Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden 07-08-2018, ECLI:NL:GHARL:2018:7127

Op 20 april 2018 is de vader ’s middags met zijn zoontje naar de huisarts gegaan nadat hij in de (zachte) ontlasting van zijn zoontje en rondom de anus (vers) bloed had aangetroffen. Volgens het zoontje was een klasgenootje (“het jongetje”) met zijn vinger “in zijn kont gegaan” en was dat al vaker was gebeurd. In het huisartsenjournaal van die datum staat het consult beschreven (S=subjectief; O=onderzoek; E=evaluatie; P=plan) met verbetering van typefouten en anonimisering:

“S: thuis na poepen bloed in de wc .vader foto gemaakt, ope had normale consistentie. bloed in water en langs pot. Geeft bij vader aan dat hij op schoolplein boefje aan het spelen was en dat [X] (een kindje bij hem in de klas) met de vinger in zijn poepgaatje heeft gezeten. was pijnlijk. was alleen met [X]. is niet naar de lerares geweest. op su [spreekuur] vertelt [het zoontje] zelfde verhaal.

O: normale interactie, laat onderzoek goed toe. inspectie anus klein fissuurtje op 6 uur.

E: fissuur anus

P: vader gaat op school aankaarten, beter toezicht op de kinderen. ook in gesprek met de ouders van [X].”

Per brief/e-mail van 22 april 2018 heeft de vader aan (het bestuur van) de basisschool een “incidentmelding” gedaan waarin hij uitvoerig schrijft over hetgeen hij van zijn zoontje had gehoord, over het huisartsenbezoek en over de “relevante voorgeschiedenis” (de gebeurtenissen vanaf oktober 2017 tot begin 2018). Hij concludeert onder meer in deze brief:

“De moeder van mijn zoontje en ik houden er sterk rekening mee dat mijn zoontje reeds vanaf het prille begin van het schooljaar 2017/2018 slachtoffer is van seksueel molest. Concrete beschuldigingen zijn door mijn zoontje uitgesproken m.b.t. een klasgenoot. Momenteel zijn moeder en ikzelf enorm aangeslagen.

Gezien de onvoldoende monitoring is mijns inziens, reeds in aanleg, de veiligheid van kinderen in het algemeen maar die van mijn zoontje in het bijzonder, onvoldoende geborgd.

Op basis van voorgaand achten de moeder van mijn zoontje en ikzelf het dan ook op dit moment niet verantwoordelijk om mijn zoontje op maandag 23 april 2018 weer naar school te sturen en zullen wij hem thuishouden tot dat door school garanties gegeven kunnen worden met betrekking tot zijn veilige deelname aan school. (…) Wij gaan er van uit snel (maar uiterlijk voor aanvang van de Mei-vakantie 2018) uitgenodigd te worden voor een onderhoud hieromtrent en zouden dan ook graag de contouren van een oplossingsrichting willen vernemen. De Mei vakantie zou dan gebruikt kunnen worden om die te effectueren zodat mijn zoontje na de vakantie weer naar school kan.”

De brief eindigt met een aantal concrete vragen aan de school over acties van de school naar aanleiding van de incidentmelding.

Op 24 april 2018 heeft een gesprek plaatsgevonden tussen de ouders van het zoontje en de schoolleider en een intern begeleider van de basisschool/ KSU .

In een e-mail van 25 april 2018 van de schoolleider van de basisschool aan de ouders is onder meer het navolgende geschreven: “De school kan het incident bevestigen noch ontkennen. De school heeft geen aanwijzingen van het incident anders dan uw schrijven. Zoals gisteren verteld hebben wij naar aanleiding van uw bericht contact gezocht met de daartoe gespecialiseerde instanties, zoals de GGD, de externe vertrouwenspersoon én de vertrouwensinspecteur. Ook hebben wij de ouders ingelicht over de door u aangewezen vermeende dader.
Als school hanteren wij het veiligheidsbeleid én het schoolveiligheidsplan, deze treft u aan in de bijlagen. (…) Daaruit volgend is de school van mening dat zij voldaan heeft aan haar zorgverplichting door middel van het houden van voldoende toezicht.

Aangezien de school geen onderzoeksinstantie is, onderneemt zij geen initiatieven gericht op waarheidsvinding. Mocht u echter wensen dat onderzoek gedaan wordt naar het door u gemelde incident, dan raden wij u aan om bijvoorbeeld aangifte te doen, zodat de juiste instantie dat onderzoek kan doen.”

De centrale vraag in deze is of de basisschool van het zoontje haar zorgplicht voor een veilige schoolomgeving heeft geschonden, zoals neergelegd in artikel 4c van de Wet op het primair onderwijs. KSU hanteert een Integraal Veiligheidsbeleid (prod. 4 van de zijde van KSU t.b.v. de zitting van 29 mei jl), waarin in paragraaf 2.11 wordt verwezen naar het Handelingsprotocol kindermishandeling en huiselijk geweld. Voorts zijn er een brochure van Veilig Thuis “Wat te doen als basisschool bij seksueel misbruik?” (overgelegd als onderdeel van prod. 2 bij inleidende dagvaarding) en een “Basisdocument het afwegingskader in de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling”, opgesteld in opdracht van de ministeries VWS en VenJ (overgelegd als prod. 10 bij inleidende dagvaarding). Ook zijn stukken overgelegd betreffende het zogenoemde “vlaggensysteem” dat gehanteerd wordt door onder meer jeugdhulpverleners (overgelegd als prod. 11, 12 en 13 door de vader t.b.v. de zitting op 29 mei jl). Deze stukken zullen tevens als toetsingskader dienen voor de te beantwoorden vraag of de basisschool haar zorgplicht heeft geschonden.

In par. 11 van de brochure van Veilig Thuis staat beschreven dat wanneer kinderen seksueel grensoverschrijdend gedrag vertonen op school of hier slachtoffer van zijn, de school in gesprek gaat met de ouders van het kind (waarvan het hof aanneemt dat bedoeld wordt de ouders van het handelende kind) en hen, wanneer nodig, motiveert tot hulpverlening. In par. 14 is beschreven wat de school kan (onderstreping hof) doen bij misbruik door een leerling (een grensoverschrijdend incident): 1) Excuses aanbieden aan de ouders voor de onveilige situatie. 2) Professionele hulp regelen voor de betrokken ouders: “Werk samen met expertorganisaties zoals de Vertrouwensinspectie, de GGD, de Schoolbegeleidingsdienst, Centrum voor jeugd en Gezin, Veilig Thuis en zedenpolitie.” 3) Gesprekken voeren met beide ouders. 4) Extra veiligheidsmaatregelen treffen op school. 5) Open kaart spelen.

In de Meldcode Kindermishandeling en huiselijk geweld worden vijf stappen onderscheiden:

stap 1) In kaart brengen van signalen; stap 2) Overleggen met een collega en eventueel raadplegen van Veilig Thuis (…); stap 3) Gesprek met de betrokkene(n); stap 4) Wegen/beoordelen van het huiselijk geweld of de kindermishandeling. Bij twijfel altijd Veilig Thuis raadplegen; 5) Beslissen over zelf hulp organiseren of melden.

Het hof neemt voor de beoordeling van de vraag of de zorgplicht is geschonden verder als uitgangspunt de incidentmelding van de vader aan de basisschool zoals weergegeven in zijn brief/e-mail van 22 april 2018 (zie onder 3.4) en dat het (grensoverschrijdende) incident buiten op het schoolplein heeft plaatsgevonden, waarbij het hof veronderstellenderwijs ervan uitgaat dat het jongetje ook degene is die met zijn vinger in de anus van het zoontje is gegaan (hetgeen volgens het vlaggensysteem een rode vlag oplevert).

Ter zitting in hoger beroep heeft de clusterdirecteur (onbestreden) verklaard dat zij “vanaf dag 1” betrokken is geweest bij het incident; zij bevestigde dat de schoolleider direct na de melding van de vader professionele ondersteuning van externe deskundigen heeft ingeschakeld, zoals de GGD (jeugdarts en incidentfunctionaris), de externe vertrouwenspersoon (van de KSU ) en de vertrouwensinspecteur (van de Inspectie van Onderwijs); tevens is direct contact gezocht met de vader en met de ouders van het jongetje. Deze ondernomen stappen zijn ook neergelegd in een document “Tijdspad incidentmelding” van de schoolleiding (prod. 1 van de zijde van KSU t.b.v. de zitting van 29 mei jl.). In de in hoger beroep overgelegde e-mails (prod. F bij memorie van antwoord) zijn deze externe contacten bevestigd. Tevens is een e-mail overgelegd van Veilig Thuis van 9 juli 2018 waarin is bevestigd dat de schoolleider op 30 mei jl. contact heeft gezocht over het incident (“een situatie tussen twee kleuters die mogelijk kon duiden op zorgelijk gedrag”).

Na het gesprek op 24 april jl. heeft de basisschool per e-mail van 25 april jl. een reactie gegeven (zie onder 3.5); daarna hebben de vader en de basisschool op 26 april jl. nog e-mail contact gehad, waarbij de basisschool heeft aangeven (pas) na de meivakantie met een reactie te (kunnen) komen. Op 14 mei jl. heeft de advocaat van de vader een e-mail (aangetekende brief) gestuurd naar het college van bestuur van de KSU . Op 16 mei jl. heeft de vertrouwensinspecteur (weer) met de schoolleider gebeld en haar ervan in kennis gesteld dat de vader inmiddels contact had gehad met de zedenpolitie. Tevens is toen besproken of Veilig Thuis zou moeten worden ingeschakeld. In overleg met de vertrouwensinspecteur is toen besloten dat er geen aanleiding was om Veilig Thuis in te schakelen (ontbreken eigen signalen en enkel melding van ouders). Het voorstel was toen om een gesprek met de betrokken ouders onder begeleiding van de GGD te entameren. Inmiddels had de basisschool al een aantal feitelijke veiligheidsmaatregelen getroffen, zoals het dichttimmeren van een zogenaamde blinde hoek/verstophoekje tussen schuur en schoolmuur, het klimschot voor een speeltoestel weghalen, een “verfstreep” voor een andere blinde hoek bij de ingang waarachter de kinderen niet mogen spelen tijdens de pauzes en een pilotstart bij de kleuters dat per groep maar één leerling tegelijk het toilet mag bezoeken.

Op 22 mei jl. is in een telefoongesprek tussen de basisschool met het calamiteitenteam van de Stichting School en Veiligheid door deze instantie aangegeven dat Veilig Thuis niet alleen naar aanleiding van het incident op het gezin van het jongetje ingeschakeld kan worden. Hier lag wel een taak voor de GGD.

In de e-mail/brief van 5 juli jl. van de Jeugdgezondheidszorg van de gemeente (prod. F bij memorie van antwoord) is onder meer te lezen: “De jeugdarts van de gemeente […] is eind april 2018 benaderd door de school voor advies in deze zaak. De jeugdgezondheidszorg heeft op dat moment aan de school geadviseerd om samen met de ouders de ontwikkeling van de betrokken kinderen goed te volgen. (…) Op de vraag of Veilig Thuis moest worden ingeschakeld heeft de jeugdgezondheidszorg aangegeven dat als de school ernstige zorgen heeft m.b.t. de ontwikkeling van de kinderen, de stappen van de meldcode kunnen worden gevolgd.”

In de e-mail van 6 juli jl. van de vertrouwensinspecteur (prod. F bij memorie van antwoord) is onder meer te lezen: “… kan ik bevestigen dat u, voor het eerst op 23 april 2018 en daarna nog meerdere keren contact heeft opgenomen met de vertrouwensinspecteurs. Wat betreft uw vraag over meldplicht: schooldirectie/besturen hebben geen meldplicht naar de vertrouwensinspecteur waar het grensoverschrijdend gedrag betreft bij jonge kinderen onderling.”

In de al eerder genoemde e-mail van Veilig Thuis van 9 juli jl. blijkt voorts dat de basisschool ook na 30 mei jl., toen het gesprek met de ouders niet doorging, contact heeft gehad over het incident: “Dit gesprek is uiteindelijk niet doorgegaan maar er is wel nog een aantal keren contact met u geweest over deze casus. Dit was steeds op anonieme basis, hetgeen inhoudt dat de namen van de desbetreffende kinderen niet bij Veilig Thuis bekend zijn gemaakt. De casus is bij ons geregistreerd als een consult. Over zo’n consult mogen wij geen enkele mededeling doen aan derden.”

Met het voorgaande onder 4.6 is het grootste twistpunt (en tevens de patstelling) tussen partijen blootgelegd, namelijk de vraag of van KSU kan/moet worden gevergd dat een melding wordt gedaan bij Veilig Thuis. De melding betreft dan het gezin van het jongetje, omdat daar het vermoeden zou zijn van (seksueel) huiselijk geweld of kindermishandeling. Het hof zal eerst de (wettelijke) kaders vastleggen van zo’n meldplicht en de gevolgen daarvan; een en ander is te vinden in het VNG-model Handelingsprotocol voor het advies- en meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling (ook wel AMHK genoemd zoals neergelegd in de Wet maatschappelijke ondersteuning). Het AMHK heeft krachtens artikel 4.1.1 lid 2-3 Wmo de navolgende taken (onderstreping van het hof):

• het geven van advies en zo nodig het bieden van ondersteuning aan ieder die in verband met een vermoeden van huiselijk geweld of kindermishandeling om dit advies vraagt;

• het fungeren als meldpunt voor gevallen of vermoedens van huiselijk geweld of kindermishandeling;

• het naar aanleiding van een melding onderzoeken of daadwerkelijk sprake is van huiselijk geweld of kindermishandeling;

• het beoordelen van de vraag of - en zo ja tot welke stappen de melding aanleiding geeft;

• het in kennis stellen van een instantie die passende professionele hulp kan verlenen, van de melding, indien het belang van de betrokkene of de ernst van de situatie daartoe aanleiding geeft;

• het in kennis stellen van de politie of de raad voor de kinderbescherming van een melding van (een vermoeden van) huiselijk geweld of kindermishandeling indien het belang van de betrokkene of de ernst van het feit daar aanleiding toe geeft;

• indien het AMHK een verzoek tot onderzoek doet bij de raad voor de kinderbescherming, het in kennis stellen van het college van B&W;

• het op de hoogte stellen van de melder van de stappen die naar aanleiding van zijn melding zijn ondernomen.

Om deze taak te kunnen uitvoeren is het AMHK na een melding bevoegd om zonder toestemming van de betrokkene(n) persoonsgegevens te verwerken, dat wil zeggen om een eigen registratiesysteem in te richten waarin informatie van derden is verwerkt. Deze bevoegdheid moet wel proportioneel worden toegepast. Deze bevoegdheid heeft het AMHK niet als het om (anonieme) advisering gaat. In geval van advies beperkt het AMHK zich tot contact(en) met de adviesvrager. Bij een advies legt het AMHK geen gegevens vast van de leden van het gezin of huishouden. In geval van een melding onderneemt het AMHK zelf stappen om de situatie van huiselijk geweld of kindermishandeling in behandeling te nemen. Bij een melding legt het AMHK wel gegevens vast van de leden van het gezin of huishouden. Het is ook mogelijk dat een adviesvraag wordt omgezet in een melding indien het AMHK meent dat dit noodzakelijk is in verband met de ernst en aard van het gesignaleerde en de onmogelijkheden van de adviesvrager om het gesignaleerde op een adequate manier op (aan) te pakken. (Andersom kan ook overigens.) Bij het in ontvangst nemen van meldingen is de Wet verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling van belang (die op 1 juli 2013 in werking is getreden). Professionals die hieronder vallen, zoals de KSU , worden geacht bij het signaleren van huiselijk geweld en kindermishandeling de vijf stappen van de Meldcode (zie onder 4.4) te volgen.

Als de in het ongelijk te stellen partij zal het hof de vader in de kosten van het hoger beroep veroordelen.

De kosten voor de procedure in hoger beroep aan de zijde van KSU zullen worden vastgesteld op: