Gerechtshof 's-Hertogenbosch 28-06-2018, ECLI:NL:GHSHE:2018:2772

“Vast staat dat partijen indertijd zijn gehuwd onder huwelijkse voorwaarden met uitsluiting van elke gemeenschap van goederen, met uitzondering van de inboedel.

Tussen partijen staat eveneens vast dat, voor zover sprake is van verrekening van overgespaard inkomen, op grond van artikel 12 onder a van de voorwaarden, geen verrekening plaats heeft “over de tijd dat de echtgenoten anders dan in onderling overleg niet samenwonen of dat tussen hen scheiding van tafel en bed bestaat”.

Niet is duidelijk geworden welke interpretatie van deze zinsnede partijen indertijd voor ogen heeft gestaan bij de opstelling van de voorwaarden in 1997.

Derhalve zal de rechtbank, gelet op met name de bewoordingen “anders dan in onderling overleg”, uitgaan van het feitelijk niet langer samenwonen als de meest voor de hand liggende interpretatie.

Door de vrouw is niet, dan wel onvoldoende, betwist dat de man feitelijk sedert januari 2013 niet langer in de echtelijke woning heeft verbleven met de vrouw. Nu de man geen exacte datum heeft genoemd zal de rechtbank deze vaststellen op 1 januari 2013.”

En in de beschikking van 3 november 2016:

“Anders dan de vrouw is de rechtbank van oordeel dat in voormelde beschikking van 22 augustus 2014 uitdrukkelijk en zonder voorbehoud een oordeel is gegeven over de datum waarop de samenwoning – en daarmee de verrekenplicht – is geëindigd. Dat deze eindbeslissing niet in het dictum staat vermeld, doet daaraan niet af.”

De vrouw voert het volgende aan.

Zij heeft wél voldoende betwist dat partijen vanaf 1 januari 2013 “feitelijk niet langer samenwoonden”. Partijen hebben tot 17 augustus 2013 samengewoond. Van samenwoning “an sich” diende sprake te zijn. Dat de man voor die datum al een nieuwe vriendin had, doet daaraan niets af. Ook als de vrouw al midden 2012 voorbereidingen voor de echtscheiding aan het treffen was en er al voor januari 2013 contact is opgenomen met de scheidingbemiddelaar, zegt dat in geen geval dat partijen vanaf toen (of 1 januari 2013) niet meer samenwoonden. Tot 17 augustus 2013 hebben partijen gezamenlijk ingeschreven gestaan op het adres [adres] te [woonplaats] en was de feitelijke situatie aldus dat de man buiten werktijd het overgrote deel van zijn tijd in de woning verbleef; hij sliep, douchte, at daar en keek er televisie. Ook maakte hij gebruik van de wasmachine van partijen en deelde hij in de boodschappen die de vrouw deed. De man had tot 17 augustus 2013 in de woning ook contact met de kinderen en tot die datum verrichtte hij zorg en opvoedingstaken.

Ter zitting gevraagd naar de bedoeling van partijen bij art. 12 sub a en hun keuze voor het moment “anders dan in onderling overleg niet samenwonen” heeft de vrouw verklaard: “het feitelijk samenwonen, daar gaat het om, zoals de rechtbank heeft gesteld”.

De man voert daartegen het volgende aan.

De vrouw stelt dat de peildatum voor de afwikkeling van de huwelijkse voorwaarden 17 augustus 2013 dient te zijn. Die stelling wordt weersproken. In het jaar 2013 was geen sprake meer van huwelijkse samenleving zoals partijen dat hebben bedoeld en tot uitdrukking gebracht in (art. 12 sub a van de) de huwelijkse voorwaarden. Niet alleen omdat de man toen, anders dan de vrouw stelt, het overgrote deel van de week bij zijn vriendin in Almere verbleef, maar ook omdat de vrouw hem, als hij in verband met de uitoefening van zijn bedrijf noodzakelijkerwijs in de woning verbleef (de woning betreft een bedrijfswoning), slechts gedoogde (zo moest hij slapen op een matras op de grond in de woonkamer). De in het kader van de mediation gemaakte afspraak was dat de man tot het moment dat de vrouw een eigen huis had, alleen in huis zou mogen komen om de administratie bij te werken.

Het hof oordeelt als volgt.

Art. 12 is een schriftelijke contractuele bepaling waarmee van het in art. 1:142 lid 1, aanhef en sub b BW, bedoelde tijdstip (het tijdstip van indiening van het verzoek tot echtscheiding) is afgeweken (als bedoeld in art. 1:142 lid 2 BW). De vrouw beroept zich erop dat tot 17 augustus 2013 en dus over een langere periode dan waar de man van uitgaat, moet worden verrekend. De stelplicht ter zake rust krachtens het bepaalde in art. 150 Rv op haar, zoals de advocaat van de man ook heeft aangevoerd (en ter zitting nader heeft verduidelijkt).

Volgens de vrouw gaat het bij art. 12 van de huwelijkse voorwaarden om “het feitelijk samenwonen”; zolang daarvan sprake is, eindigt het verrekentijdvak niet. De man weerspreekt die uitleg. Aldus is tussen partijen in geschil de uitleg van de huwelijkse voorwaarden.

Volgens vaste rechtspraak van de Hoge Raad dient de uitleg van de overeenkomst van huwelijkse voorwaarden te geschieden aan de hand van de Haviltexmaatstaf.

“(…) Hierbij komt het aan op de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijze aan de bepalingen in de overeenkomst mochten toekennen en aan hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten. Van beslissende betekenis zijn alle omstandigheden van het geval, gewaardeerd naar hetgeen de maatstaven van redelijkheid en billijkheid meebrengen. Te denken valt aan de bewoordingen en context van de bepaling, de totstandkomingsgeschiedenis, aard en uitvoering van de overeenkomst, alsmede de hoedanigheid en deskundigheid van partijen. De Haviltex-maatstaf brengt mee dat de vraag hoe in een schriftelijk contract de verhouding van partijen is geregeld, niet kan worden beantwoord op grond van alleen maar een zuiver taalkundige uitleg van de bepalingen van dat contract. In praktisch opzicht is de taalkundige betekenis die de bewoordingen waarin deze bepalingen zijn gesteld, gelezen in de context van dat geschrift als geheel, in (de desbetreffende kring van) het maatschappelijk verkeer normaal gesproken hebben, bij de uitleg van dat geschrift vaak wel van groot belang. Bij toepassing van de Haviltex-maatstaf bij de uitleg van huwelijkse voorwaarden komt mede gewicht toe aan hetgeen de notaris in het kader van zijn voorlichting aan partijen heeft meegedeeld omtrent de inhoud en strekking van de bepalingen in de huwelijkse voorwaarden, en aan de betekenis die veel voorkomende bepalingen daarin volgens notarieel gebruik normaal gesproken hebben. De uitleg wordt derhalve uiteindelijk bepaald door de omstandigheden van het geval. De rechter is niet verplicht bij zijn uitleg andere dan de door partijen over en weer naar voren gebrachte gezichtspunten in zijn overwegingen te betrekken.” (Conclusie van AG Rank-Berenschot voor HR 25 februari 2011, LJN: BO7277, pt. 2.4 (voetnoten weggelaten).)

Partijen hebben niets gesteld over de totstandkomingsgeschiedenis van de huwelijkse voorwaarden (vóór de invoering van de Wet regels verrekenbedingen op 1 september 2002). Of de notaris een toelichting heeft gegeven op de huwelijkse voorwaarden of op art. 12 sub a in het bijzonder (en zo ja wat die toelichting inhield) is door partijen niet duidelijk gemaakt. Evenmin is gesteld of gebleken dat partijen met bedoeld art. 12 (waarin de periode waarover verrekend moet worden nader is omschreven), hebben willen aansluiten bij het begrip “(anders dan) in onderling overleg niet samenwonen”, zoals dat blijkens de wetsgeschiedenis van belang was voor de wettelijke regeling van de kosten van de huishouding (waarover HR 20 juni 1963, NJ 1964, 452 m.nt. J.H. Beekhuis en HR 25 juni 1971, NJ 1972, 58, m.nt. D.J. Veegens), zodat reeds daarom, (ook) daaraan geen steun valt te ontlenen voor de uitleg die de vrouw voorstaat.

De vrouw heeft het standpunt betrokken dat het bij de uitleg van art. 12 aankomt op “het feitelijk samenwonen”. Dit is echter een dubbelzinnige term, die (o.m.) kan zien op het (feitelijk) bij elkaar wonen of het samen een woning in gebruik hebben, maar ook op het (feitelijk) als partners bij elkaar leven. Zie voor deze twee betekenissen van samenwonen ook Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal.

Uit de toelichting die de vrouw geeft, leidt het hof af dat volgens haar moet worden aangesloten bij de eerste betekenis, het bij elkaar wonen of het samen een woning in gebruik hebben. De vrouw bepleit niet de zojuist weergegeven tweede betekenis; de vrouw wijst er weliswaar op dat er in de woning contact was met de kinderen en de man tot augustus 2013 zorg- en opvoedingstaken verrichtte, maar de man diende als vader contact met de kinderen te hebben en zorg- en opvoedingstaken voor zijn rekening te nemen. Dat zegt dus niets over het samenwonen als partners. Ook de enkele (gestelde) omstandigheid dat de man “gebruik maakte van de boodschappen die de vrouw deed”, betekent nog niet dat de vrouw de boodschappen nog mede ten behoeve van de man deed (een aanwijzing voor het samenwonen als partners).

De man heeft de uitleg die de vrouw voorstaat, gemotiveerd betwist. Hij gaat uit van de tweede betekenis van het begrip “samenwonen”, namelijk het als partners ongehuwd bij elkaar leven en hij heeft zijn verweer dat daarvan sinds januari 2013 geen sprake meer was naar het oordeel van het hof ook voldoende geconcretiseerd en onderbouwd. De vraag, ter zitting aan de advocaat van de vrouw gesteld, wat de bedoeling van partijen bij de huwelijkse voorwaarden is geweest om te verrekenen zolang partijen nog bij elkaar woonden (samen de woning in gebruik hadden), maar zij geen partners meer waren (dat de relatie voorbij was op 1 januari 2013 is niet in geschil), heeft zij ook onbeantwoord gelaten. Dit had wel op haar weg gelegen, nu zij zich beroept op die uitleg (en de man deze gemotiveerd heeft weersproken). Het betoog van de man, dat het bij het samenwonen aankomt op het als partners samenwonen, sluit voorts ook aan op de door art. 1:142 BW veronderstelde solidariteit (die doorgaans vanaf het moment van indiening van het verzoekschrift tot echtscheiding niet meer aanwezig is; en welk moment partijen, in de uitleg van de man, vervroegd hebben naar het eerdere tijdstip van het einde van het samenwonen (als partners)). Het hof verwijst voor deze veronderstelde solidariteit naar de memorie van toelichting bij de Wet aanpassing wettelijke gemeenschap van goederen, (Kamerstukken II 2002/03, 28 867, nr. 3, p. 27, en voor de vervroeging naar HR 8 juni 2007, ECLI:NL:HR:2007:BA0894).

De slotsom is dat niet is komen vast te staan dat partijen met het “niet-samenwonen” in de zin van art 12 van de huwelijkse voorwaarden het oog hebben gehad, zoals de vrouw betoogt, op het feitelijk bij elkaar wonen. Op grond van bovenstaande feiten en omstandigheden komt het hof tot het oordeel dat partijen juist veeleer het oog hebben gehad, zoals de man betoogt, op de situatie dat zij niet meer (feitelijk) als partners bij elkaar leefden. De slotsom van het bovenstaande is dat het verrekentijdvak eindigt op 1 januari 2013. Hetgeen de vrouw meer of anders heeft aangevoerd, leidt niet tot een ander oordeel.

De grieven 1, 2 en 4 falen mitsdien.

Gelet op het voorgaande heeft de vrouw geen belang meer bij haar verzoek de man te veroordelen tot overlegging van de financiële stukken van Aardappelen-BV en Beheer BV over het jaar 2013. De grieven 3 en 5 die hierop betrekking hebben, behoeven dan geen verdere bespreking. De op deze grieven gebaseerde wijziging/vermeerdering verzoek zal het hof afwijzen.

Periodiek verrekenbeding periode 1 januari 2007 tot 1 januari 2013 (grieven 6 tot en met 11)

Partijen hebben zich in art. 9 van de huwelijkse voorwaarden verplicht tot periodieke verrekening van wat van hun inkomen als bedoeld in art. 6 van de huwelijkse voorwaarden resteert na aftrek van de kosten van de gemeenschappelijke huishouding. De vraag die partijen verdeeld houdt, is of er door de geruisloze inbreng sprake is van een waardeverandering als bedoeld in art. 6 lid 1 sub c van de huwelijkse voorwaarden (die in de verrekening dient te worden betrokken). Ook de uitleg van deze bepaling dient te geschieden aan de hand van de Haviltex-maatstaf (zie rov. 3.8.5. hiervóór).

Het hof overweegt als volgt.

Vooropgesteld wordt dat de man alle aandelen in Beheer BV houdt, zodat aangenomen mag worden dat de man ook bij machte is te bepalen dat de winst van die BV hem ten goede komt, in de zin van art. 6 van de huwelijkse voorwaarden. “Waardeveranderingen” van aandelen in Beheer BV, moeten dan, zo bepaalt art. 6 verder, verrekend worden. De vraag is of van bedoelde waardeveranderingen sprake is. Anders dan de vrouw stelt, is de waarde van de aandelen van Beheer BV geen “nihil” geweest. Meteen bij de – gelijktijdige – oprichting van Aardappelen-BV en Beheer BV is de vof ingebracht (storting op de aandelen Aardappelen-BV in natura), waardoor bijgevolg ook de aandelen Beheer BV (zij is immers eigenaar van de aandelen Aardappelen-BV) van aanvang af een waarde hadden waarin de inbreng van de vof verdisconteerd was. Van een waardeverandering (curs. hof) is dan geen sprake. Hoe daar niettemin toch sprake van had kunnen zijn, had de vrouw nader moeten toelichten.

Dat de waarde van “de aandelen” (het hof neemt aan: de aandelen in Beheer BV) hoger is dan de waarde van de aandelen in de vof, kan naar het oordeel van het hof evenmin tot de conclusie leiden dat er sprake is van een waardeverandering als bedoeld in art. 6 lid 1 sub c van de huwelijkse voorwaarden. Deze bepaling is opgenomen onder het kopje ‘inkomen’. Een waardeverandering in verband met (overgespaard) inkomen is hier evenwel niet aan de orde (en dat is ook niet gesteld); er is hier slechts een op last van de fiscus verrichte waardevaststelling (herwaardering) van de onroerende zaken (landbouwgronden en opstallen) in verband met de geruisloze inbreng van de vof in Beheer BV. Zonder deze rechtsvormwijziging zou deze waardevaststelling overigens pas opkomen bij staking van de onderneming (de alsdan blijkende stakingswinst valt ingevolge art 6 lid 1 sub a van de huwelijkse voorwaarden ook niet onder het inkomensbegrip).

De vrouw heeft (ook op dit punt) nagelaten een andere dan taalkundige uitleg van de huwelijkse voorwaarden te geven, hetgeen wel op haar weg had gelegen. Ter zitting gevraagd naar de logica van art. 6 van de huwelijkse voorwaarden heeft zij slechts verklaard dat “een waardeverandering moet worden gedeeld, plus de verkrijging van aandelen”.

Op de ter zitting van de zijde van de man opgeworpen vraag dat het toch niet de bedoeling kan zijn dat de man moet verrekenen enkel en alleen omdat hij van rechtsvorm is veranderd, heeft de vrouw niet meer gerespondeerd.

De slotsom is dat de vrouw onvoldoende heeft toegelicht waarom het begrip waardeverandering zo ruim moet worden uitgelegd als door haar betoogd. Dit betekent dat het oordeel van de rechtbank dat het bedrag van € 304.457,-- (in rov. 2.31 spreekt de rechtbank over € 304.574,--) niet tot het te verrekenen vermogen behoort, zal worden bekrachtigd. Waar de rechtbank voorts tot de conclusie is gekomen dat partijen over de jaren 2007 tot en met 2012 alsnog uitvoering moeten geven aan het periodieke verrekenbeding (rov. 2.31) en het bedrag dat de man ter zake aan de vrouw moet betalen, heeft vastgesteld (rov. 2.37 en 3.1), stelt het hof vast dat voor zover de vrouw al zou betogen dat dit bedrag onjuist zou zijn, zij dat enkel baseert op haar verworpen stelling dat het bedrag van € 304.457,-- in de verrekening moet worden betrokken (m.n. ook beroepschrift, pt. 37-38, en pt. 41 en pt. 52 (waarin hetzelfde bedrag wordt genoemd als in pt. 38)). Dat betoog gaat dus niet op. De grieven 6 tot en met 11 falen mitsdien.

Vergoedingsrechten: schenking ad € 15.428,53 (fl 34.000,--), (grief 12)

Vergoedingsrechten: € 29.553,-- (grief 13)

“Uit de ondertekende uitwerkingen van [accountantskantoor] over de periode tot en met 2006 blijkt dat bij de bepaling van de vordering van de vrouw niet alleen rekening is gehouden met de vordering uit hoofde van het periodieke verrekenbeding maar ook rekening is gehouden met de door de vrouw gestelde vermogensverschuivingen ten laste van de vrouw en ten gunste van de man behoudens de door de vrouw gestelde vermogensverschuiving van fl. 34.000,--. (…) Dit betekent dat partijen tot en met 2006 uitvoering hebben gegeven aan het in de huwelijkse voorwaarden opgenomen periodieke verrekenbeding en ook de vermogensverschuivingen met elkaar hebben afgerekend en zich aan de berekening van [accountantskantoor] hebben gebonden.”

En voorts:

“Uit de overgelegde verklaringen van [accountantskantoor] volgt dat de door de vrouw gestelde vermogensverschuivingen ten gunste van de man zijn gekomen. Dat [accountantskantoor] in de uitwerkingen er ten onrechte vanuit is gegaan dat de vrouw voor de onverdeelde helft eigenaar is van de voormalige echtelijke woning werkt dus niet door in de vergoedingsplichten. Het beroep op vernietiging wegens dwaling faalt dus.”

Hiertegen keert zich de grief van de vrouw. Zij stelt thans in hoger beroep dat zij nog een vergoedingsrecht heeft van € 29.553,-- (en zij verzoekt veroordeling van de man tot betaling van dit bedrag aan haar), omdat in de uitwerking van de huwelijkse voorwaarden de voormalige echtelijke woning door [accountantskantoor] ten onrechte is aangemerkt als gemeenschappelijk, hetgeen heeft doorgewerkt in de vaststelling van de vergoedingsrechten. Voor zover nodig doet de vrouw een beroep op vernietiging van de uitwerking van de huwelijkse voorwaarden tot en met 2006. Zij stelt dat de gevolgen van de uitwerking van de huwelijkse voorwaarden dienen te worden gewijzigd ex art. 6:230 BW inhoudende dat zij nog een vordering heeft van € 40.204,-- op de man.

Ter toelichting op haar grief voert de vrouw het volgende aan. De vermogensverschuivingen in de uitwerkingen van [accountantskantoor] zijn, als gezegd, niet alleen ten gunste van de man gekomen, maar, gezien het onjuiste uitgangspunt betreffende de woning, voor de helft ook ten gunste van haar, hetgeen tot resultaat heeft dat haar vordering jegens de man te laag is vastgesteld. Uit de berekening van [accountantskantoor] , waarbij er geen rekening mee is gehouden dat de man de volledige eigenaar is van de woning (maar wel met het bedrag van € 304.457,-- in verband met de inbreng van de vof, waarover beroepschrift pt. 37), volgt dat de vordering van de vrouw op de man per 1 januari 2007 € 227.152,-- bedraagt. Blijkens de herberekening van [fiscalisten] Fiscalisten, waarbij wel rekening is gehouden met de volledige eigendom van de woning bij de man (en ook weer met het bedrag van € 304.457,--), heeft de vrouw een vordering op de man van € 267.356,--. Dit is derhalve een verschil van € 40.204,--. Voor zover de man stelt dat de vordering van de vrouw van € 29.553,-- is verdisconteerd in de uitkering na 2006, heeft de vrouw altijd nog een vordering op de man van € 8.804,--.

De vordering van € 29.553,-- is “gebaseerd op een vergoedingsrecht” (pleitnotitie, p. 2, en beroepschrift, pt. 60 en 62). De vrouw laat echter na duidelijk te maken waarop het vergoedingsrecht is gebaseerd. Zij verklaart niet waaruit de onttrekking aan haar vermogen ten bate van de man heeft bestaan (art. 3 huwelijkse voorwaarden). Voor zover de vrouw haar vordering inzake het bestaan van een vergoedingsrecht al gebaseerd zou hebben op een vergelijking van de uitwerking door [accountantskantoor] en de herberekening van [fiscalisten] Fiscalisten, heeft de man dit voldoende gemotiveerd betwist. Hij heeft er namelijk op gewezen dat in de uitwerking huwelijkse voorwaarden 2012 van [accountantskantoor] (versie maart 2016) de correctie heeft plaatsgevonden (ter zake van de eigendom van de woning), onder het kopje “3.6 Eindvermogen per 31 december 2012”, waarmee de eerdere fout van [accountantskantoor] (dat de woning gemeenschappelijk zou zijn) is hersteld. Het had op de weg van de vrouw gelegen hiertegenover uit te leggen waarom de herberekening van [fiscalisten] Fiscalisten voorrang zou moeten krijgen op de gecorrigeerde uitwerking door [accountantskantoor] . Ter zitting naar deze kwestie gevraagd, heeft de vrouw die helderheid evenmin kunnen verschaffen. Voor een vernietiging of wijziging van de uitwerking van de huwelijkse voorwaarden is dan geen plaats. Mitsdien treft grief 13 evenmin doel.

Bewijsaanbod vrouw