Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden 05-02-2019, ECLI:NL:GHARL:2019:1248

Het verloop van de procedure blijkt uit:

- het beroepschrift met productie(s), ingekomen op 21 december 2017;

- een journaalbericht van mr. Kremer van 23 januari 2018 met productie(s);

- het verweerschrift tevens houdend een incidenteel hoger beroep met productie(s);

- het verweerschrift in het incidenteel hoger beroep met productie(s);

- een journaalbericht van mr. Kremer van 3 oktober 2018 met productie(s);

- een brief van mr. Harderwijk van 4 oktober 2018 met productie(s).

De mondelinge behandeling heeft op 16 oktober 2018 plaatsgevonden. Partijen zijn in persoon verschenen, bijgestaan door hun advocaten. Mr. Harderwijk heeft het woord ter zitting mede gevoerd aan de hand van een door haar overgelegde pleitnota.

Het huwelijk van partijen is [in] 2017 ontbonden door echtscheiding.

Bij inleidend verzoekschrift, bij de rechtbank binnengekomen op 14 september 2016, heeft [verzoeker] de rechtbank verzocht tussen partijen de echtscheiding uit te spreken en ten laste van [verweerder] een bijdrage in de kosten van zijn levensonderhoud (hierna ook: partneralimentatie) vast te stellen ter hoogte van € 1.250,- bruto per maand, telkens bij vooruitbetaling voor de eerste van de maand te voldoen.

[verweerder] heeft - voor zover hier van belang - verweer gevoerd tegen het verzoek om partneralimentatie.

Bij beschikking van 23 november 2016 heeft de rechtbank, voor zover hier van belang, bepaald dat [verweerder] met ingang van 1 november 2016 voor de duur van het geding aan [verzoeker] een bijdrage in de kosten van zijn levensonderhoud dient te betalen van € 867,- per maand.

Bij beschikking van 2 augustus 2017 heeft de rechtbank - voor zover hier van belang - de echtscheiding tussen partijen uitgesproken en de beslissing over de partneralimentatie aangehouden.

Bij de bestreden beschikking van 4 oktober 2017 heeft de rechtbank bepaald dat [verweerder] per datum van de beschikking een bijdrage in de kosten van het levensonderhoud van [verzoeker] dient te voldoen van € 738,- bruto per maand, telkens bij vooruitbetaling voor de eerste van de maand te voldoen.

[verzoeker] voert verweer in het incidenteel hoger beroep en hij verzoekt het incidenteel hoger beroep van [verweerder] op alle punten niet-ontvankelijk te verklaren, dan wel ongegrond te verklaren en zijn aanvullende verzoek(en) af te wijzen.

Het hof stelt voorop dat volgens artikel 1:400 lid 2 BW overeenkomsten waarbij van het volgens de wet verschuldigde levensonderhoud wordt afgezien, nietig zijn. Echtgenoten kunnen ingevolge artikel 1:157 BW bij overeenkomst wel afstand doen van de onderhoudsbijdrage die de een aan de ander na de echtscheiding verschuldigd zal zijn. Een dergelijke overeenkomst kan echter, op straffe van nietigheid, niet worden gesloten voor het huwelijk (HR 7 maart 1989, NJ 1980/363). Indien er al sprake zou zijn van een afspraak tussen partijen als door [verweerder] bedoeld - hetgeen door [verzoeker] wordt betwist terwijl de tekst van de considerans op dit punt ook niet duidelijk is - is die afspraak in ieder geval gemaakt voorafgaand aan het sluiten van het huwelijk (en vastgelegd in de considerans van de huwelijkse voorwaarden), wat betekent dat deze nietig is. Als een beroep op een dergelijke nietigheid op grond van maatstaven van redelijkheid en billijkheid al onaanvaardbaar zou kunnen zijn, zoals [verweerder] stelt, is het hof van mening dat die stelling door [verweerder] in ieder geval onvoldoende is onderbouwd. Het hof sluit zich verder aan bij de overwegingen van de rechtbank op dit punt en maakt deze, na eigen onderzoek, tot de zijne. De grief van [verweerder] op dit punt faalt derhalve.

[verweerder] is van mening dat de rechtbank ten onrechte zijn beroep op artikel 1:160 BW heeft afgewezen. Volgens [verweerder] heeft [verzoeker] samengewoond als ware hij gehuwd met [C] . Hij verwijst hiertoe naar een WhatsApp-bericht van [verzoeker] . [verzoeker] betwist gemotiveerd dat hij heeft samengewoond.

[verweerder] is van mening dat de rechtbank ten onrechte heeft geoordeeld dat de lotsverbondenheid tussen partijen nog aanwezig is. Hij voert hiertoe aan dat [verzoeker] op meerdere manieren te zeer grievend heeft gehandeld. Sinds partijen zich in de echtscheidingsprocedure bevinden, maakt [verzoeker] zich volgens [verweerder] voortdurend schuldig aan smaad en laster richting [verweerder] . [verzoeker] is volgens hem continue bezig zich in het leven van [verweerder] te mengen en dit negatief te beïnvloeden, hetgeen voor [verweerder] zeer ingrijpend is. Het is volgens [verweerder] zo ingrijpend dat hij in november 2017 in behandeling is gegaan bij een psycholoog en aangifte heeft gedaan van smaad en stalking door [verzoeker] . Het wangedrag van [verzoeker] overschrijdt volgens [verweerder] alle grenzen van maatschappelijke zorgvuldigheid en betamelijkheid. Dit is op zich al zodanig kwetsend en grievend gedrag dat van lotsverbondenheid volgens hem geen sprake meer is. Zeker in onderlinge samenhang bezien met het veroorzaken van een ongeval door alcoholmisbruik dat heeft geleid tot het arbeidsongeschikt raken van [verzoeker] waardoor hij, door eigen toedoen, niet meer in zijn eigen levensonderhoud kan voorzien, partijen ook al binnen hun huwelijk onafhankelijk van elkaar wilden zijn en partijen bovendien ten tijde van het ongeval zelfs al feitelijk uit elkaar waren, kan in redelijkheid niet (langer) worden gevergd dat [verweerder] een bijdrage levert in de kosten van levensonderhoud van [verzoeker] .

In navolging van de beslissing van de Hoge Raad van 4 mei 2018, ECLI:NL:HR:2018:695 stelt het hof voorop dat de rechter, buiten het in de wet geregelde geval van artikel 1:160 BW, een (lopende) alimentatieverplichting slechts kan doen eindigen wegens andere omstandigheden dan ontbrekende draagkracht of behoefte op de grond dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is om van de gewezen echtgenoot nog langer een bijdrage in het levensonderhoud te verlangen.

Het hof dient derhalve in deze zaak te beoordelen of het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dat [verzoeker] van [verweerder] een bijdrage in de kosten van zijn levensonderhoud verlangt. De enkele constatering van wangedrag of grievend gedrag jegens de onderhoudsplichtige van degene die alimentatie verzoekt is hiertoe onvoldoende. In het algemeen geldt dat bij de beoordeling in een concreet geval of een zodanige situatie zich voordoet, terughoudendheid dient te worden betracht, mede gelet op het onherroepelijke karakter van een dergelijke beëindiging dan wel matiging. Voorts dient bedacht te worden dat het op zichzelf niet ongebruikelijk is dat een relatiebreuk dan wel echtscheiding gepaard gaat met heftige emoties. Niet iedere vorm van wangedrag dan wel grievend gedrag is daarom aanleiding om de onderhoudsverplichting te matigen of te beëindigen.

Het hof is van oordeel dat al hetgeen [verweerder] heeft aangevoerd weliswaar door hem als grievend zal zijn ervaren, maar, nog afgezien van de gemotiveerde betwisting daarvan door [verzoeker] , op zichzelf onvoldoende is om tot de conclusie te leiden dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dat [verzoeker] van hem een bijdrage in zijn levensonderhoud verlangt. Dit geldt zowel voor het door [verweerder] gestelde wangedrag van [verzoeker] , inclusief smaad en laster, alsook voor het feit dat [verzoeker] onder invloed van alcohol was toen hij op 12 december 2015 een auto-ongeluk heeft gehad. Het hof kwalificeert hetgeen door [verweerder] is aangevoerd als vallend binnen het kader van gebruikelijke heftige emoties bij een (verse) echtscheiding. Beëindiging (dan wel matiging) van de alimentatieplicht van [verweerder] jegens [verzoeker] op grond daarvan is daarom niet aan de orde.

De rechtbank heeft de behoefte van [verzoeker] op € 1.418,30 per maand gesteld in 2017. Partijen hebben ter zitting van het hof verklaard hiermee te kunnen instemmen zodat deze behoefte niet (langer) ter discussie staat.

[verweerder] heeft een eenmanszaak van waaruit hij workshops organiseerde. [verweerder] stelt dat hij de afgelopen jaren enkel een negatief resultaat heeft behaald met zijn onderneming en dat hij in december 2016 is gestopt met het uitoefenen van activiteiten vanuit zijn eenmanszaak. Hij heeft ter zitting van het hof gemotiveerd uiteengezet dat hij geen (betaalde) workshops meer organiseert naast zijn fulltime baan bij de [E] en ook bij zijn aangifte inkomstenbelasting over 2017 heeft hij geen inkomsten vanuit de eenmanszaak opgegeven. Gelet hierop heeft [verzoeker] - tegenover de gemotiveerde betwisting van [verweerder] - te weinig gesteld om aan te nemen dat [verweerder] (nog) inkomsten verwerft vanuit zijn eenmanszaak. Het hof zal de grief van [verzoeker] op dit punt dan ook passeren.

Naar het oordeel van het hof heeft [verzoeker] eveneens onvoldoende onderbouwd dat [verweerder] € 1.500,- per jaar aan inkomen verwerft met de verkoop van kippen. [verweerder] heeft desgevraagd ter zitting verklaard dat hij hobbymatig kippen houdt en af en toe kuikens verkoopt. Tegenover de (lage) verkoopopbrengst van de kippen staan echter ook kosten. Het hof acht het, gelet op deze toelichting, niet aannemelijk dat [verweerder] structureel inkomsten verwerft met de verkoop van kippen. Ook op dit punt slaagt de grief van [verzoeker] dus niet.

In het gastenverblijf bij de woning van [verweerder] verblijft al geruime tijd (in ieder geval al ruim anderhalf jaar) een vriendin van [verweerder] . [verzoeker] is van mening dat bij de berekening van de draagkracht van [verweerder] uit moet worden gegaan van een fictieve huuropbrengst van € 430,- per maand. [verweerder] betwist dat hij huur ontvangt voor het gebruik van het gastenverblijf en stelt dat hij het gastenverblijf als vriendendienst ter beschikking stelt aan deze vriendin.

Op de woning van [verweerder] rusten twee hypotheken bij de Handelsbanken en een Gemeentelijke stimuleringslening. Uit het fiscaal jaaroverzicht over 2017 van de Handelsbanken blijkt dat er in 2017 een rente van in totaal afgerond € 9.830,- en een bedrag van afgerond € 2.083,- aan aflossingen is betaald voor de hypothecaire geldleningen op de woning van [verweerder] . Voorts is er een bedrag van (afgerond) € 86,- betaald aan rente voor de gemeentelijke stimuleringslening en (afgerond) € 992,- (zijnde het saldo van de lening begin 2017 ad € 6.177,67 minus het saldo aan het einde van 2017 ad € 5.186,17) aan aflossingen. Daarnaast betaalt [verweerder] een bedrag van (afgerond) € 229,- aan een levensverzekering bij [F] en een bedrag van (afgerond) € 11,- per maand aan een levensverzekering bij [G] BV. Het hof houdt bij de berekening van zijn draagkracht rekening met al deze posten.

Nu [verzoeker] ter zitting heeft verklaard zich voor het overige te kunnen vinden in de door [verweerder] bij brief van 4 oktober 2018 in het geding gebrachte draagkrachtberekening zal het hof bij de berekening van de draagkracht voorts rekening houden met een bedrag van € 164,- per maand aan premie zorgverzekering en € 31,- eigen risico per maand. Aan de hand hiervan berekent het hof, gelet op de ingangsdatum op basis van de situatie en tarieven 2017-II, de voor partneralimentatie beschikbare draagkracht van [verweerder] op € 499,- netto per maand, zijnde € 842,- bruto per maand. Nu dit bedrag de behoeftigheid van [verzoeker] niet overschrijdt zal het hof bepalen dat [verweerder] met ingang van 4 oktober 2017 een bijdrage in de kosten van het levensonderhoud van [verzoeker] dient te voldoen ter hoogte van dit bedrag.

[verweerder] verzoekt het hof vast te stellen dat het bedrag dat [verzoeker] aan [verweerder] verschuldigd is ter zake van de afwikkeling van de huwelijkse voorwaarden maandelijks in mindering strekt op de bruto alimentatie die [verweerder] aan [verzoeker] verschuldigd is. [verzoeker] is van mening dat [verweerder] een dergelijk zelfstandig verzoek niet voor het eerst kan doen in hoger beroep.

Wat er ook zij van de mogelijkheid om een dergelijk zelfstandig verzoek voor het eerst in hoger beroep te kunnen doen, de verdelingskwestie is nog niet afgedaan zodat geenszins vaststaat dat er een bedrag te verrekenen is. Het verzoek van [verweerder] moet reeds daarom worden afgewezen.

[verweerder] stelt dat een alimentatieplicht van twaalf jaar buitensporig lang is. De duur van twaalf jaar staat totaal niet in verhouding tot de relatief korte duur van het huwelijk van partijen. Partijen zijn in juli 2009 met elkaar getrouwd en in december 2015 feitelijk van elkaar gescheiden. Dit komt neer op een huwelijk van zes jaar. Partijen zitten daarmee net boven de grens van vijf jaar huwelijk, waaronder [verweerder] op grond van artikel 1:157 lid 6 BW slechts een alimentatieplicht zou hebben van een termijn die gelijk is aan de duur van het huwelijk, dus vijf jaar.

[verzoeker] stelt dat vast staat dat hij geen inkomen heeft anders dan een uitkering op grond van de Participatiewet. De rechtbank heeft terecht overwogen dat [verzoeker] volledig arbeidsongeschikt is en dat niet te verwachten is dat hij nog weer zelf in zijn levensonderhoud kan voorzien. Hij heeft dus geen verdiencapaciteit en die zal er ook niet meer komen. Een nihilstelling van de partneralimentatie zal voor [verzoeker] dus verstrekkende gevolgen hebben.

Het hof constateert dat de door [verweerder] verzochte nihilstelling van de partneralimentatie na vijf jaar huwelijk is gebaseerd op de door [verweerder] gevoelde onredelijkheid, gelet op de relatief korte duur van het huwelijk in verhouding tot de in artikel 1:157 lid 3 BW genoemde duur van de alimentatieverplichting van twaalf jaar. Het hof ziet, anders dan [verweerder] , in dit geval echter geen reden om de alimentatie op een eerder moment op nihil te stellen. Immers, in artikel 1:157 lid 3 BW is bepaald dat de rechter op verzoek van één van de echtgenoten de uitkering tot levensonderhoud kan toekennen onder vaststelling van voorwaarden en van een termijn. Van deze bevoegdheid om een bijdrage in het levensonderhoud slechts voor een beperkte termijn toe te kennen of op nihil te stellen per een bepaalde datum dient terughoudend gebruik te worden gemaakt, hetgeen anders is wanneer de beëindiging van de uitkering voor de alimentatiegerechtigde geen of slechts een relatief kleine terugval in inkomen ten gevolge heeft. In het algemeen is vaststelling van partneralimentatie voor een bepaalde termijn redelijk indien met voldoende zekerheid en op goede gronden mag worden verwacht dat de onderhoudsgerechtigde na afloop van de voor de partneralimentatie bepaalde termijn op voor hem/haar passende wijze in zijn/haar levensonderhoud zal kunnen voorzien. In het onderhavige geval heeft [verzoeker] echter geen perspectief op enige inkomsten uit arbeid gezien zijn permanente arbeidsongeschiktheid. Het hof ziet dan ook geen aanleiding het verzoek van [verweerder] ter zake van de nihilstelling per 1 januari 2020 dan wel 1 september 2022 te honoreren. Mede gelet op het ingrijpende karakter van de maatregel zijn de door [verweerder] aangevoerde omstandigheden niet van dien aard dat de bijdrageverplichting op termijn op nihil zou moeten worden gesteld.