Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden 15-01-2019, ECLI:NL:GHARL:2019:253

Het verloop van de procedure blijkt uit:

- het beroepschrift, ingekomen op 28 maart 2018 met producties 1 tot en met 9;

- het verweerschrift houdende exceptie van onbevoegdheid, ingekomen op 25 juli 2018 met producties 1 en 2;

- het verweerschrift opgeworpen excepties en akte overlegging producties 10 tot en met 13 van mr. Emmen, ingekomen op 5 november 2018.

Het verweerschrift opgeworpen excepties is zonder toestemming van het hof overgelegd. Desgevraagd heeft mr. Van der Kolk ter mondelinge behandeling meegedeeld dat hij voldoende heeft kennisgenomen van dit stuk, dat hij zich voldoende heeft kunnen voorbereiden op een verweer daartegen en dat hij instemt met overlegging daarvan zonder nadere maatregel van het hof. Het hof slaat daarom ook acht op dit verweerschrift.

De mondelinge behandeling heeft op 15 november 2018 plaatsgevonden. [verzoeker 1] , [verzoeker 5] en mr. Emmen zijn verschenen. Namens [verweerster] is drs. N.M.F. Pilgram, gemachtigde, verschenen, bijgestaan door mr. Van der Kolk.

Op [sterfdatum] 2009 is te [woonplaats] , overleden [erflater] (hierna: erflater), geboren te [woonplaats] op [geboortedatum] , laatst gewoond hebbende te [woonplaats] . Hij was ten tijde van zijn overlijden in voor hem tweede echt gehuwd met [verweerster] met uitsluiting van iedere gemeenschap van goederen en een finaal verrekenbeding bij overlijden van de eerststervende als waren zij in gemeenschap van goederen gehuwd.

Bij testament van 25 oktober 2006 heeft erflater benoemd tot erfgenamen:

- [verweerster] , echtgenote van erflater, voor 1%,

- [verzoeker 1] , zoon van erflater, voor 12,5%,

- [verzoeker 2] en [verzoeker 3] , kleinkinderen van erflater,

ieder voor 6,25%,

- [verzoeker 4] , zoon van erflater, voor 37%,

- [verzoeker 5] , dochter van erflater, voor 37%.

Erflater heeft in zijn testament verder onder meer het volgende bepaald:

Onderdeel van de nalatenschap zijn de aandelen in [erflater] Beheermaatschappij B.V. (hierna: de aandelen). Deze aandelen hebben – zo staat tussen partijen vast – een waarde op de sterfdatum van erflater van € 4.528.645,- , waarvan ten gevolge van het finaal verrekenbeding € 2.264.323,- aan diens nalatenschap is toe te rekenen. Partijen hebben geen overeenstemming kunnen bereiken over de hoogte van de belastinglatentie.

De (klein)kinderen hebben de kantonrechter verzocht, voor zover hier van belang, de hoogte van de belastinglatentie als waardedrukkende factor bij de waardering van de aandelen vast te stellen.

Bij de bestreden beschikking heeft de kantonrechter, voor zover hier van belang, bepaald dat bij de vaststelling van de erfdelen en de vorderingen uit overbedeling van de (klein)kinderen op [verweerster] voor de waardering van de aandelen uitgegaan dient te worden van een latente AB-claim van 25%.

De (klein)kinderen zijn met één grief in hoger beroep gekomen van de bestrede beschikking. Deze grief ziet op de belastinglatentie. De (klein)kinderen verzoeken het hof, uitvoerbaar bij voorraad, de bestreden beschikking te vernietigen voor zover het hoger beroep daarop betrekking heeft en, opnieuw beschikkende, alsnog te bepalen dat bij de vaststelling van de vorderingen uit overbedeling voor de waardering van de aandelen (primair) geen of (subsidiair) slechts voor 6,25% rekening gehouden dient te worden met een correctie wegens een latente belastingclaim, kosten rechtens.

[verweerster] voert verweer en zij verzoekt het hof zich niet bevoegd te verklaren, dan wel de (klein)kinderen niet-ontvankelijk te verklaren, dan wel het hoger beroep af te wijzen en de bestreden beschikking te bekrachtigen, met veroordeling van de (klein)kinderen in de proceskosten.

[verweerster] heeft aangevoerd dat het hof niet bevoegd is om kennis te nemen van het geschil. Volgens [verweerster] moet het testament zo worden uitgelegd dat hierin een testamentaire last is opgenomen om geschillen over de vaststelling van de vorderingen van de (klein)kinderen aan de kantonrechter voor te leggen, die hierover bij bindende derdenbeslissing (bindend advies) beslist. De (klein)kinderen hebben het geschil aan de kantonrechter voorgelegd, die hierover volgens [verweerster] met de bestreden beschikking een bindende derdenbeslissing heeft gegeven. Daartegen is hoger beroep niet mogelijk, behoudens in de in titel 17 van boek 7 van het Burgerlijk Wetboek (BW) genoemde gevallen. Deze gevallen doen zich naar de mening van [verweerster] niet voor. Gelet hierop verzoekt [verweerster] het hof zich niet bevoegd te verklaren.

De (klein)kinderen stellen onder meer dat partijen geen bindend advies met elkaar zijn overeengekomen, zodat daarvan geen sprake kan zijn. Volgens de (klein)kinderen laat een zinvolle uitleg van het testament geen andere conclusie toe, dan dat de nalatenschap analoog aan de regels van de wettelijke verdeling moet worden afgewikkeld. Daarmee is sprake van reguliere rechtspraak door de kantonrechter, overeenkomstig artikel 4:15 BW.

Gelet op het voorgaande is tussen partijen in geschil op welke wijze het testament moet worden uitgelegd. Het gaat daarbij met name om de volgende hiervoor al aangehaalde passages:

Ten gevolge van deze uitleg is vastgesteld wat met de in geschil zijnde uiterste wilsbeschikking is beoogd. [verweerster] heeft nog wel en terecht aangevoerd dat het beoogde resultaat (te weten een procedure op verzoek bij de kantonrechter) niet bij uiterste wilsbeschikking kan worden bereikt. Indien, zoals in dit geval, geen sprake is van een wettelijke verdeling, dienen geschillen op grond van de regels van absolute competentie immers te worden voorgelegd aan de rechtbank in een dagvaardingsprocedure (artikel 42 Wet op de Rechterlijke Organisatie en artikel 78 Rv) . Het hof acht het zeer aannemelijk dat de testateur, althans de redacteur van het testament of die van de daarvoor in de notariële praktijk gebruikte modeltekst, zich kennelijk niet heeft gerealiseerd dat hiervan bij uiterste wilsbeschikking niet kan worden afgeweken door zonder meer te verwijzen naar artikel 4:15 BW. Wat [verweerster] aldus nog heeft opgemerkt kan dan ook niet leiden tot de uitleg die zij voorstaat. Wel brengt dit mee dat de procedure in eerste aanleg bij de rechtbank met een dagvaarding had moeten worden ingeleid. Op dit procesrechtelijke punt komt het hof om praktische redenen later terug.

[verweerster] heeft subsidiair aangevoerd dat het geschil met wederzijds goedvinden aan de kantonrechter is voorgelegd, zodat de kantonrechter zijn bevoegdheid ontleent aan artikel 96 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv) en geen hoger beroep mogelijk is. Naar het hof begrijpt wordt daarmee bedoeld artikel 96 Rv in de versie zoals die gold op 8 oktober 2015 (tijdstip indiening verzoek bij de kantonrechter) en niet in de versie die geldt vanaf 1 september 2017 waarbij een tweede lid is toegevoegd dat het ook mogelijk maakt dat niet partijen samen, maar slechts één van beide partijen zich tot de kantonrechter wendt. Het hof gaat voorbij aan deze stelling. Gebleken is dat de (klein)kinderen meenden dat de kantonrechter bevoegd was op grond van het testament. Zij hebben zich niet tot de kantonrechter gericht met de bedoeling zijn beslissing in te roepen overeenkomstig artikel 96 Rv. [verweerster] heeft hiermee ook niet ingestemd. Er is geen sprake van een gezamenlijk inroepen van de beslissing van de kantonrechter, nog daargelaten of dat zou kunnen door het indienen van een verzoek op voet van de regeling voor de verzoekschriftenprocedure zoals nu is geschied.

Gelet op de voorgaande uitleg van de uiterste wilsbeschikking behoeven de overige stellingen van [verweerster] omtrent de niet-ontvankelijkheid van de (klein)kinderen in hoger beroep geen bespreking meer.

Vervolgens dient de vraag te worden beantwoord op welke wijze met deze inkomstenbelasting rekening moet worden gehouden. De enkele omstandigheid dat partijen met inachtneming van een bepaalde datum (3 december 2009) met elkaar afrekenen, brengt niet mee dat toekomstige belastingschulden met betrekking tot te verrekenen vermogensbestanddelen moeten worden gewaardeerd alsof ter zake op die datum een betalingsverplichting is ontstaan (Hoge Raad 28 november 2014, ECLI:NL:HR:2014:3462). Nu de inkomstenbelasting ter zake van de aandelen verschuldigd is geworden op een ten opzichte van de peildatum toekomstig tijdstip, bedraagt deze dan ook niet zonder meer het nominale tarief van 25%, maar moet deze naar de zogeheten contante waarde op de peildatum in aanmerking worden genomen. Het hof baseert dit oordeel mede op uitspraken van de belastingkamer van de Hoge Raad, te weten HR 8 maart 1978, BNB 1978/86 en HR 12 juli 2002, BNB 2002/317 (ECLI:NL:HR:2002:AD7272). In zoverre slaagt de grief van de (klein)kinderen.

De (klein)kinderen stellen dat bij het bepalen van de contante waarde van de latente belasting moet worden uitgegaan van het in artikel 20 lid 6 onder c Successiewet 1956 opgenomen percentage van 6,25%. [verweerster] betwist dat en voert aan dat dit percentage arbitrair is en door budgettaire maatregelen is ingegeven. Het hof ziet anders dan de (klein)kinderen geen aanleiding in dit geval het forfaitaire percentage van 6,25% in aanmerking te nemen. Deze forfaitaire regeling in de Successiewet is door de wetgever opgenomen om schattingsproblemen bij de heffing van erf- en schenkbelasting te voorkomen en is – hoe praktisch dat ook zou zijn – niet geschreven voor civielrechtelijke geschillen als de onderhavige over de vaststelling van de omvang van de vorderingen uit de quasiwettelijke verdeling van erflater in zijn testament.

Gelet op wat hiervoor onder 5.5 is overwogen, had de procedure bij de rechtbank met een dagvaarding moeten worden ingeleid. Met inachtneming van artikel 69 Rv zal het hof bepalen dat de procedure in de stand waarin deze zich thans bevindt, wordt voortgezet volgens de regels die gelden voor de dagvaardingsprocedure. Het hof ziet geen aanleiding om partijen in de gelegenheid te stellen hun stellingen aan te passen. Om onnodige vertraging te voorkomen, zal het hof direct een roldatum bepalen op welke datum partijen het hof kunnen berichten zoals hiervoor onder 5.11 omschreven.