Parket bij de Hoge Raad 20-12-2018, ECLI:NL:PHR:2018:1414

Bij deze conclusie hoort een bijlage die ook hoort bij de zaak met nummer 17/04516 waarin ik heden eveneens concludeer. In die bijlage behandel ik de voor beide zaken relevante vraag hoe voor de toepassing van de alleenstaande-ouderkorting ex (het inmiddels vervallen) art. 8.15 Wet inkomstenbelasting 2001 (Wet IB) de eis van inschrijving van ouder en kind op hetzelfde woonadres moet worden uitgelegd als inschrijving op een woonadres van (eén van) beiden überhaupt niet mogelijk of te gevaarlijk is, of inschrijving op een woonadres wel mogelijk is, maar niet op hetzelfde adres.

De belanghebbende was tot 5 juni 2013 gehuwd met [A], welk huwelijk door echtscheiding is ontbonden. Zij heeft vier kinderen, onder wie [B] (de dochter). De belanghebbende verbleef met haar dochter van 20 maart 2013 t/m 30 juni 2015 feitelijk op een camping in de gemeente [Q]. In de gemeentelijke basisadministratie (GBA) zijn de volgende adresgegevens opgenomen van de belanghebbende en haar dochter:

Het Hof is van oordeel dat de term “woonadres” in artikel 8.15 van de Wet IB 2001 niet zo ver strekt dat deze ook geldt in die gevallen waarvoor in de Wet GBA en de WBP uitdrukkelijk is geregeld dat vanwege veiligheidsredenen inschrijving op een briefadres kan plaatsvinden. De wetgever heeft uitsluitend voor het heldere criterium van het woonadres gekozen om te voorkomen dat de alleenstaande-ouderkorting aan beide ouders wordt verleend en die omstandigheid kan zich niet voordoen in een geval als dit waarbij de ouder en het kind beiden vanwege veiligheidsredenen moeten opteren voor een briefadres. Een louter taalkundige interpretatie, zoals de Inspecteur die verdedigt, zou met zich brengen dat de alleenstaande-ouderkorting niet wordt toegekend aan een alleenstaande ouder wiens veiligheid zodanig in het geding is dat inschrijving op een woonadres gevaar oplevert. Het Hof acht een dergelijke uitleg van het bepaalde in artikel 8.15 van de Wet IB 2001 niet in overeenstemming met de bedoeling van de wetgever. Gelet op het voorgaande dient aan belanghebbende de alleenstaande-ouderkorting te worden verleend, zodat het hoger beroep gegrond is.”

De Staatssecretaris wijst met name op een uitspraak van het Hof Den Bosch van 7 april 2017 (zie onderdeel 2.16 van de bijlage), in de casus waarvan het kind van de belanghebbende het hele jaar 2012 was ingeschreven op het adres van een behandelcentrum maar in de weekeinden en de schoolvakanties bij de belanghebbende woonde, terwijl aan de overige voorwaarden was voldaan. Het hof oordeelde dat die belanghebbende niet in aanmerking kwam voor de alleenstaande-ouderkorting. Hetzelfde Hof heeft thans volgens de Staatssecretaris ten onrechte geoordeeld dat ons geval (wel) valt binnen doel en strekking van de wettelijke regeling. De wetgever heeft welbewust gekozen voor een inschrijvingseis. In de wetsgeschiedenis zijn geen aanwijzingen te vinden voor een uitzondering in gevallen waarin de Wet BRP-wetgever uitzonderingen heeft toegelaten op de verplichting op een woonadres in te schrijven om veiligheidsredenen. Het Hof heeft in strijd met de Wet AB de innerlijke waarde en billijkheid van de wet beoordeeld, of in strijd met art. 67 AWR onbevoegdelijk de hardheidsclausule toegepast, aldus de Staatssecretaris.

Omdat inschrijving op uitsluitend een briefadres om veiligheidsredenen pas sinds 2014 is voorzien in de Wet GBA en Wet BRP, heeft het Hof volgens de Staatssecretaris geanticipeerd op toekomstige regelgeving.

De Staatssecretaris merkt op dat als u ’s Hofs oordeel in stand laat, dat ook van invloed kan zijn op andere regelingen waarin de wetgever uitdrukkelijk inschrijving op een woonadres eist, zoals die van de inkomensafhankelijke combinatiekorting (art. 8.14a(1)(b) Wet IB) . In die regeling is wel een afwijkingsmogelijkheid opgenomen (art. 8.14a(1)(c) Wet IB jo. art. 44b Uitvoeringsregeling inkomstenbelasting 2001 (URIB) ³), die echter niet ziet op situaties als die van de belanghebbende, hetgeen er volgens de Staatssecretaris op wijst dat voor de alleenstaande-ouderkorting strikt moet worden vastgehouden aan de inschrijvingseis.

Bij verweer onderschrijft de belanghebbende ’s Hofs uitspraak, die volgens haar uitgaat van een juiste rechtsopvatting. Bij vasthouden aan de wettekst zou de groep waartoe de belanghebbende behoort financieel benadeeld worden, uitsluitend omdat die groep gevaar loopt. Het kan niet de bedoeling van de wetgever zijn geweest om de belanghebbende financieel te nopen om zichzelf en haar minderjarige dochter aan gevaar bloot te stellen.

In de onderdelen 5 en 6 van de bijlage concludeer ik dat een teleologische, wetshistorische en redelijke wetstoepassing, dus in overeenstemming met doel, strekking en geschiedenis van de wet én van de inschrijvingseis, meebrengt dat de (a) materieel kwalificerende belanghebbende ((i) geen partner, (ii) huishouding met geen ander dan kinderen, (iii) in belangrijke mate het kind onderhoudende en (iv) gezamenlijke huishouding met dat kind voor meer dan zes maanden) die (b) in een door de fiscale wetgever niet-voorzien geval (c) buiten zijn toedoen en (d) ook overigens niet toerekenbaar in de onmogelijkheid van (gezamenlijke) inschrijving verkeert, en die (e) aantoont dat de uitvoeringsproblemen en dubbele-aanspraakrisico’s waartegen de inschrijvingseis waakt, zich niet kunnen voordoen (en daarmee het doel van de inschrijvingseis dus realiseert), recht heeft op de alleenstaande-ouderkorting.

Beoordeeld moet worden of belanghebbendes geval aan deze maatstaf voldoet. Niet in geschil is dat zij aan alle materiële eisen voldoet.

De Staatssecretaris citeert parlementaire geschiedenis waaruit blijkt dat de wetgever bedoelde dat de alleenstaande-ouderaftrek/korting – anders dan onder de voorafgaande wetgeving – bij slechts één ouder zou terechtkomen, maar hij legt de wet zó uit dat de korting in casu bij géén ouder terechtkomt. Die uitleg kan niet gebaseerd worden op die citaten.

Zoals uit onderdeel 5 van de bijlage volgt, versta ik onder ‘onmogelijkheid’ van inschrijving ook onaanvaardbaarheid in verband met veiligheidsrisico’s (zie art. 2.41 Wet BRP) . Dat art. 2.41 Wet BRP in 2013 nog niet bestond, lijkt mij niet relevant, nu het nog niet bestaan daarvan het volgens de feitenrechters wel degelijk bestaande ernstige veiligheidsrisico voor de belanghebbende en haar kind in dat jaar niet wegneemt. Op internet natrekken van het briefadres in 2013-2015 levert op dat het om het adres van een (crisis)opvangcentrum ging.

Met de belanghebbende meen ik dat de wetgever niet bedoeld zal hebben om aan alle materiële eisen voldoende maar bedreigde alleenstaande ouders voor de keuze te stellen tussen een fiscale tegemoetkoming ten koste van hun veiligheid, of veiligheid ten koste van een fiscale tegemoetkoming die onmiskenbaar voor hun situatie bedoeld is. Zou de fiscale wetgever wél aan hun geval gedacht hebben (quod non) en hen hebben willen uitsluiten omdat hij dat bureaucratisch praktischer vond, dan zou hij bedreigde alleenstaande ouders bewust hebben willen benadelen hoewel juist zij voldoen aan de bedoeling die diezelfde wetgever had met de alleenstaande-ouderkorting (ondersteuning van alleenstaande ouders die het (bepaald extra) moeilijk hebben). Deze puur grammaticale wetsuitleg van de Staatssecretaris lijkt mij daarom de minst waarschijnlijke, mede gegeven dat de Staatssecretaris niet opheldert welk uitvoeringsbelang of andere redelijkerwijs aan de fiscale wetgever toe te dichten wens in casu met die uitleg gediend zou zijn, en gegeven dat de bewijslast dat door de wetgever niet-gewenste uitvoeringsproblemen zich niet kunnen voordoen, op de belanghebbende rust.

Dat de belanghebbende en haar dochter aan alle materiële eisen voldoen, is niet in geschil. De Inspecteur heeft niet gesteld dat zich dubbele-aanspraakrisico’s of andere door de wetgever gevreesde uitvoeringsproblemen kunnen voordoen waartegen de inschrijvingseis zich richt, c.q. in ‘s Hofs uitspraak ligt de feitelijke vaststelling besloten dat zulke problemen zich niet kunnen voordoen, zodat op dit punt geen geschil bestond, c.q. de belanghebbende aan de op haar rustende bewijslast heeft voldaan dat zich geen dubbele-aanspraakrisico’s of uitvoeringsproblemen kunnen voordoen waartegen de inschrijvingseis zich richt. De Staatssecretaris klaagt niet over de bewijslastverdeling, noch, voor zover zich enige bewijskwestie zou hebben voorgedaan, over enig al dan niet impliciet bewijsoordeel van het Hof.

Zoals uit de bijlage en onderdeel 4.1 hierboven blijkt, meen ik dat de teleologische en wetshistorische wetsuitleggen, die dezelfde kant op wijzen en tot een eenduidig en redelijk resultaat leiden, in casu prevaleren boven een puur tekstuele, die tot een onredelijk resultaat leidt, met name omdat het tekstdeel dat spanning oplevert (de formele inschrijvingseis), volgens de wetgever slechts een puur uitvoerbaarheidsdoel dient dat in gevallen zoals dat van de belanghebbende niet in gevaar kan komen. Belanghebbendes door de fiscale wetgever niet-voorziene situatie komt daarmee volgens de in 4.1 weergegeven maatstaf in aanmerking voor de korting.