Gerechtshof Amsterdam 27-11-2018, ECLI:NL:GHAMS:2018:5149

[appellante] heeft in eerste aanleg gevorderd, primair voor recht te verklaren dat de geldleningen rechtsgeldig zijn opgezegd en, subsidiair en meer subsidiair te bepalen dat als opzeggingsgrond voor de geldleningen ook geldt de verbreking van de affectieve relatie tussen [geïntimeerde] en [B] met daarnaast, in alle gevallen, de veroordeling van [geïntimeerde] tot betaling van € 1.075.000,=, vermeerderd met rente en kosten.

Nadat [geïntimeerde] verweer had gevoerd, heeft de rechtbank de vorderingen afgewezen en [appellante] veroordeeld in de proceskosten. Deze zaak wordt hierna ook wel de hoofdzaak genoemd. Bij het bestreden vonnis van 21 december 2016 heeft de rechtbank tevens de vorderingen van [geïntimeerde] in de zaak die bekend staat onder zaaknummer C/15/242824 / HA ZA 16-287, hierna de vrijwaringszaak, tussen hem als eiser en [B] als gedaagde, afgewezen en de proceskosten tussen hen gecompenseerd.

Tegen de beslissingen in de hoofdzaak en de daaraan ten grondslag gelegde motivering komt [appellante] met elf grieven op. [geïntimeerde] bestrijdt de grieven en, voor het geval de vorderingen van [appellante] voor gehele of gedeeltelijke toewijzing in aanmerking komen, vordert hij in hoger beroep dat [B] in vrijwaring wordt opgeroepen.

[appellante] heeft, nadat zij een memorie van grieven had genomen, bij akte haar eis in hoger beroep gewijzigd. Tegen deze eiswijziging heeft [geïntimeerde] bezwaar gemaakt. Het hof overweegt ten aanzien daarvan als volgt.

Het hof stelt voorop dat de in artikel 347 lid 1 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv) besloten twee-conclusie-regel de - ingevolge artikel 130 lid 1 in verbinding met artikel 353 lid 1 Rv - aan de oorspronkelijke eiser toekomende bevoegdheid tot verandering of vermeerdering van zijn eis in hoger beroep beperkt in die zin dat hij in beginsel zijn eis niet later dan in zijn memorie van grieven of van antwoord mag veranderen of vermeerderen. Op deze in beginsel strakke regel kunnen onder omstandigheden uitzonderingen worden aanvaard, met name indien de wederpartij ondubbelzinnig erin heeft toegestemd dat de eisverandering of -vermeerdering plaatsvindt, of indien de aard van het geschil meebrengt dat in een later stadium nog zodanige verandering of vermeerdering van eis kan plaatsvinden. Voorts kan in het algemeen een verandering of vermeerdering van eis na het tijdstip van de memorie van grieven of antwoord toelaatbaar zijn, indien daarmee aanpassing wordt beoogd aan eerst na dat tijdstip voorgevallen of gebleken feiten en omstandigheden en de eisverandering of -vermeerdering ertoe strekt te voorkomen dat het geschil aan de hand van inmiddels achterhaalde of onjuist gebleken (juridische of feitelijke) gegevens zou moeten worden beslist, of dat - indien dan nog mogelijk - een nieuwe procedure zou moeten worden aangespannen om het geschil alsnog aan de hand van de juiste en volledige gegevens te kunnen doen beslissen. Onverkort blijft dan gelden dat de eisverandering of -vermeerdering niet in strijd mag komen met de eisen van een goede procesorde (o.m. HR 23 september 2011, ECLI:NL:HR:BQ7064).

[appellante] heeft haar eis vermeerderd nadat zij van grieven had gediend. De eiswijziging is dus in beginsel te laat. In het onderhavige geval is geen sprake van instemming van de wederpartij, noch is het geschil van zodanige aard dat de eis steeds moet kunnen worden aangepast aan de meest recente omstandigheden. Voorts heeft [appellante] geen feiten of omstandigheden aan haar vermeerdering van eis ten grondslag gelegd die eerst na de indiening van de memorie van grieven zijn voorgevallen of gebleken. Er is derhalve niet voldaan aan de criteria op grond waarvan een eisvermeerdering ook nog na memorie van grieven kan plaatsvinden. Het hof zal op de eisvermeerdering, zoals gedaan bij akte van 24 oktober 2017, dan ook geen acht slaan.

Met grief I bestrijdt [appellante] het oordeel van de rechtbank dat onverkorte toepassing van het bepaalde in artikel 5 aanhef en onder a van de geldleningsovereenkomst naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. Aangezien de grieven II tot en VII een nadere uitwerking zijn van grief I zullen de grieven I tot en VII gezamenlijk worden behandeld.

Vooropgesteld wordt dat partijen in de geldleningsovereenkomst notarieel hebben laten vastleggen dat in geval van een tekortkoming in de nakoming van de uit de geldleningsovereenkomst voortvloeiende verbintenis tot tijdige betaling van rente de geldleningsovereenkomst opzegbaar is en de geldlening in zijn geheel direct kan worden opgeëist. Vast staat dat [geïntimeerde] niet conform de contractueel overeengekomen termijn (acht dagen na sommatie) de rente over 2014 heeft betaald doordat hij eerst op de 11e dag na sommatie gedeeltelijk en vervolgens op de 44e dag na sommatie volledig heeft betaald. Daarmee is [geïntimeerde] tekortgeschoten in de nakoming van voornoemde contractuele verplichting. [geïntimeerde] heeft evenwel aangevoerd dat het beroep van [appellante] op deze tekortkoming en de daaraan verbonden consequentie naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. Het hof overweegt daaromtrent het volgende. [appellante] heeft de geldlening verstrekt teneinde het voor haar dochter en [geïntimeerde] mogelijk te maken onroerend goed aan te kopen. Bij het verstrekken van de geldlening heeft [appellante] een jaarlijkse rente bedongen, te betalen door [geïntimeerde] en/of [B] . Uit de stukken is genoegzaam gebleken dat deze rente telkens werd betaald uit een van [appellante] ontvangen schenking van een nog veel grotere omvang. Verder heeft [appellante] een relatief lage rente bedongen voor de geldlening (1 % op jaarbasis) en staat tussen partijen vast dat bij een reguliere nakoming van de geldleningsovereenkomst [geïntimeerde] niet gehouden was tot tussentijdse aflossing van de geldlening. Dit betekent dat [appellante] in dat geval de geldlening niet eerder zou terugontvangen dan het jaar 2039, ook in het geval de relatie tussen [geïntimeerde] en [B] tussentijds zou worden verbroken. De geldlening is voor een deel geïnvesteerd in onroerend goed waarop een recht van eerste hypotheek rust ten gunste van Rabobank. Tegen de achtergrond van deze feiten en omstandigheden, waaruit onmiskenbaar blijkt dat de familieverhoudingen een belangrijke rol hebben gespeeld bij het aangaan van de geldleningsovereenkomst en de daarin opgenomen verplichtingen over en weer, en gelet erop dat sprake is geweest van een relatief korte periode van achterstalligheid in de betalingen kort nadat de affectieve relatie van [geïntimeerde] met de dochter van [appellante] was verbroken, is het hof van oordeel dat een beroep van [appellante] op artikel 5 aanhef en onder a van de geldleningsovereenkomst met als consequentie dat de lening direct en in zijn geheel dient te worden terugbetaald, naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. De grieven I tot en met VII falen.

Met grief VIII betoogt [appellante] dat de geldleningsovereenkomst een leemte bevat en dat de aanvullende werking van de redelijkheid en billijkheid meebrengt dat die leemte wordt opgevuld in die zin dat aan artikel 5 van de overeenkomst een onderdeel c moet worden toegevoegd, inhoudende dat in geval de affectieve relatie tussen [geïntimeerde] en [B] eindigt, althans de tussen hen gesloten samenlevingsovereenkomst wordt opgezegd, de geldleningsovereenkomst per direct opeisbaar is en per direct, althans met een opzegtermijn van twee maanden kan worden opgezegd.

Ook grief IX die strekt ten betoge dat het verbreken van de relatie tussen [geïntimeerde] en [B] een onvoorziene omstandigheid is die het opzeggen van de geldleningsovereenkomst rechtvaardigt en dat daarom die overeenkomst dient te worden gewijzigd, faalt. Anders dan [appellante] heeft betoogd, kan hier niet worden gesproken van een wijziging in de zin van artikel 6:258 van het Burgerlijk Wetboek (BW) nu zij in de overeenkomst een bepaling wenst op te nemen op grond waarvan de overeenkomst kan worden opgezegd. Deze bepaling is geheel nieuw ten opzichte van de huidige tekst van de overeenkomst. Hetgeen [appellante] beoogt moet daarom als een aanvulling worden aangemerkt. Artikel 6:258 BW biedt daarvoor geen ruimte.

Met grief X betoogt [appellante] dat de rechtbank ten onrechte niet heeft onderkend dat haar principiële uitspraak over de ernstige gevolgen van de opzegging door de feiten is achterhaald. Partijen hebben immers al uitvoering gegeven aan een stappenplan terwijl de rechtbank vasthoudt aan het jaar 2039, aldus [appellante] . Ook deze grief faalt. De omstandigheid dat [geïntimeerde] inmiddels drie panden heeft verkocht en met toestemming van Rabobank - als eerste hypotheekhouder - € 15.000,= heeft betaald aan [appellante] en daarmee de lening met dat bedrag heeft verminderd, brengt niet zonder meer met zich dat [geïntimeerde] verplicht kan worden ook zijn andere panden voortijdig te verkopen. Dit betekent evenwel niet dat [geïntimeerde] kan stilzitten. Er kan sprake zijn van feiten en omstandigheden die meebrengen dat [geïntimeerde] ook die overige panden moet verkopen, bijvoorbeeld in het geval hij uit de opbrengst daarvan Rabobank en [appellante] kan voldoen. Op dit moment kan daar niet op vooruit worden gelopen.

Met grief XI, ten slotte, komt [appellante] op tegen de in eerste aanleg uitgesproken proceskostenveroordeling. Volgens [appellante] had de rechtbank gelet op het familiaire aspect in deze zaak de proceskosten tussen partijen ingevolge artikel 237 Rv moeten compenseren.

Anders dan [appellante] kennelijk stelt, valt de verhouding tussen [geïntimeerde] (ex-schoonzoon) en [appellante] (ex-schoonmoeder) niet onder het bereik van artikel 237 Rv. De rechtbank heeft de proceskosten tussen partijen terecht niet gecompenseerd maar [appellante] als de in het ongelijk gestelde partij veroordeeld tot betaling van de proceskosten die aan de zijde van [geïntimeerde] zijn gemaakt. Grief XI faalt.

Uit het hiervoor overwogene volgt dat de grieven tevergeefs zijn voorgesteld. De bestreden vonnissen zullen worden bekrachtigd en [appellante] zal, als de in het ongelijk gestelde partij, worden veroordeeld in de kosten van het hoger beroep.

Gelet op hetgeen in de hoofdzaak is overwogen en beslist, moet worden geoordeeld dat aan de voorwaarde waaronder de vordering in het incident is ingesteld, niet is voldaan. De vordering in het incident behoeft daarom geen bespreking.