019.

Bij haar brief van 2 augustus 2019 heeft mr. Van den Ende nieuwe stukken gevoegd. Het hof zal deze stukken buiten beschouwing laten. Tijdens de mondelinge behandeling heeft het hof bepaald dat Veilig Thuis de gelegenheid krijgt twee specifieke stukken in het geding te brengen, waarop Veilig Thuis zich had beroepen. Veilig Thuis heeft die stukken vervolgens ook in het geding gebracht. Het hof heeft Veilig Thuis niet in de gelegenheid gesteld ook nog andere stukken in het geding te brengen. Het betreft stukken waarop Veilig Thuis zich niet eerder heeft beroepen en die ook niet ten grondslag liggen aan de beslissing die in deze zaak centraal staat, de weigering van Veilig Thuis om persoonsgegevens betreffende [geïntimeerden] c.s. te verwijderen. Met deze stukken krijgt het debat tussen partijen een geheel nieuwe wending. Het hof acht dat, gelet op het feit dat de stukken pas na de mondelinge behandeling in hoger beroep in het geding zijn gebracht, in strijd met de goede procesorde, ook al kon Veilig Thuis niet eerder beschikken over deze stukken.

Het beroep van Veilig Thuis strekt ertoe dat de beschikking van de voorzieningenrechter wordt vernietigd en dat het verzoek van [geïntimeerden] c.s. alsnog wordt afgewezen, met veroordeling van [geïntimeerden] c.s. in de proceskosten in beide instanties.

De voorzieningenrechter heeft rechtsoverweging 2 (2.1 tot en met 2.9) van de beschikking de feiten vastgesteld. Tegen deze vaststelling zijn geen grieven gericht en ook verder is niet van bezwaren gebleken. Het hof zal uitgaan van de door de voorzieningenrechter vastgestelde feiten, die - aangevuld met enkele andere vaststaande feiten - op het volgende neerkomen.

[geïntimeerde1] is de moeder van de dochters [geïntimeerde2] (geboren [in] 1998) en [geïntimeerde3] (geboren [in] 1999). In 2018 is [geïntimeerde1] moeder geworden van een derde dochter. [geïntimeerde1] en de vader van haar meerderjarige dochters zijn gescheiden. In oktober 2015 heeft [geïntimeerde1] de voormalige echtelijke woning verlaten. [geïntimeerde2] is aanvankelijk bij haar vader blijven wonen.

Op 30 december 2016 heeft de politie een ‘zorgmelding’ gedaan bij Veilig Thuis naar aanleiding van een incident tussen [geïntimeerde1] en [geïntimeerde2] , waarvan [geïntimeerde3] (toen nog minderjarig) getuige was. In het rapport dat door Veilig Thuis naar aanleiding van de meldingen is opgemaakt, is onder het kopje “Beoordeling en besluit” het volgende vermeld (waarbij het hof opmerkt dat het door het hof ontvangen rapport gedeeltelijk is geanonimiseerd, doordat enkele in het rapport vermelde namen zijn zwart gemaakt):
“(…)
Korte samenvatting van melding
Op 21 december 2016 hebben moeder en dochter ( [geïntimeerde2] 18 jaar) een conflict gehad. Zowel moeder als dochter hebben de politie gebeld omdat de situatie uit de hand dreigde te lopen. Mogelijk is er fysiek geweld gebruikt. Er is mogelijk sprake van financiële problemen. Ook speelt mogelijk de scheiding en het verwerken hiervan een rol. Moeder en dochter hebben een moeizame communicatie met elkaar. Tijdens het incident was [zwart gemaakt] ooggetuige.
Argumenten tegen onderzoek VTD
Er is sinds juni 2016 hulpverlening aanwezig in het gezin. De hulpverlener van het CJG is [zwart gemaakt]
(…)
Is er sprake van (ernstige) kwetsbaarheid van het systeem?
Geen of onbekend
(…)
Besluit op basis van triage
Inzetten vervolgtraject (02)
Type vervolgtraject
Overdragen aan het lokale veld
(…)
Kennisgeving overdracht melding aan lokaal veld, wie informeren
CJG Aa en Hunze, moeder en dochter
Overdracht met monitoring door Veilig Thuis?
Ja
Datum einde bemoeienis AMHK (02)
04-01-2017
Toelichting / opmerking naar aanleiding van het besluit
Zorgmelding van politie, betrokkenen op de hoogte. Er is hulpverlening vanuit het CJG betrokken. VTD heeft tweemaal eerder overgedragen aan het CJG, er is contact geweest met [zwart gemaakt] (VTD: CJG medewerker). Eerst wegens scheiding ouders eind 2015 wat gepaard ging met geweld, later omdat [geïntimeerde2] met fysiek letsel op de SEH verscheen wat toegebracht zou zijn door [zwart gemaakt]. [geïntimeerde2] heeft nu een verbaal en fysiek conflict gehad met haar moeder, waar [zwart gemaakt] getuige van was. Overgedragen aan voorliggend veld met het verzoek de melding te bespreken met [geïntimeerde2] en ouders en ondersteuning in te zetten waar nodig. [zwart gemaakt] (VTD: CJG medewerker) is nubetrokken vanuit CJG. “

In (afzonderlijke) brieven van 23 januari 2018 aan [geïntimeerden] c.s. heeft Veilig Thuis geschreven dat zij het verzoek om het dossier te vernietigen in behandeling zal nemen.

In (afzonderlijke) brieven van 26 januari 2018 aan [geïntimeerden] c.s. heeft Veilig Thuis geschreven het onderzoek te sluiten.

[geïntimeerden] c.s. hebben de voorzieningenrechter, met een verwijzing naar artikel 46 Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp), verzocht om het dossier naar aanleiding van de melding van januari 2018 en hun persoonsgegevens te vernietigen. Ook hebben zij om veroordeling van Veilig Thuis tot betaling van de door hen geleden schade verzocht.

Veilig Thuis heeft verweer gevoerd. Omdat niet duidelijk is op welke datum het verzoekschrift van [geïntimeerden] c.s. bij de rechtbank is binnengekomen, kan niet worden nagegaan of het verzoek tijdig - binnen zes weken na het in rov. 4.10 vermelde antwoord van Veilig Thuis op het verzoek tot vernietiging - is ingediend. Volgens Veilig Thuis is het verzoek tot vernietiging alleen toewijsbaar indien sprake is van een evident onjuiste melding. Die situatie doet zich niet voor, omdat het vermoeden is weerlegd noch bevestigd. Het dossier kan van belang zijn bij de beoordeling van eventuele nieuwe meldingen over deze of toekomstige leden van het gezin, aldus Veilig Thuis.

Nadat de mondelinge behandeling van het verzoek had plaatsgevonden, heeft de voorzieningenrechter geoordeeld dat [geïntimeerden] c.s. ontvankelijk zijn in hun verzoek, voor wat betreft de vernietiging van het dossier, maar niet voor wat betreft de schadevergoeding. De voorzieningenrechter heeft in dat verband overwogen dat het verzoek op 28 februari 2018 bij de rechtbank is ingediend, maar dat het vertraagd is behandeld als gevolg van een foutieve interne doorverwijzing bij de rechtbank.
Volgens de voorzieningenrechter is onvoldoende onderbouwd dat de melding van de politie bij Veilig Thuis noodzakelijk was. Omdat van de melding geen enkele onderbouwing is gegeven kan in het verlengde daarvan niet worden gezegd dat de bewaring van het dossier van aanmerkelijk belang is voor een ander dan [geïntimeerden] c.s., te weten de pasgeboren dochter van [geïntimeerde1] . Om die reden is de bewaring van de persoonsgegevens van [geïntimeerden] c.s. niet proportioneel. De voorzieningenrechter heeft het verzoek tot vernietiging toegewezen en Veilig Thuis bevolen het dossier betreffende de melding van januari 2018 binnen veertien dagen na betekening te vernietigen. Hij heeft Veilig Thuis veroordeeld in de proceskosten van [geïntimeerden] c.s.

In hoger beroep staat de ontvankelijk van het verzoek van [geïntimeerden] c.s. tot vernietiging van het dossier naar aanleiding van de melding van januari 2018 niet expliciet ter discussie. Veilig Thuis merkt wel op dat het inleidende verzoek van [geïntimeerden] c.s. op 30 april 2018 door de rechtbank is ontvangen. Het hof gaat hieraan voorbij omdat de rechtbank, gemotiveerd, heeft overwogen dat het verzoek op 28 februari 2018 is ingediend. Die datum komt ook overeen met het stempel dat door de griffie van de rechtbank op het verzoek is aangebracht. Onder deze omstandigheden gaat het hof ervanuit dat het verzoek inderdaad op 28 februari 2018, dus ruimschoots binnen de termijn van zes weken na 20 februari 2018, is ingediend.
c.s. hebben geen beroep ingesteld tegen de beslissing van de voorzieningenrechter hen niet-ontvankelijk te verklaren in hun verzoek tot schadevergoeding, zodat dit verzoek in hoger beroep niet aan de orde is.

Partijen komen (terecht, gelet op artikel 48 lid 10 van de Uitvoeringswet Algemene verordening gegevensbescherming) niet op tegen het oordeel van de voorzieningenrechter dat op het verzoek de Wbp van toepassing is en niet de Algemene verordening gegevensbescherming. Het verzoek is immers (ruim) voor 25 mei 2018 bij de rechtbank ingediend.

Op grond van artikel 4.1.1 lid 2 sub b van de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo 2015) is het de taak van Veilig Thuis om naar aanleiding van een melding van kindermishandeling of huiselijk geweld of een vermoeden daarvan te onderzoeken of daarvan daadwerkelijk sprake is.
Op grond van artikel 5.1.6 Wmo is Veilig Thuis bevoegd zonder toestemming persoonsgegevens te verwerken ten behoeve van het vervullen van die taak.
Op grond van artikel 5.3.4 Wmo 2015 is Veilig Thuis verplicht de persoonsgegevens die zij op grond van de wet onder zich heeft gedurende vijftien jaren te bewaren, of zoveel langer als redelijkerwijs in verband met een zorgvuldige uitvoering van haar taken op grond van deze wet noodzakelijk is. Artikel 5.3.5 Wmo 2015 bepaalt echter dat Veilig Thuis persoonsgegevens moet vernietigen binnen drie maanden na een daartoe strekkend verzoek van degene op wie de gegevens betrekking hebben. Dat is anders (artikel 5.3.5 lid 2 Wmo 2015) indien redelijkerwijs aannemelijk is dat het bewaren van de persoonsgegevens van aanmerkelijk belang is voor een ander dan de verzoeker.

Op grond van artikel 8 lid 1 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) heeft ieder recht op privéleven. Op grond van artikel 8 lid 2 EVRM is geen inmenging in dit privéleven toegestaan dan voor zover bij de wet voorzien. Die inmenging moet noodzakelijk zijn voor de gezondheid, de goede zeden of de bescherming van rechten en vrijheden van anderen.
De Wmo 2015 voorziet in een wettelijke basis voor de inmenging in het privéleven als bedoeld in artikel 8 lid 2 EVRM. Daarbij geldt dat de inmenging ook moet voldoen aan de vereisten van proportionaliteit en subsidiariteit.

In artikel 36 Wbp is geregeld dat de betrokkene aan wie kennis is gegeven van hem betreffende persoonsgegevens de verantwoordelijke kan verzoeken deze gegevens te verbeteren, aan te vullen, af te schermen of te verwijderen indien deze gegevens feitelijk onjuist zijn, voor het doel of de doeleinden van de verwerking onvolledig of niet ter zake dienend zijn dan wel anderszins in strijd met een wettelijk voorschrift worden verwerkt. Wanneer de verantwoordelijke een verzoek tot verwijdering afwijst, kan de betrokkene de rechtbank verzoeken de verantwoordelijke te bevelen de gegevens alsnog te verwijderen.

Zoals de voorzieningenrechter terecht heeft overwogen, dient de Wbp te worden uitgelegd in overeenstemming met het bepaalde in artikel 8 EVRM. Dit betekent dat dient te worden beoordeeld of de persoonsgegevens van [geïntimeerden] c.s. zijn verwerkt op een wijze die verenigbaar is met het bepaalde in artikel 8 EVRM, op grond waarvan een belangenafweging dient plaats te vinden. Bij elke gegevensverwerking moet niet alleen sprake zijn van een wettelijke basis maar dient ook te zijn voldaan aan de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit. Dit brengt met zich dat de inbreuk op de belangen van betrokkenen niet onevenredig mag zijn in verhouding tot het met de verwerking te dienen doel, en dit doel in redelijkheid niet op een andere, voor de betrokkene minder nadelige, wijze kan worden verwerkelijkt. Bij de belangenafweging moeten de omstandigheden van het geval in aanmerking worden genomen. Van de verwerker van de persoonsgegevens mag slechts een belangenafweging worden verlangd aan de hand van de beschikbare gegevens. Als betrokkene nadere gegevens verschaft, kan dit tot een nieuwe of meer volledige belangenafweging aanleiding geven. Als betrokkene erop wijst dat bij een bepaalde verwerking van persoonsgegevens met zijn belangen onvoldoende rekening is gehouden, zal de verwerker de afweging alsnog moeten maken op basis van de dan bekende feiten en omstandigheden (Hoge Raad 9 september 2011, ECLI:NL:HR:2O11:BQ8097).

Het handelingsprotocol heeft een informeel karakter. Het is niet op de wet gebaseerd, maar bevat slechts richtlijnen en adviezen aan organisaties als Veilig Thuis. Wanneer Veilig Thuis zich aan deze richtlijnen heeft gehouden, betekent dat nog niet, en zeker niet zonder meer, dat het verzoek van [geïntimeerden] c.s. niet toewijsbaar is. Dat verzoek dient te worden beoordeeld op basis van (artikel 36 van) de Wbp, in het licht van artikel 8 EVRM. De toetsing aan het handelingsprotocol komt dan ook niet in de plaats van de toetsing aan (artikel 36 van) de Wbp. Het antwoord op de vraag of Veilig Thuis heeft gehandeld overeenkomstig het handelingsprotocol is wel een van de gezichtspunten bij de toetsing van het verzoek aan artikel 36 Wbp. Bovendien kan ervan worden uitgegaan dat indien de gegevens op grond van het handelingsprotocol verwijderd dienen te worden, Veilig Thuis het verzoek van [geïntimeerden] c.s. tot verwijdering dient te honoreren.

Met inachtneming van wat hiervoor is overwogen, zal het hof nu beoordelen of de door Veilig Thuis aangevoerde gronden tegen de beslissing van de voorzieningenrechter tot vernietiging van het dossier betreffende de melding van januari 2018 terecht zijn opgeworpen.

Veilig Thuis voert aan dat zij een aanmerkelijk belang als bedoeld in artikel 5.3.5 Wmo 2015 heeft gelet op het feit dat zij procedures kan verwachten van [geïntimeerden] c.s., die haar een schadeclaim en een strafrechtelijke aangifte in het vooruitzicht hebben gesteld. Om in de daarmee verband houdende procedures verweer te kunnen voeren, dient zij de persoonsgegevens waarom het gaat, te bewaren, aldus Veilig Thuis.

Het hof volgt Veilig Thuis niet in dit betoog. Dat betoog komt erop neer dat wanneer een verzoek tot verwijdering wordt gedaan, Veilig Thuis de persoonsgegevens waarop het verzoek betrekking heeft altijd kan bewaren. Veilig Thuis moet immers rekening houden met een mogelijke (schade)claim van degene wiens gegevens zijn bewaard. Die kan zich, ook als de gegevens zijn verwijderd maar zeker wanneer dat verzoek niet is gehonoreerd, altijd op het standpunt stellen dat de gegevens ten onrechte zijn bewaard. Op deze manier wordt voor alle gevallen vanwege een mogelijk procesbelang een aanmerkelijk belang gecreëerd, ook wanneer inhoudelijke gronden voor zo’n aanmerkelijk belang ontbreken. Dat is in strijd met de ratio van artikel 5.3.5 Wmo 2015, dat een verzoek om verwijdering dient te worden gehonoreerd (lid 1), tenzij de bewaring in strijd is met het aanmerkelijk belang van een ander (lid 2) dan degene die om verwijdering verzoekt. Het ligt niet voor de hand dat met “een ander” in lid 2 ook gedoeld wordt op de instantie die de persoonsgegevens bewaart, omdat deze instanties in lid 1 met zoveel woorden worden omschreven.
Dat twee rechtbanken in het verleden anders hebben beslist, brengt het hof niet tot een ander oordeel. Het hof legt artikel 5.3.5 Wmo 2015 anders uit dan deze colleges.

Veilig Thuis heeft vervolgens aangevoerd dat het bewaren van de gegevens van aanmerkelijk belang is voor de jongste dochter van [geïntimeerde1] . Het vermoeden van huiselijk geweld en/of kindermishandeling is niet weerlegd. Zowel het whatsapp-bericht van [geïntimeerde1] , waaruit kan worden afgeleid dat zij suïcidaal was, als de vrees van de politie voor een handgemeen tussen [geïntimeerde1] en [geïntimeerde2] bieden reden tot zorgen, die het bewaren van het dossier rechtvaardigen. Veilig Thuis wijst in dit verband op de eerdere meldingen over geweld in de thuissituatie van [geïntimeerden] c.s.

Het hof stelt vast dat nog steeds niet duidelijk is wat er op 3 januari 2018 precies is gebeurd. Duidelijk is wel dat [geïntimeerde2] (onder meer) in van [geïntimeerde1] ontvangen whatsapp-bericht aanleiding zag om de politie te waarschuwen, omdat zij zich zeer ongerust maakte over haar moeder. [geïntimeerde2] was bang dat haar moeder suïcidaal was. Verder is duidelijk dat de politie het whatsapp-bericht ook heeft gelezen en daaruit, net als [geïntimeerde2] , heeft opgemaakt dat [geïntimeerde1] "het niet meer zag zitten en een einde aan haar leven wilde maken" (vgl. het in rov. 3.5 aangehaalde meldingsformulier). Bovendien heeft de politie uit de reactie van [geïntimeerde2] op het feit dat moeder weer naar huis zou komen, opgemaakt dat [geïntimeerde2] bang was voor een handgemeen met moeder.
Gelet op het feit dat niet alleen [geïntimeerde2] maar ook de politie het whatsapp-bericht hebben geïnterpreteerd als een signaal van suïcidaliteit van [geïntimeerde1] , hebben [geïntimeerden] c.s. hun stelling dat sprake was van een misverstand en een misinterpretatie onvoldoende onderbouwd. Daarbij neemt het hof in aanmerking dat [geïntimeerden] c.s. het desbetreffende whatsapp-bericht niet in het geding hebben gebracht. Dat het bericht niet meer beschikbaar zou zijn, vindt het hof niet aannemelijk, tenzij beiden het bericht hebben gewist. Dat het bericht door technische problemen niet meer te achterhalen zou zijn, acht het hof zonder nadere onderbouwing, die achterwege is gebleken, niet waarschijnlijk. Als zij het bericht gewist hebben, komt dat voor rekening en risico van [geïntimeerden] c.s.

Het hof gaat er dan ook vanuit dat de politie op basis van de melding van [geïntimeerde2] en de van haar en van [geïntimeerde1] verkregen informatie mocht menen dat sprake was (geweest) van een reële dreiging van suïcide van [geïntimeerde1] en van een kans op escalatie van een conflict tussen (de op dat moment zwangere) [geïntimeerde1] en [geïntimeerde2] . Onder deze omstandigheden ligt het voor de hand dat de politie de situatie heeft gemeld aan Veilig Thuis en Veilig Thuis vervolgens onderzoek heeft willen doen, ook gelet op de zwangerschap van [geïntimeerde1] . Bij de dreigende situatie waren niet alleen (jong) volwassenen betrokkenen, maar ook een nog ongeboren kind.

[geïntimeerden] c.s. hebben vervolgens niet meegewerkt aan een onderzoek door Veilig Thuis. Dat staat hun vrij, maar het betekent wel dat Veilig Thuis op basis van de van de politie verkregen gegevens en van de reactie van [geïntimeerden] c.s. op de melding moet beoordelen of sprake is geweest van een dreiging van huiselijk geweld. Naar het oordeel van het hof hebben [geïntimeerden] c.s. met hun reacties, die erop neerkomen dat sprake is van ‘een storm in een glas water’, het vermoeden van huiselijk geweld (waaronder ook begrepen de dreiging van suïcide) niet weerlegd. Het hof neemt daarbij in aanmerking dat [geïntimeerden] c.s. de aanleiding tot de melding, het whatsapp-bericht, niet heeft doorgestuurd naar Veilig Thuis.

Veilig Thuis heeft erop gewezen dat de melding van januari 2018 niet de eerste melding is betreffende het gezin van [geïntimeerden] c.s. Vaststaat dat in maart 2016 (rov. 3.3) en in december 2016 (rov. 3.4) twee meldingen zijn gedaan. De eerstgenoemde melding betreft een incident waarbij [geïntimeerde2] en haar vader betrokken zijn, maar de tweede melding heeft betrekking op een incident tussen [geïntimeerde2] en [geïntimeerde1] , waarbij een conflict tussen hen zo is geëscaleerd dat geweld is gebruikt. De melding van december 2016 en januari 2018 lijken in die zin op elkaar dat [geïntimeerde1] zich zeer stoort aan de in haar ogen lakse houding van [geïntimeerde2] , dit tot een conflict leidt, dat conflict escaleert, waarna ofwel geweld wordt gebruikt ofwel een dreiging met suïcide (en vrees voor nieuw geweld) volgen. [geïntimeerde2] en [geïntimeerde1] wonen nog bij elkaar. Gesteld noch gebleken is dat zij professionele hulpverlening hebben ingeschakeld of dat de verhouding tussen hen drastisch is veranderd, zodat niet uit te sluiten valt dat een conflict tussen hen opnieuw escaleert, nu in het bijzijn van een minderjarige, het jongste kind van [geïntimeerde1] .
Onder deze omstandigheden is naar het oordeel van het hof redelijkerwijs aannemelijk dat het bewaren van de persoonsgegevens van aanmerkelijk belang is voor een ander dan [geïntimeerden] c.s., te weten het minderjarige kind van [geïntimeerde1] , zodat voldaan is aan het vereiste van artikel 5.3.5 Wmo. Het bewaren van de melding van januari 2018 voldoet ook aan de eisen van subsidiariteit en proportionaliteit. Het met het bewaren van de melding te dienen doel - het indien nodig verlenen van adequate hulpverlening aan het minderjarige kind van [geïntimeerde1] - kan niet op een voor [geïntimeerden] c.s. minder nadelige wijze worden verwerkelijkt en de inbreuk op de belangen van [geïntimeerden] c.s. is ook niet onevenredig aan dit doel. Het hof neemt bij dit laatste in aanmerking dat op (de medewerkers van) Veilig Thuis een geheimhoudingsplicht rust ten aanzien van informatie die zij uit hoofde van hun functie onder zich hebben.

Gelet op het feit dat, zoals hiervoor is overwogen, de melding niet is weerlegd, bood het handelingsprotocol Veilig Thuis de mogelijkheid de melding te bewaren (vgl. artikel 10.3.7 van het handelingsprotocol), zodat Veilig Thuis ook niet in strijd met het handelingsprotocol heeft gehandeld met haar weigering de melding te vernietigen.

De slotsom is dat Veilig Thuis het verzoek van [geïntimeerden] c.s. tot verwijdering van de melding van januari 2018 terecht heeft geweigerd. het hof zal de beschikking van de rechtbank dan ook vernietigen en de verzoeken van [geïntimeerden] c.s. alsnog afwijzen. [geïntimeerden] c.s. zullen worden veroordeeld in de proceskosten in beide instanties (geliquideerd salaris van de advocaat in beide instanties: 2 punten, tarief II).