Gerechtshof Den Haag 18-03-2025, ECLI:NL:GHDHA:2025:2330

[de erflater] (hierna: de erflater) en [betrokkene] , die beiden een verstandelijke beperking hebben, hebben van 1986 tot het overlijden van erflater op [datum] 2021 een relatie gehad. Zij leerden elkaar kennen in [adres] in [plaats] , een gezinsvervangend tehuis waar zij op dat moment allebei woonden. Op 23 november 1990 hebben erflater en [betrokkene] bij de notaris een samenlevingsovereenkomst ondertekend. Daarin staat dat zij verklaren dat zij vanaf 6 september 1988 met elkaar samenleven en een gemeenschappelijke huishouding voeren. Op diezelfde datum (23 november) 1990 hebben erflater en [betrokkene] testamenten laten opstellen waarin zij elkaar tot enig erfgenaam benoemen voor het geval zij nog samenwonen als zij overlijden. In het testament van erflater (hierna: het testament) staat: “Ik benoem voor het geval ik ten tijde van mijn overlijden samenwoon met [ [betrokkene] ], tot mijn enige en algehele erfgename [ [betrokkene] ] voornoemd.” In 2009 zijn erflater en [betrokkene] verhuisd naar (instelling) [instelling 2] . Daar woonden zij eerst samen op locatie [adres] . In 2010 is erflater verhuisd naar een andere afdeling.

Erflater is een oom van [appellante] . [appellante] betoogt dat [betrokkene] niet de erfgenaam is van erflater, omdat erflater en [betrokkene] niet meer samenwoonden ten tijde van het overlijden van erflater.

Het hof legt uit hoe het begrip ‘samenwonen’ in dit testament moet worden begrepen.

Het verloop van de procedure in hoger beroep blijkt uit de volgende stukken:

• de dagvaarding van 3 oktober 2023, waarmee [appellante] in hoger beroep is gekomen van het vonnis van de rechtbank Den Haag van 5 juli 2023 (hierna: het bestreden vonnis);

• de memorie van grieven van [appellante] ;

• de memorie van antwoord van de bewindvoerder, met bijlagen;

• de e-mail van 4 december 2024 met bijlagen die [appellante] ter gelegenheid van de hierna te noemen mondelinge behandeling heeft overgelegd.

Op 16 december 2024 heeft op verzoek van [appellante] een mondelinge behandeling plaatsgevonden. Ter zitting zijn verschenen:

• aan de zijde van [appellante] : [appellante] in persoon, bijgestaan door mr. J.H.M. de Boer, en vergezeld van [naam 1] ;

• aan de zijde van de bewindvoerder: [naam 2] en een medewerkster [naam 3] , bijgestaan door mr. K. van der Bijl en mr. E.R. Jonis.

De advocaat van [appellante] heeft de zaak toegelicht aan de hand van pleitaantekeningen die zij heeft overgelegd. Deze zijn toegevoegd aan het procesdossier en maken hiervan thans deel uit.

De bewindvoerder heeft gemotiveerd verweer gevoerd en gevorderd [appellante] te veroordelen in de proceskosten.

De rechtbank heeft de vorderingen van [appellante] afgewezen. De proceskosten zijn aldus gecompenseerd dat iedere partij de eigen kosten draagt.

In de kern komen grief 1 en 2 van [appellante] erop neer dat de rechtbank de bedoeling van erflater onjuist heeft uitgelegd. Erflater kan niets meer verklaren over zijn bedoelingen en ook [betrokkene] kan geen uitleg geven over de bedoeling van de samenlevingsovereenkomst. Daarom moet volgens [appellante] worden aangesloten bij de (letterlijke) tekst van het testament. In samenhang bezien met de samenlevingsovereenkomst, volgt daaruit dat er geen verzorgingsgedachte aan ten grondslag ligt en het testament is geschreven met het oog op de situatie waarop erflater en [betrokkene] meer zelfstandig zouden gaan samenwonen en in dat geval erflater zou overlijden. Dat is nooit gebeurd. Het testament is niet geschreven voor de situatie in deze, waarbij zowel erflater als [betrokkene] begeleid zouden wonen in een eigen woning van [instelling 2] , en zeker niet voor de situatie dat zij op een andere locatie verbleven. Grief 3 en 4 keren zich tegen het oordeel van de rechtbank dat niet zonder meer is voldaan aan de voorwaarde in het testament op het moment dat erflater en [betrokkene] feitelijk niet meer samenwoonden gezien de jurisprudentie over de situatie waarin een stel feitelijk niet meer samenwoont vanwege redenen buiten hun wil (bijvoorbeeld omdat een van de twee wordt opgenomen in een zorginstelling). [appellante] voert daartoe het volgende aan: 1) deze jurisprudentie is niet van toepassing vanwege de bijzondere feiten en omstandigheden in deze zaak, 2) anders dan waar de rechtbank van uit is gegaan, is de samenleving in 2010 niet beëindigd door wilsonafhankelijke omstandigheden, niet de gezondheid van erflater was de reden van de beëindiging van de samenleving, maar juist dat het niet langer ging tussen erflater en [betrokkene] doordat zij elkaar onder druk zette, 3) er was ook geen sprake van een intentie om elkaar verzorgd achter te laten. Dit blijkt uit het samenlevingscontract.

De bewindvoerder heeft gemotiveerd verweer gevoerd en gevorderd [appellante] te veroordelen in de proceskosten.

Bij de uitleg van een testament moet worden gelet op de verhoudingen die de uiterste wil kennelijk wenst te regelen, en op de omstandigheden waaronder de uiterste wil is gemaakt (artikel 4:46 lid 1 BW) .

In deze zaak ligt de vraag voor of [betrokkene] enig erfgenaam is van erflater. Dit hangt af van de vraag of erflater en [betrokkene] op [datum] 2021 (nog) samenwoonden in de zin van het testament. Daarbij komt het aan op de uitleg van het begrip ‘samenwonen’ in het testament.

In 2009 zijn erflater en [betrokkene] verhuisd naar [instelling 2] . Bij aankomst in [instelling 2] hebben [betrokkene] en erflater samengewoond in woning [nummer] , in welke woning twee kamers omgebouwd waren tot één slaapkamer en één zitkamer. In maart 2010 is erflater vervolgens naar een woning op [X] verhuisd, nog steeds wel op het landgoed van de instelling [instelling 2] , waar ook [betrokkene] woonachtig was. Feitelijk woonden erflater en [betrokkene] dus niet meer samen in één woning (onder één dak). [appellante] betoogt dat met ingang van die datum niet langer wordt voldaan aan de erfstelling en daardoor [betrokkene] niet langer erfgenaam meer is. Het hof deelt die visie niet. Sprake was van een situatie waarbij erflater en [betrokkene] niet meer konden samenwonen vanwege redenen buiten hun wil. Uit de overgelegde begeleidingsplannen van [betrokkene] is gebleken dat erflater, die vierentwintig jaar ouder was dan [betrokkene] , en [betrokkene] noodgedwongen de samenwoning moesten beëindigen. Erflater kon door (fysieke en mentale) gezondheidsproblemen niet langer met [betrokkene] samenwonen. Anders dan [appellante] betoogt, blijkt uit de overgelegde begeleidingsplannen juist dat bij erflater en [betrokkene] nog steeds de wens bestond om samen te wonen. Het hof verwijst daarbij naar de door de rechtbank aangehaalde passages van de begeleidingsplannen. Ook het Zorgplan van 22 april 2015, waarin staat dat [betrokkene] zich veel zorgen maakte over de achteruitgaande gezondheid van erflater en zijn hartoperatie en het op dat moment nog steeds moeilijk vond dat zij niet meer samenwoonde met erflater, onderschrijft die wens. Erflater en [betrokkene] hebben ook hun samenlevingsovereenkomst nooit opgezegd. Dat het “gewoon” mogelijk was voor erflater en [betrokkene] om nog te wonen in dezelfde woning en onder één dak, zoals [appellante] stelt, blijkt niet uit de overgelegde stukken en heeft [appellante] in het geheel niet onderbouwd. Ook de stelling van [appellante] dat de samenwoning is beëindigd omdat [betrokkene] erflater onder druk kon zetten en dat zij bijsturing nodig had om met erflater om te gaan, slaagt niet. Immers, ook toen [betrokkene] en erflater feitelijk nog samenwoonden hadden zij, gezien hun beperkingen, begeleiding nodig in hun relatie. Na de verhuizing van erflater in maart 2010 was er, zoals hiervoor reeds is overwogen, nog steeds sprake van een zeer intensieve relatie tussen erflater en [betrokkene] . Zo belden zij bijna dagelijks, ging [betrokkene] dagelijks op de fiets bij erflater op bezoek, kwam erflater één keer per twee weken bij [betrokkene] op bezoek, gingen ze eens per 1 à 3 maanden samen lunchen, samen naar de kerk, samen op vakantie, samen op bezoek bij de ouders van [betrokkene] en gingen ze ook gezamenlijk op bezoek onder begeleiding bij de broer van erflater in [gemeente] . Erflater en [betrokkene] hebben dan ook voor zover mogelijk gezien de medische situatie van erflater getracht hun relatie en daarmee hun samenwoning voort te zetten.

De conclusie is dat [betrokkene] de erfgenaam is van erflater en dat de vorderingen van [appellante] worden afgewezen. Daarom zal het hof het vonnis bekrachtigen. Nu [appellante] in het ongelijk wordt gesteld, zij een nicht is van erflater en het daardoor een familierechtelijke kwestie betreft, zal het hof – evenals de rechtbank - de proceskosten aldus compenseren dat iedere partij de eigen kosten draagt.

Het hof beslist als volgt.