Gerechtshof Amsterdam 19-03-2019, ECLI:NL:GHAMS:2019:976

In het ziekenhuisverslag is onder meer opgenomen:

“(…)

23/7/’08:

Al jaren cardiale klachten. (…)

(…)

CT-schedel: forse atrofie van het brein, geen bloeding of (voorlopig verslag) infarct.

(…)

Tijdens gesprek patiënt: weet niet waarom opgenomen – gaf aan dat hij van dochters moest, maar geen klachten had. Later zij hij dat hij door benauwdheid hier op de afdeling is gekomen. Laatste tijd slecht gegeten en gedronken. Kookt zelf niet, nooit. Loopt de laatste tijd slechter. Merkt zelf wel verward is geweest. Er is volgens hem nu niets aan de hand. Heeft ernstig façade gedrag + confabuleert over bijna alles. Heeft goed contact volgens hem met dochters, regelmatig contact. Vindt dit prettig. Wordt verzorgd door [Y] . Geeft aan dat zij geen liefdesrelatie hebben maar dat zij assistente is en een goede vriendin.

(…)”

In een brief van dr. H.J. Gilhuis, neuroloog, van 28 augustus 2008 aan de huisarts van erflater is onder meer het volgende opgenomen:

“(…)

Bovengenoemde patiënt werd op 23-7-2008 op de CCU van de Reinier de Graaf Groep, locatie [plaats] gezien i.v.m. cognitieve functiestoornissen.

(…)

Conclusie: Multi-infarct dementie bij gegeneraliseerd vaatlijden en atriumfibrilleren.

Bespreking: (…) Gezien de ernst van de afwijkingen bij neurologisch onderzoek en op de ct scan cerebrum, zijn de afwijkingen minstens 2-3 jaar aanwezig.

(…)”

In een brief van dr. H.J. Gilhuis van 8 oktober 2008 aan de advocaat van de dochters is onder meer het volgende opgenomen:

“(…)

Antwoord vraag 1:

Compos mentis betekent helder. Patiënt was helder, doch dementieel. Zoals reeds in ons schrijven staat aangegeven kan er gezien de anamnese en afwijking bij aanvullend onderzoek er vanuit gegaan worden dat deze afwijkingen al enige jaren bestonden. Gezien de ernst van de geheugenstoornissen, het gebrek aan ziekte inzicht, het gebrek aan oordelingsvermogen, het gebrek aan visueel-spatieel inzicht, allemaal passend bij een matig dementieel syndroom, kom ik tot de conclusie dat patiënt niet handelingsbekwaam was begin 2008.

(…)”

In een brief van mrs. K.J. van de Dool en Th.J.H. Dröge van 28 mei 2009 aan de advocaat van [appellante] is onder meer opgenomen:

“(…)

In totaal zijn er met [erflater] drie besprekingen bij ons op kantoor gevoerd.

Deze besprekingen zijn gedaan in aanwezigheid van een kandidaat-notaris, maar overigens zonder aanwezigheid van anderen.

(…)

De eerste bespreking werd gevoerd door de heer Dröge, de beide andere besprekingen door de heer Van den Dool. Dat de heer Dröge niet alle gesprekken heeft gevoerd is gelegen in het feit dat hij [erflater] via de plaatselijke Rotary ook in de persoonlijke sfeer goed kende en ook zelf maar de schijn van professioneel onvoldoende afstand of onafhankelijkheid wilde voorkomen.

(…)

De persoon, zijn situatie, motieven en inhoudelijke wensen voor het testament waren voor ons reden om de grootst mogelijke zorgvuldigheid te betrachten bij het maken van het nieuwe testament. Dit heeft, naast het voorgaande, met name vorm gekregen in het tegen het “doorzagen” aan door te spreken en te vragen op deze punten. In alle gesprekken toonde [erflater] een consistente gedragslijn in zijn antwoorden en reacties. Verder gaf hij in zijn antwoorden en reacties er blijk van de gevolgen van het nieuwe testament te overzien en te doorzien.

Samenvattend kunnen wij stellen en bevestigen dat in onze waarneming [erflater] zijn verklaringen zoals juridisch vastgelegd in het nieuwe testament heeft gewild. Er zijn ons in de gesprekken geen feiten of aanwijzingen gebleken waaruit een discrepantie tussen de (uiterste) wil en de verklaring zou kunnen worden afgeleid.

(…)”

(i) Primair: de nietigverklaring dan wel vernietiging van het testament van erflater van 23 mei 2008 (hierna: het testament);

Subsidiair: te verklaren voor recht dat [appellante] aan het testament van erflater van 23 mei 2008 geen rechten kan ontlenen, alsmede te verklaren voor recht dat gelding heeft, en ten gevolge daarvan dient te worden uitgevoerd, het testament van erflater van 15 maart 2006;

Meer subsidiair:

(a) te verklaren voor recht dat de uitvoering van het testament naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is;

(b) te verklaren voor recht dat [appellante] naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid een ongewijzigde uitvoering van het testament niet mag verwachten;

(c) de gevolgen van het testament te wijzigen in die zin dat aan [appellante] slechts toekomt 5% van de waarde van hetgeen [appellante] op grond van het testament als enig erfgenaam zou toekomen, althans een zodanig percentage in goede justitie door het hof te bepalen;

(ii) [appellante] te veroordelen om aan [geintimeerden] inzage te verschaffen, zoveel als mogelijk middels verificatoire bescheiden, in de totale omvang van de door haar van erflater ontvangen giften/schenkingen, zowel ten aanzien van de aard als van de waarden van deze giften/schenkingen, door haar van erflater ontvangen sedert 1 augustus 2003.

Dit zowel wat betreft de “directe” giften in de vorm van door [appellante] zelf ontvangen gelden en door [appellante] zelf ontvangen zaken, als wat betreft de “indirecte” giften in de vorm van door erflater ten behoeve van [appellante] aan derden gedane betalingen;

(iii) [appellante] te veroordelen, zoveel als mogelijk middels verificatoire bescheiden, aan [geintimeerden] volledige rekening en verantwoording af te leggen over de periode dat zij als enig erfgenaam en executeur de nalatenschap van erflater heeft beheerd;

(iv) Te bepalen dat [appellante] vanaf de dag van betekening van het vonnis een aan [geintimeerden] te betalen dwangsom verbeurt van € 1.000,00 voor ieder dag of gedeelte daarvan dat [appellante] in gebreke blijft aan het onder ii of iii gevorderde te voldoen, dit met een maximum van € 500.000,00;

[appellante] heeft de vorderingen in conventie bestreden. In reconventie heeft zij gevorderd, op voorwaarde dat de vordering in conventie wordt afgewezen, na wijziging van eis en zakelijk weergegeven, dat de rechtbank:

(i) verklaart voor recht dat [geintimeerden] aansprakelijk zijn voor de waardevermindering van de woning/praktijk en de aandelen gedurende de periode van de beslagen, met verwijzing naar de schadestaatprocedure;

(ii) [geintimeerden] veroordeelt in de proceskosten.

Het hof Den Haag heeft bij arrest van 24 juni 2014 het bestreden vonnis vernietigd en, opnieuw rechtdoende, uitvoerbaar bij voorraad, [geintimeerden] bevolen om binnen 14 dagen na datum van het arrest over te gaan tot opheffing van het conservatoire beslag dat zij hebben gelegd op de aandelenportefeuille van erflater alsmede met betrekking tot het woonhuis/praktijkpand van erflater te [plaats] , onder veroordeling van [geintimeerden] in de proceskosten in beide instanties.

Het hof Den Haag heeft daartoe, samengevat, het volgende overwogen. Niet is gebleken van wilsonbekwaamheid van erflater bij het maken van het testament. Het moet er derhalve voor worden gehouden dat het testament de wil van een wilsbekwame erflater weergeeft. De benoeming van [appellante] tot bezwaarde erfgename is dan ook rechtsgeldig en [geintimeerden] en kleinkinderen zijn legatarissen. De visie van de rechtbank dat de erfstelling buiten toepassing moet worden gelaten vanwege de derogerende werking van de redelijkheid en billijkheid vindt geen steun in het recht. Tot slot heeft het hof Den Haag het voorwaardelijk incidenteel appel van [geintimeerden] afgewezen, aangezien [geintimeerden] in hoger beroep ter toelichting op hun voorwaardelijke grieven 1 tot en met 6 slechts hebben verwezen naar hetgeen zij in eerste aanleg hebben gesteld en geen nieuwe feiten en omstandigheden hebben gesteld of aangegeven op grond waarvan de rechtbank tot een onjuiste conclusie is gekomen en niet zoals zou moeten exact geformuleerd waartegen hun bezwaren zich richten.

[appellante] voert het volgende verweer. De grieven van [geintimeerden] in het voorwaardelijk incidenteel hoger beroep liggen als zodanig niet meer ter beoordeling voor, aangezien deze zijn afgedaan met rov. 22 van het arrest van het Hof Den Haag en de verwerping door de Hoge Raad van de klachten voor zover daartegen gericht. De inhoudelijke bezwaren die met de grieven aan de orde zijn gesteld zijn daarmee afgedaan en als verworpen aan te merken. Na verwijzing rest derhalve alleen ter beoordeling de vraag of gevolg gegeven zou moeten worden aan de grief voor zover gericht tegen het passeren van het bewijsaanbod van [geintimeerden] in eerste aanleg dat erflater dementerend was ten gevolge waarvan hij niet meer tot vrije wilsvorming in staat was. [appellante] meent dat het bewijsaanbod van [geintimeerden] , niet voldoende specifiek en ter zake dienend is, ook gelet op het summiere bewijsaanbod zoals nader geformuleerd in de memorie na verwijzing van [geintimeerden] onder 23. Ook betoogt [appellante] dat aan het bewijsaanbod zoals dat is gedaan bij memorie na verwijzing geen gevolg dient te worden gegeven nu het niet kan dienen tot beslissing van de zaak dan wel in strijd is met de goede procesorde.

[appellante] voert verder aan dat, voor zover het bewijsaanbod dat [geintimeerden] heeft gedaan bij memorie na verwijzing strekt tot het alsnog overleggen van schriftelijke stukken, dit in strijd is met de goede procesorde. [appellante] is voorts van mening dat de suggestie ‘onder meer maar niet uitsluitend bepaalde met name genoemde getuigen voor te dragen’ onvoldoende specifiek is en bovendien dat de genoemde getuigen die [geintimeerden] zou willen horen niets ter zake dienend kunnen bijdragen aan het bewijsaanbod.

Toelaatbaarheid akte na verwijzing

Omvang van de rechtsstrijd na verwijzing

De Hoge Raad oordeelt in rov. 3.6 dat de stelplicht en bewijslast van de stelling dat erflater ten tijde van de totstandkoming van het testament niet in staat was zijn wil in vrijheid te vormen bij [geintimeerden] rust en dat in de regel wordt voldaan aan de stelplicht van voornoemde stelling door een voldoende onderbouwde verklaring in het geding te brengen die deze stelling ondersteunt, en oordeelt vervolgens in rov. 3.7.3, na de opsomming van de door [geintimeerden] aangeboden getuigen en van de verklaringen van Gilhuis en het ziekenhuisverslag, dat door (ook in hoger beroep) uitdrukkelijk bewijs aan te bieden dat erflater dementerend was, [geintimeerden] tevens aan de op hen rustende onder 3.6. genoemde stelplicht hebben voldaan. Vervolgens oordeelt de Hoge Raad dat het hof Den Haag niet zonder meer het bewijsaanbod van [geintimeerden] had mogen passeren. In rov. 3.7.4. overweegt de Hoge Raad voorts dat aan dit oordeel niet afdoet dat het in hoger beroep gedane bewijsaanbod niet van een nadere toelichting was voorzien, aangezien de in eerste aanleg gegeven toelichting op het bewijsaanbod, waarnaar zij in hoger beroep hebben verwezen, gelet op het in 3.6 overwogene, voldoende was. Uit het voorgaande leidt het hof af dat de Hoge Raad de stelling van [geintimeerden] voldoende gemotiveerd acht en dat [geintimeerden] derhalve hebben voldaan aan hun stelplicht, met als gevolg dat het hof Den Haag niet stilzwijgend het bewijsaanbod van [geintimeerden] had mogen passeren.

Het hof verwerpt het standpunt van [appellante] dat de grieven van [geintimeerden] in het voorwaardelijk incidenteel hoger beroep als zodanig niet meer ter beoordeling voorliggen. De Hoge Raad neemt in rov. 3.7.1 aan dat het hof Den Haag in rov. 22 doelt op de algemene maatstaf die voor grieven geldt en dat het onderdeel, voor zover het daarover klaagt, faalt. Voor zover [appellante] betoogt dat het feit dat de Hoge Raad onderdeel 2.2.2 van het cassatiemiddel, voor zover dat is gericht tegen overweging 22 van het arrest van het hof Den Haag, heeft verworpen, betekent dat ook overweging 24 van dat arrest is komen vast te staan, slaagt dit betoog niet. Onderdeel 2.2.2 slaagt immers voor zover het betreft de stelplicht van [geintimeerden] en daarover gaat rechtsoverweging 24.

Gelet op het arrest van de Hoge Raad behoeft na verwijzing derhalve allereerst behandeling de grief van [geintimeerden] tegen de afwijzing door de rechtbank van de primaire vordering van [geintimeerden] , voor zover [geintimeerden] daaraan ten grondslag leggen dat erflater ten tijde van de totstandkoming van het testament dementerend was, ten gevolge waarvan hij niet meer tot vrije wilsvorming in staat was. In dat kader dient het hof te beoordelen of [geintimeerden] dienen te worden toegelaten tot bewijslevering.

Bewijsaanbod van [geintimeerden]

Ten aanzien van de stelling van [appellante] dat het bewijsaanbod niet voldoende specifiek en ter zake dienend is als gevolg waarvan het bewijsaanbod van [geintimeerden] gepasseerd moet worden, overweegt het hof als volgt. In eerste aanleg hebben [geintimeerden] aangeboden hun stellingen te bewijzen, in het bijzonder door het overleggen van verklaringen van deskundigen alsmede door het horen van meer dan twintig getuigen dan wel deskundigen. In hun memorie na verwijzing hebben [geintimeerden] hun bewijsaanbod bevestigd en enkele met name genoemde getuigen voorgedragen. De bezwaren die [appellante] tegen de getuigen heeft, komen erop neer dat hun verklaringen niet kunnen dienen tot een beslissing van de zaak. De omstandigheid dat twee van de door [geintimeerden] genoemde medisch deskundigen niet in contact zijn geweest met erflater staat er niet aan in de weg dat zij vanuit hun deskundigheid kunnen verklaren. Dat geldt ook voor dr. Gilhuis, behandelend neuroloog van erflater. Gelet op het arrest van de Hoge Raad is het hof van oordeel, anders dan [appellante] stelt, dat nog niet is komen vast te staan dat uit de verklaring van dr. Gilhuis niet kan worden afgeleid dat erflater ten tijde van het opmaken van het testament niet wilsbekwaam was. Evenmin valt in te zien dat [geintimeerden] en patiënten niet (nader) zouden kunnen verklaren ten aanzien van feiten en omstandigheden in verband met de wils(on)bekwaamheid van erflater. De bezwaren van [appellante] tegen de door [geintimeerden] genoemde getuigen treffen dan ook geen doel. [appellante] stelt voorts dat het in strijd met de goede procesorde is voor zover het bewijsaanbod zoals gedaan bij memorie na verwijzing strekt tot het alsnog overleggen van schriftelijke stukken: [geintimeerden] had die stukken voor het arrest van het hof Den Haag van 24 juni 2014 moeten overleggen, dan wel (naar het hof begrijpt) bij de memorie na verwijzing zelf, voor zover dat laatste al niet in strijd met de goede procesorde zou zijn geweest gelet op de beperkingen van de behandeling na verwijzing. Ook dit betoog volgt het hof niet. Op grond van artikel 152 Rv kan bewijs worden geleverd met alle middelen, tenzij de wet anders bepaalt. Het staat [geintimeerden] dan ook in zijn algemeenheid vrij bewijs te leveren door middel van schriftelijke stukken, zij het dat dit wordt begrensd door de goede procesorde indien het hof van oordeel is dat de desbetreffende stukken eerder hadden moeten worden ingediend. Gelet op het voorgaande acht het hof het bewijsaanbod van [geintimeerden] voldoende specifiek en ter zake dienend. Evenzo staat het [geintimeerden] in beginsel vrij bij het bewijsaanbod te vermelden dat zij onder meer maar niet uitsluitend bepaalde met name genoemde getuigen willen voordragen.

Gelet op het voorgaande is het hof van oordeel dat het bewijsaanbod van [geintimeerden] voldoende specifiek en ter zake dienend is.