Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden 30-07-2019, ECLI:NL:GHARL:2019:6259

Het hof neemt de inhoud van het tussenarrest van 1 mei 2018 hier over.

Het verdere verloop blijkt uit:

- het journaalbericht van mr. Karharman van 22 mei 2018;

- het proces-verbaal van de comparitie van partijen, gehouden op 5 juni 2018;

- de memorie van grieven;

- de memorie van antwoord;

- de akte uitlaten tevens houdende aanvullende producties aan de zijde van [appellante] ;

- akte antwoord aan de zijde van [geïntimeerde] .

Vervolgens heeft [appellante] de stukken voor het wijzen van arrest aan het hof overgelegd en heeft het hof arrest bepaald.

Het gaat in deze zaak om het volgende. [geïntimeerde] , geboren op [geboortedatum] 1981, is een zoon van [appellante] en [erflater] (hierna: erflater). Erflater is op [overlijdensdatum] 1987 overleden. Na het overlijden van erflater heeft Aegon Levensverzekering N.V. (hierna Aegon) wezenpensioen uitgekeerd op een rekening van [appellante] in de vorm van maandelijkse betalingen tot het moment waarop [geïntimeerde] 18 jaar geworden is. Partijen verschillen van mening over de vraag wie rechthebbende is op deze uitkeringen en over de wijze waarop deze besteed hadden moeten worden.

[geïntimeerde] heeft [appellante] gedagvaard voor de rechtbank en - samengevat - gevorderd dat de rechtbank:

- voor recht verklaart dat [appellante] op straffe van verbeurte van een dwangsom schriftelijk rekening en verantwoording aflegt over het ontvangen wezenpensioen;

- voor recht verklaart dat de rekening en verantwoording dient te zijn voorzien van een verklaring van een accountant over de juistheid daarvan;

- [appellante] veroordeelt om aan [geïntimeerde] te betalen een bedrag van € 73.012,- (het saldo van de totale uitkering vermeerderd met de wettelijke rente daarover);

- [appellante] veroordeelt in de proceskosten.

[appellante] is met acht grieven in hoger beroep gekomen van het bestreden vonnis. Zij vordert dat het hof het bestreden vonnis voor zover in haar nadeel zal vernietigen, de vorderingen van [geïntimeerde] alsnog niet ontvankelijk zal verklaren dan wel zal afwijzen en [geïntimeerde] zal veroordelen om al hetgeen hij op basis van het bestreden vonnis heeft ontvangen terug te betalen, ook de rente daarover en in de proceskosten van beide instanties. [geïntimeerde] voert verweer en concludeert tot niet ontvankelijkheid of afwijzing van de vorderingen van [appellante] , bekrachtiging van het bestreden vonnis en veroordeling van [appellante] in de kosten van beide instanties.

Het hof zal eerst grief 2 behandelen. [appellante] bestrijdt daarin het oordeel van de rechtbank in rov 4.3. dat de uitkeringen ter zake van het wezenpensioen tot het vermogen van [geïntimeerde] zijn gaan behoren. [appellante] stelt dat op grond van artikel 1:253l BW de ouder die het gezag over een kind uitoefent, het vruchtgenot heeft van het vermogen van dat kind. En omdat volgens de door [appellante] aangehaalde jurisprudentie (HR 11 mei 1944, NJ 1944-1945, 510, Hof ’s-Hertogenbosch 10 mei 1995, NJ 1996, 152, Hof Arnhem 11 december 1957, NJ 1958, 547) de uitkeringen ter zake van het wezenpensioen moeten worden aangemerkt als vruchten en niet als bestanddelen, vallen de uitkeringen onder het ouderlijk vruchtgenot. [geïntimeerde] betwist de lezing die [appellante] aan de aangehaalde jurisprudentie geeft en stelt bovendien dat voor toepassing van de regel van het ouderlijk vruchtgenot sprake moet zijn van een bij de ouder inwonend kind. [geïntimeerde] heeft het grootste gedeelte van de relevante tijd tussen 1987 en 1999 niet bij [appellante] gewoond, zo stelt hij.

Het hof overweegt dat uit de Parlementaire geschiedenis volgt dat de rechtvaardiging voor het recht van ouderlijk vruchtgenot als bedoeld in artikel 1:253l BW wortelt in de persoonlijke verhouding van ouders en kinderen en in de zorg van ouders voor kinderen (Kamerstukken II 1992/1993, 23012, 4 en Kamerstukken II 1993/1994, 23012, 5 blz. 38). Zie ook de conclusie van AG Langemeijer voor HR 18 oktober 2013, ECLI:NL:HR:2013:983. Tegenover het ouderlijk vruchtgenot staat de – niet daarvan afhankelijke, maar algemeen geldende − verplichting van ouders om de kosten voor verzorging en opvoeding van hun minderjarige kinderen te dragen. In art. 251 Boek I (oud) BW was tot 1 januari 1995 bepaald dat elke ouder die het gezag over zijn wettige of natuurlijke kinderen uitoefent, het vruchtgenot heeft van hun vermogen; indien het kind bij de ouder inwoonde omvatte het vruchtgenot ook het inkomen uit arbeid van het kind. In het sinds 1 januari 1995 geldende art. 1:253l lid 1 BW is een scheiding aangebracht: er bestaat een ouderlijk vruchtgenot van het vermogen. Daarnaast bestaat een verplichting van het kind om uit zijn periodieke inkomsten uit arbeid naar draagkracht bij te dragen in de kosten van de huishouding van het gezin. Zowel de oude als de nieuwe regel is van toepassing op een deel van de relevante periode in deze zaak.

Op grond hiervan is het hof van oordeel dat [appellante] zowel onder de oude als de nieuwe regel het ouderlijk vruchtgenot had van het vermogen van [geïntimeerde] . Of [geïntimeerde] in die periode bij [appellante] inwoonde is alleen dan van belang indien het wezenpensioen aan te merken zou zijn als inkomen uit arbeid van [geïntimeerde] , of in ieder geval daarmee gelijk te stellen valt. Daarvan is naar het oordeel van het hof geen sprake. De uitkeringen ter zake van wezenpensioen die Aegon aan [appellante] heeft verstrekt hebben geen enkel verband met werk van [geïntimeerde] , die bij de aanvang daarvan 6 jaar oud was, en dienen ook niet ter vervanging daarvan. Die uitkeringen vervangen (een deel van) het inkomen van erflater waarvan voor diens overlijden de kosten van het levensonderhoud van [appellante] en de kosten van verzorging en opvoeding van [geïntimeerde] (en zijn oudere broer) betaald werden. De vraag of [geïntimeerde] in de periode tussen het overlijden van erflater en zijn meerderjarigheid al dan niet thuis woonde is daarmee niet relevant.

Partijen verschillen van mening wie rechthebbende is op het wezenpensioen. Zij verwijzen beide naar stukken van Aegon. [geïntimeerde] verwijst onder meer naar de brief van Aegon aan hem van 18 januari 2016. Daarin staat onder meer: “(…) De wees is begunstigde van het wezenpensioen. U was begunstigde van het wezenpensioen. Omdat u destijds nog geen 18 jaar oud was mocht u nog niet tekenen voor de uitkering(…)”. [appellante] wijst op de door haar in het geding gebrachte opgave van Aegon, waarin staat dat [appellante] begunstigde is van de polis [polisnummer] , welke polis de basis vormt voor een viertal pensioenen: een levenslang weduwenpensioen, een premiecompensatie, een wezenpensioen ten behoeve van de oudere broer [geïntimeerde] en een wezenpensioen ten behoeve van [geïntimeerde] . Naar het oordeel van het hof kan de beantwoording van deze vraag in het midden blijven nu het hof met [appellante] van oordeel is dat, zo [geïntimeerde] al de begunstigde was van de uitkeringen die Aegon heeft gedaan aan [appellante] ten titel van wezenpensioen, de uitkeringen in ieder geval te kwalificeren zijn als vruchten van zijn vermogen en dus vallen onder het ouderlijk vruchtgenot. In de literatuur wordt algemeen aangenomen dat dit volgt uit de hiervoor in rov. 2.5 aangehaalde jurisprudentie (zie onder meer Asser Personen en Familierecht, 18e druk nummer 837, Groene Serie Personen en Familierecht, aantekening 3 bij artikel 1:253l BW en Tekst & Commentaar BW, commentaar op artikel 1:253l BW, aantekening 1). Ook uit de strekking van de verzekering die bij overlijden van de verzekeringnemer recht geeft op een periodieke uitkering gedurende de minderjarigheid van de kinderen van de verzekeringnemer/ verzekerde duidt er op dat de uitkeringen gebruikt dienden te worden voor de verzorging en opvoeding van de minderjarige en niet om kapitaal voor de minderjarige te vormen. De tweede grief slaagt.

De door Aegon aan [appellante] betaalde uitkeringen behoorden vanaf het moment dat zij ze heeft ontvangen toe aan [appellante] , ongeacht of zij de begunstigde was van de verzekering, of op grond van haar hoogst persoonlijke recht op grond van artikel 251 boek 1 (oud) BW en artikel 1:253l BW. Ook de vijfde grief slaagt. De uitkeringen vallen daarmee niet onder het ouderlijk bewind en daarmee ook niet onder het op het ouderlijk bewind door de kantonrechter uit te oefenen toezicht. Er is geen rechtsgrond op grond waarvan [appellante] tegenover [geïntimeerde] rekening en verantwoording diende af te leggen of op grond waarvan [appellante] het saldo van het wezenpensioen aan [geïntimeerde] dient te betalen. Daarmee slagen ook de derde en de vierde grief. Dit betekent dat het bestreden vonnis niet in stand kan blijven en dat het hof, zoals [appellante] heeft gevorderd, zal bepalen dat [geïntimeerde] al hetgeen hij uit hoofde van het bestreden vonnis van [appellante] heeft ontvangen moet terug betalen, vermeerderd met de wettelijke rente daarover. [geïntimeerde] heeft daartegen geen verweer gevoerd.

Gelet op hetgeen hiervoor overwogen is behoeven de grieven 1, 6 en 7 geen bespreking meer. [appellante] richt haar achtste grief tegen het toewijzen van een post ter hoogte van € 875,- uit hoofde van buitengerechtelijke incassokosten. Ook deze grief slaagt, nu de onderliggende vordering van [geïntimeerde] tot betaling van € 73.012,- wordt afgewezen. Het hof ziet aanleiding om de proceskosten te compenseren zoals hierna is bepaald.

Het hof zal het bestreden vonnis vernietigen en de vorderingen van [geïntimeerde] alsnog afwijzen en [geïntimeerde] veroordelen tot terugbetaling van al hetgeen hij uit hoofde van het bestreden vonnis van [appellante] heeft ontvangen, vermeerderd met de rente daarover vanaf de dag van ontvangst tot de dag van algehele terugbetaling.

Het hof zal de kosten van de procedure compenseren als hierna bepaald.