Parket bij de Hoge Raad 13-04-2018, ECLI:NL:PHR:2018:407

In cassatie kan worden uitgegaan van de volgende feiten ¹:

(i) Op 5 december 2013 is overleden [betrokkene 1] (hierna: de erflater). De erflater is achtereenvolgens gehuwd geweest met [betrokkene 2] (hierna: [betrokkene 2] ) en met [betrokkene 3] . Beide huwelijken zijn ontbonden door echtscheiding, respectievelijk op 19 februari 1993 en op 7 oktober 1999. Vanaf 2000 tot aan zijn overlijden had de erflater een affectieve relatie met [verweerster] . Hij woonde vanaf 15 april 2006 met haar samen en voerde vanaf dat moment een gemeenschappelijke huishouding met haar. Uit het huwelijk met [betrokkene 2] zijn geboren respectievelijk in 1981 en 1983 de dochters van de erflater, [eiseressen]

(ii) De erflater heeft een tweetal levensverzekeringen afgesloten: een bij Avéro met ingang van 1 april 1996 onder nummer [001] (hierna: polis I) en een bij Avéro Achmea met ingang van 1 december 1999 (gewijzigd per 1 maart 2002 en per 4 januari 2003, welke wijzigingen geen betrekking hadden op de begunstiging) onder nummer [002] (hierna: polis II).

(iii) In polis I zijn achtereenvolgens als begunstigden aangewezen: de verzekeringsnemer, zijn echtgenote, zijn kinderen en zijn erfgenamen. In polis II zijn achtereenvolgens als begunstigden aangewezen: zijn weduwe, zijn kinderen en zijn erfgenamen.

(iv) De erflater heeft in een testament van 21 november 2006, voor zover van belang, bepaald:

“ERFSTELLING

1. Ik benoem mijn partner [verweerster] (...) tot mijn enige erfgename. Ik onterf uitdrukkelijk mijn nakomelingen.

2. Indien ik tegelijkertijd met of na mijn voornoemde partner kom te overlijden benoem ik in haar plaats de stichting: Stichting Koningin Wilhelmina Fonds (...).

3. Indien een afstammeling een beroep doet op zijn legitieme portie, dan kan de vordering van die legitimaris alleen tegen mijn partner worden ingesteld en is deze pas opeisbaar bij haar overlijden.”

(v) Op dezelfde datum heeft hij met [verweerster] een samenlevingscontract gesloten. ²

(vi) De erflater heeft toen hij (medio november 2012) ongeneeslijk ziek bleek, op 27 februari 2013 bij aanvullend testament bepaald dat hij, onder handhaving van het testament van 21 november 2006 deze aanvult en wijzigt en dat de erfstelling luidt:

“ERFSTELLING

1. Ik benoem mevrouw [verweerster] (...) tot mijn enige erfgename. Deze benoeming wordt gedaan om fiscale redenen en ter voldoening aan mijn dringende verplichting om mijn partner goed verzorgd achter te laten.

Onterving

Ik sluit mijn nakomelingen uitdrukkelijk uit als erfgenamen in mijn nalatenschap.

2. Indien ik tegelijkertijd met of na mijn voornoemde partner kom te overlijden benoem ik in haar plaats tot erfgenaam de stichting: Stichting Koningin Wilhelmina Fonds (...).

3. Indien een afstammeling een beroep doet op zijn legitieme portie, is de vordering van de legitimaris voor zover die vordering ten laste zou komen van mijn partner, pas opeisbaar bij haar overlijden, zulks onder gelijke motivering als hiervoor onder 1. vermeld. Mocht een beroep worden gedaan op de legitieme, verzoek ik de rechter om géén rente op de nominale vordering toe te kennen in verband met mijn verzorgingsverplichting jegens mijn partner.”

Zowel in het testament van 21 november 2006 als in het aanvullend testament van 27 februari 2013 is [verweerster] tot executeur benoemd.

(vii) [verweerster] is enig erfgenaam en heeft op 23 december 2013 de nalatenschap van de erflater zuiver aanvaard.

(viii) Op het verzoek van [verweerster] aan Avéro Achmea om de twee levensverzekeringen uit te keren, heeft Avéro Achmea [verweerster] bericht dat uitgaand van de begunstiging in polis I en polis II en de persoonlijke omstandigheden van de erflater, uitkering zal geschieden aan de begunstigden op grond van de leer van het zelfstandig recht. De uitkeringen op de beide polissen zijn overgemaakt naar een derdenrekening van het kantoor van de advocaat van [eiseressen]

(ix) Op 22 mei 2015 heeft [verweerster] een akte van boedelbeschrijving laten opmaken door notaris Hament met als bijlage de samenstelling van de nalatenschap van erflater op zijn sterfdag. Op 30 juli 2015 heeft zij een akte rectificatie boedelbeschrijving laten opmaken, met in de bijlage opnieuw de samenstelling van de nalatenschap van de erflater.

Bij dagvaarding van 28 augustus 2014 heeft [verweerster] de onderhavige procedure bij de rechtbank Noord-Holland ingeleid. Zij heeft daarbij een verklaring voor recht gevorderd dat zij dient te worden aangemerkt als enig begunstigde met betrekking tot polis I en polis II en voorts dat zij gerechtigd is tot de uitkeringen van deze polissen.

Zij heeft aan haar vordering (onder meer en voor zover nog relevant) ten grondslag gelegd dat [eiseressen] geen recht hebben op uitkering uit de levensverzekeringen, nu de bedoeling van erflater ter zake de begunstiging van de levensverzekeringen niet in overeenstemming is met de begunstiging volgens de polissen. Hierbij dient volgens haar mede gelet te worden op de bedoeling van de erflater die blijkt uit zijn verklaringen en gedragingen buiten hetgeen hij bij het aangaan van de verzekeringen jegens de verzekeraar te kennen heeft gegeven, waaronder het tussen haar en erflater gesloten samenlevingscontract, en de door hem opgestelde testamenten. Erflater heeft nooit onderkend dat hij jegens de verzekeraar kenbaar had dienen te maken dat de begunstiging in overeenstemming met zijn testamenten gewijzigd diende te worden, maar was ervan overtuigd dat, zeker door middel van de bepalingen in het aanvullend testament, zijn gehele nalatenschap inclusief de uitkeringen uit de verzekeringspolissen, aan [verweerster] zouden toevallen.

Nadat bij tussenvonnis van 3 december 2014 een comparitie van partijen was gelast, welke comparitie op 29 mei 2015 heeft plaatsgevonden, heeft de rechtbank bij vonnis van 7 oktober 2015 ³ de vordering van [verweerster] afgewezen.

Zij heeft daartoe overwogen dat volgens jurisprudentie van de Hoge Raad met het eenzijdige karakter van de aanwijzing van de begunstigde en met de aard van deze rechtshandeling strookt dat bij de uitleg daarvan in de eerste plaats wordt nagegaan wat de bedoeling is geweest van de verzekeringnemer bij de aanwijzing en dat bij de vaststelling van die bedoeling mede wordt gelet op eventuele verklaringen en gedragingen van de verzekeringnemer buiten de schriftelijke mededeling aan de verzekeraar, uit welke verklaringen en gedragingen die bedoeling mede kan blijken, ook indien deze niet jegens de verzekeraar zijn afgelegd of hebben plaatsgevonden. Daarbij gaat het om verklaringen en gedragingen ten tijde van de aanwijzing van de begunstigde. Het samenlevingscontract en de testamenten zijn hiervoor dus niet relevant. Dat erflater bij het aangaan van de levensverzekeringen een andere bedoeling heeft gehad dan het aanwijzen van de huidige begunstigden is gesteld noch gebleken. Dat brengt mee dat de vraag wie rechthebbende is op de uitkering uit de levensverzekeringen, naar het oordeel van de rechtbank enkel moet worden beoordeeld aan de hand van de polissen (rov. 5.3).

Bij dagvaarding van 4 januari 2016 (hersteld bij herstelexploot van 6 januari 2016) is [verweerster] bij het gerechtshof Amsterdam van dit eindvonnis in hoger beroep gekomen, met conclusie dat het hof dat vonnis vernietigt en, primair, alsnog bepaalt dat de uitkeringen van de verzekeringspolissen aan haar dienen toe te komen, of, subsidiair, bepaalt dat [eiseressen] verplicht zijn tot vergoeding van de waarde van de verzekeringspolissen aan haar in haar hoedanigheid van executeur van de nalatenschap, in beide gevallen met veroordeling van [eiseressen] tot voldoening van de door hen of hun advocaat ontvangen gelden aan haar.

Bij memorie van grieven is [verweerster] , voor zover relevant, achtereenvolgens opgekomen tegen de oordelen van de rechtbank dat het bij de vaststelling van de bedoeling van de verzekeringnemer bij de aanwijzing van de begunstigden gaat om verklaringen en gedragingen ten tijde van de aanwijzing (grief 2), dat niet gesteld of gebleken is dat de erflater bij het aangaan van de levensverzekering een andere bedoeling had dan de aanwijzing van de huidige begunstigden (grief 3), dat wie rechthebbende is op de polis enkel moet worden beoordeeld aan de hand van de polissen (grief 4), en ten slotte tegen het ongemotiveerd passeren van het bewijsaanbod (grief 5). Bij deze laatste grief heeft [verweerster] aangegeven dat de door haar aangedragen feiten en bijzonder omstandigheden omtrent de bedoeling van de erflater en zijn onwetendheid omtrent de noodzaak van wijziging van de begunstiging dienen te worden meegewogen om tot een maatschappelijk aanvaardbaar oordeel te geraken en dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dat de op de derdenrekening van de advocaat van [eiseressen] uitgekeerde bedragen aan hen zullen toekomen. Zij wijst hierbij ook op de twee schriftelijke verklaringen die zij in eerste instantie heeft overgelegd (waaronder een van de notaris).

Nadat tussen partijen nog een aktewisseling heeft plaatsgevonden, heeft het hof bij arrest van 9 mei 2017 ⁴ het bestreden vonnis vernietigd en het door [verweerster] (primair) gevorderde toegewezen.

Het heeft daartoe overwogen dat grief 2 tot en met 4 weliswaar niet tot een andere uitkomst kunnen leiden, maar dat grief 5 wel slaagt. Ten aanzien van grief 2 geldt dat het wel degelijk gaat om de bedoeling ten tijde van de aanwijzing, zij het dat deze bedoeling kan worden vastgesteld aan de hand van eventuele verklaringen en gedragingen van de verzekeringnemer buiten de schriftelijke mededeling waaruit die bedoeling mede kan blijken, ook indien deze niet kenbaar zijn voor de verzekeraar, maar dat in het onderhavige geval uit de latere verklaringen en gedragingen niet kan worden afgeleid dat de bedoeling van de erflater was dat de polissen ten gunste van [verweerster] zouden worden uitgekeerd. Dat de erflater later de bedoeling heeft gehad zijn kinderen te onterven en [verweerster] tot enig erfgenaam te benoemen doet daaraan niet af. Voor die situatie bestond de mogelijkheid van wijziging van de begunstiging (rov. 3.4). Ten aanzien van grief 3 overweegt het hof dat als de erflater zoals te doen gebruikelijk een aanvulling op zijn inkomen/vermogen op latere leeftijd wilde regelen, dit geenszins uitsluit dat hij tevens voor ogen had conform de standaardbegunstiging achtereenvolgens een eventuele echtgenote, eventuele kinderen en zijn eventuele erfgenamen tot begunstigden aan te wijzen, indien hij voortijdig voor de uitkeerdatum zou overlijden, ook niet als hij ten tijde van het aangaan van beide verzekeringen ongehuwd was. Uit de stukken en stellingen van partijen volgt dat de erflater ten tijde van het afsluiten van de verzekeringen [verweerster] nog niet kende en dat de erflater [eiseressen] op dat moment nog niet had onterfd (rov. 3.5). Ten aanzien van grief 4 wordt overwogen dat uit de door [verweerster] geschetste feiten en omstandigheden niet volgt dat de door [verweerster] geschetste bedoeling van de erflater – om [verweerster] verzorgd achter te laten, dit in onwetendheid van de daarvoor benodigde wijziging van de standaardbegunstiging – de erflater voor ogen stond bij het afsluiten van de verzekeringen. Voor zover [verweerster] zich hier heeft bedoeld te beroepen op een uitkomst die naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is, verwijst het hof naar de beoordeling van grief 5 (rov. 3.6). Ten aanzien van grief 5 heeft het hof als volgt overwogen:

“3.7 Grief 5 richt zich tegen het passeren van het bewijsaanbod door de rechtbank. Voorts bevat de toelichting op deze grief het volgende betoog. De feiten en bijzondere omstandigheden van dit geval dienen te worden meegewogen om tot een maatschappelijk oordeel te komen. Het is naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar dat de uitgekeerde bedragen aan [eiseressen] toekomen. Het oordeel dat wie rechthebbende is op de uitkering enkel moet worden beoordeeld aan de hand van de polissen kan naar de mening van [verweerster] ook op die grond niet in stand blijven.

[verweerster] beroept zich op de door haar in de procedure gestelde feiten en omstandigheden en in het bijzonder op:

- de tussen de erflater en [verweerster] bestaande 12 jaar durende relatie en het in verband daarmee afgesloten samenlevingscontract inclusief verblijvingsbeding en de ten behoeve van haar gemaakte testamenten;

- de benoeming van [verweerster] tot enig erfgenaam mede ter voldoening aan de op de erflater rustende dringende verplichting haar goed verzorgd achter te laten;

- de opvolgende benoeming van de Stichting Koningin Wilhelmina Fonds;

- de uitdrukkelijke onterving van [eiseressen] in alle gevallen en de beperking van de opeisbaarheid van hun legitieme portie, omdat er sinds 1995 geen enkel contact tussen de erflater en [eiseressen] is geweest en zelfs door [eiseressen] werd afgehouden;

- de omvang van het negatieve vermogen van de erflater, waaronder de onverdeelde helft van de gezamenlijke woning die onder water staat, een schuld uit hypothecaire geldlening, de vordering van [verweerster] op de erflater vanwege haar investering in de aankoop van de woning van € 62.400,-;

- het gebrek aan wetenschap van de erflater dat de polisuitkeringen buiten zijn nalatenschap vielen en dat hij de verzekeraar had moeten benaderen om te bereiken dat deze wel onderdeel uitmaakten van het te vererven vermogen en de gedachte dat de erflater met de testamenten had bereikt dat de uitkeringen op de polissen aan [verweerster] zouden toekomen;

- de uitkering veel hoger is dan hetgeen [eiseressen] uit hoofde van hun legitieme portie zouden hebben ontvangen.

Het hof overweegt als volgt. Er is sprake van een sommenverzekering en mitsdien van een derdenbeding. De bevoegdheid een derdenbeding te aanvaarden is een wilsrecht. Naar het oordeel van het hof is het, gelet op alle feiten en omstandigheden van de onderhavige zaak, naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar dat [eiseressen] zich op hun wilsrecht, de begunstiging van beide polissen beroepen. Op grond van de stellingen van partijen en de overgelegde stukken staat vast dat:

-10e [de, AG] erflater met het samenlevingscontract en de testamenten [verweerster] voor zoveel mogelijk verzorgd wilde achterlaten;

- dit effect enkel, althans voor zoveel mogelijk, zou kunnen worden bereikt indien ook de uitkering uit de polissen aan haar als erfgenaam ten goede zou komen;

- de erflater zijn testamenten zo heeft ingericht dat [eiseressen] zo min mogelijk uit zijn nalatenschap zouden verkrijgen en op vroegst pas na overlijden van [verweerster] ;

- [verweerster] zich direct na het overlijden van de erflater tot de verzekeraars heeft gewend met het verzoek de bedragen van de polissen aan haar uit te keren;

- de verklaring van de notaris (zoals blijkt uit de memorie van antwoord) dat het de bedoeling was dat [verweerster] erflaters gehele vermogen zou ontvangen en dat hij haar verzorgd wilde achterlaten.

In het licht hiervan kan de niet wijziging van de begunstiging van [eiseressen] in een begunstiging van de erfgename/ [verweerster] niet anders worden begrepen dan als een omissie zijnerzijds. Dat de erflater vele mogelijkheden heeft gehad de standaardbegunstiging te wijzigen en te bespreken maakt dit niet anders. Indien de erflater in de veronderstelling verkeerde dat de uitkering aan [verweerster] zou toekomen, was er in zijn ogen geen reden om over te gaan tot wijziging of bespreking van de begunstiging. Met de hiervoor genoemde feiten en omstandigheden stroken ook niet de stellingen van [eiseressen] dat de erflater ten tijde van zijn overlijden de bedoeling had om hun te bevoordelen en te vrijwaren voor de schulden van zijn nalatenschap en dat hij met de instandhouding van de begunstiging jegens hen gehandeld heeft vanwege een zorgverplichting jegens hen, ook niet wegens beperkingen hunnerzijds. Zeker niet nu niet vaststaat dat de erflater op de hoogte was van deze beperkingen. De stellingen dat er sinds 1995 geen contact tussen de erflater en [eiseressen] was en dat contact hunnerzijds werd afgehouden staan als zijnde niet betwist vast.

Uit het voorgaande volgt naar het oordeel van het hof dat [eiseressen] in de gegeven en hiervoor genoemde omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid geen rechten kunnen ontlenen aan de begunstiging en dat [verweerster] als erfgename als opvolgend begunstigde heeft te gelden. Grief 5 behoeft voor zover deze ziet op het passeren van het bewijsaanbod dan ook geen verdere beoordeling.”

“De feiten en bijzondere omstandigheden van dit geval dienen te worden meegewogen om tot een maatschappelijk aanvaardbaar oordeel te geraken. Het is naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar dat de op de derdenrekening van geïntimeerden uitgekeerde bedragen aan de geïntimeerden zullen toekomen.

Het oordeel van de rechtbank dat de vraag wie rechthebbende op de uitkering uit de levensverzekeringen [is, AG] enkel moet worden beoordeeld aan de hand van de polissen kan naar de mening van appellante dan ook geen stand houden.”

Dat laat aan duidelijkheid weinig te wensen over.

“In de gegeven omstandigheden zou het dan ook naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zijn als de polisuitkeringen aan gedaagden zouden worden toegekend.”

“3.4 (…)

De aanwijzing van een begunstigde betreft een wilsrecht, een eenzijdige rechtshandeling gericht aan de verzekeraar. Anders dan [verweerster] meent gaat het wel degelijk om de bedoeling ten tijde van de aanwijzing, zij het dat deze bedoeling kan worden vastgesteld aan de hand van eventuele verklaringen en gedragingen van de verzekeringnemer buiten de schriftelijke mededeling waaruit die bedoeling mede kan blijken, ook indien deze niet kenbaar zijn voor de verzekeraar. De vraag doet zich voor of uit de latere verklaringen en gedragingen kan worden afgeleid dat de bedoeling van de erflater was dat de polissen ten gunste van [verweerster] zouden worden uitgekeerd. Dit is niet het geval. Tussen partijen staat de taalkundige uitleg van de begunstiging niet ter discussie evenmin als de hoedanigheid van de begunstigde. In dat geval is er in beginsel geen ruimte voor uitleg in de zin die [verweerster] voor ogen staat. Dit volgt zowel uit de desbetreffende wettelijke bepalingen als uit de formulering van de Hoge Raad in voormeld arrest. Dat de erflater later de bedoeling heeft gehad zijn kinderen te onterven en [verweerster] tot enig erfgenaam te benoemen doet daaraan niet af. Voor die situatie bestond de mogelijkheid van wijziging van de begunstiging. Voor zover grief 2 slaagt, leidt deze niet tot een andere uitkomst van de procedure.”

Zou met deze klacht evenwel zijn bedoeld om te klagen over de afweging van het hof in deze concrete zaak, dan zou de klacht stranden op gebrek aan feitelijke grondslag. Het hof heeft in deze zaak immers niet geoordeeld zoals opgenomen in de klacht. Ik ga daarom uit van bovengenoemde lezing. Dat die is bedoeld, lijkt ook te blijken uit de toelichting op dit onderdeel (onder 1), waarin wordt gesteld dat het voor wat betreft de bedoelde verklaringen en gedragingen buiten de schriftelijke mededeling waaruit die bedoeling mede kan blijken, (uitsluitend) gaat om verklaringen en gedragingen voorafgaand aan en bij het afsluiten van de betreffende verzekering, en dat latere verklaringen en gedragingen voor het vaststellen voor de bedoeling ten tijde van de aanwijzing irrelevant zijn.

Wat dat betreft klaagt onderdeel I immers nog over rov. 3.10, waarin het hof tot het oordeel komt dat op grond van de aldaar door het hof genoemde omstandigheden de niet wijziging van de begunstiging van [eiseressen] in een begunstiging van de erfgename/ [verweerster] niet anders kan worden begrepen dan als een omissie van de erflater en dat het, gelet op alle feiten en omstandigheden van de onderhavige zaak, naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dat [eiseressen] zich op hun wilsrecht, de begunstiging van beide polissen, beroepen. Volgens het onderdeel heeft het hof daarmee een onjuiste (of te ruime) toepassing gegeven aan het bepaalde in de artikelen 6:2 lid 2 jo. 6:248 lid 2 BW, dan wel is zijn oordeel onbegrijpelijk.

Het onderdeel voert daartoe (in de toelichting onder 3) aan dat uit de door het hof in rov. 3.10 opgesomde feiten en omstandigheden, noch op zichzelf genomen, noch in onderling verband bezien, logischerwijs volgt dat de niet-wijziging van de begunstiging niet anders kan worden begrepen dan als een omissie en dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dat [eiseressen] zich op hun wilsrecht, de begunstiging van beide polissen, beroepen. Zoals het hof zelf memoreert, heeft de erflater nog vele mogelijkheden gehad de standaardbegunstiging te wijzigen. Onbetwist hebben in 2002 en 2003 nog wijzigingen op één van de polissen plaatsgevonden, waarbij de erflater dus de mogelijkheid had om de begunstiging te wijzigen, van welke mogelijkheid hij geen gebruik heeft gemaakt, ondanks dat hij op dat moment reeds een affectieve relatie met [verweerster] had. Evenzeer van (doorslaggevende) betekenis is, dat beide polissen zijn afgesloten nadat het contact met [eiseressen] verloren is gegaan, namelijk op respectievelijk 1 april 1996 en 1 december 1999, terwijl beide partijen het er over eens zijn dat dit contact in de loop van 1995 is geëindigd, aldus deze toelichting.

Het onderdeel voert tevens (in de toelichting onder 4) aan dat het zo moge zijn dat indien de erflater in de veronderstelling verkeerde dat de uitkering aan [verweerster] zou toekomen, er in zijn ogen geen reden was om over te gaan tot wijziging en bespreking van de begunstiging, maar dat de aanname dát de erflater in die veronderstelling verkeerde en meende geen reden te zien om over te gaan tot wijziging of bespreking van de begunstiging, een loutere speculatie is, die iedere grond ontbeert.

In de toelichting op dit onderdeel (onder 2) stellen [eiseressen] voorts nog dat het oordeel van het hof in rov. 3.10 in tegenspraak is met zijn oordelen in rov. 3.4-3.6, zodat de beslissing van het hof innerlijk tegenstrijdig is. Hier ziet het onderdeel echter over het hoofd dat in rov. 3.4-3.6 een oordeel wordt gegeven over de uitleg van de bedoeling van de erflater met (en ten tijde van) de aanwijzing van (een) begunstigde(n) voor de levensverzekeringen, en dat het in rov. 3.10 – nadat het heeft geconstateerd dat die bedoeling niet anders kan worden uitgelegd dan zoals in de polissen is opgenomen – oordeelt over de vraag of, niettegenstaande deze uitleg, de gevolgen ervan in dit geval naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zijn, zodat deze aan de in rov. 3.4-3.6 vastgestelde uitleg dienen te derogeren. Het gaat hier om twee verschillende rechtsfiguren, die weliswaar dicht bij elkaar liggen, maar wel degelijk van elkaar dienen te worden onderscheiden. Bij de uitleg gaat het om het vaststellen van de bedoeling van de verzekeringnemer ten tijde van de aanwijzing van de begunstigde(n), bij de tweede rechtsfiguur gaat het om het afwijken van deze vastgestelde bedoeling, omdat dit in de gegeven omstandigheden tot een onaanvaardbaar resultaat leidt. Voor toepassing van deze rechtsfiguren gelden verschillende maatstaven en relevante factoren.

Op dit punt kan het onderdeel derhalve niet slagen.

Leidend bij de uitleg van de aanwijzing van een begunstigde bij een sommenverzekering is HR 21 september 2012, ECLI:NL:HR:2012:BW6728, NJ 2013/97 m.nt. M.M. Mendel. In die zaak had de overleden verzekeringnemer de kinderen uit zijn eerste huwelijk onterfd en die uit een latere relatie tot enig erfgenamen benoemd. De begunstiging van een reeds afgesloten verzekering heeft hij laten wijzigen zodat de uitkering daarop aan dezelfde kinderen zou toekomen. Bij het afsluiten van een nieuwe verzekering is de standaardbegunstiging aangekruist, inhoudende dat als eerste hijzelf als verzekeringnemer, en vervolgens zijn echtgenote, zijn kinderen en zijn erfgenamen begunstigden zouden zijn. Uit correspondentie tussen verzekeringnemer, notariskantoor en assurantietussenpersoon zou blijken dat hij de bedoeling had om zichzelf, ook bij zijn overlijden, als begunstigde aan te wijzen en dat hij – na onjuist advies hierover – dit meende te bereiken door de standaardbegunstiging te hanteren. Het idee was dan dat de uitkering hierdoor in zijn nalatenschap zou vallen en aldus aan zijn erfgenamen zou toekomen. Dat de standaardbegunstiging er (in beginsel) toe zou leiden dat in geval van zijn overlijden achtereenvolgens zijn echtgenote (die er niet was) en zijn kinderen als begunstigden zouden gelden (vgl. art. 7:967 lid 1 BW), zou daarbij niet zijn voorzien. De polis waaruit dit gevolg bleek, werd pas daags na zijn plotselinge overlijden ontvangen. Het geschil rees nu of onder tot de begunstigden aangewezen ‘kinderen’ slechts de kinderen uit de tweede relatie moesten worden gerekend, of al zijn kinderen (ook de onterfde kinderen uit het eerste huwelijk).

Het hof had – anders dan de rechtbank – geoordeeld dat alle kinderen dienden te worden aangemerkt als begunstigden, nu bij de uitleg van de begunstigingsbepaling in de verzekeringsovereenkomst – kort gezegd – de Haviltex-norm leidend is en de correspondentie tussen verzekeringnemer, notariskantoor en assurantietussenpersoon daarom niet relevant is, evenmin als de – niet voor de verzekeraar kenbare – mogelijkheid dat verzekeringnemer het formulier verkeerd had ingevuld. Een op de gestelde bedoelingen van de verzekeringnemer betrekking hebbend bewijsaanbod werd daarom gepasseerd.

De Hoge Raad casseerde. Hij overwoog:

“3.5.2. Met betrekking tot deze klachten wordt vooropgesteld dat art. 7:966 lid 1 en 7:974 BW dwingendrechtelijk voorschrijven dat bij een sommenverzekering de aanwijzing van een begunstigde plaatsvindt door een schriftelijke mededeling aan de verzekeraar. Blijkens de op deze bepalingen gegeven toelichting, gaat het om een constitutief vereiste (Parl. Gesch. Verzekering, p. 227). De strekking daarvan is kennelijk onder meer om eenvoudig te doen vaststaan wie recht heeft op uitkering. Dat betekent dat het antwoord op de vraag wie is aangewezen als begunstigde, in beginsel gevonden moet worden in, en door uitleg van, de hierop betrekking hebbende schriftelijke mededeling van de verzekeringnemer aan de verzekeraar.

Over de algemene richtlijnen bij uitleg van de begunstiging (aanwijzing van een begunstigde) bij een levensverzekering, en ook over de eventuele beperkende werking die de redelijkheid en billijkheid daarbij – na uitleg – nog kunnen hebben, lijkt immers niet veel te zijn geschreven. Over deze zelfde onderwerpen in het erfrecht – de algemene richtlijnen bij uitleg van uiterste wilsbeschikkingen (waarbij bijvoorbeeld een erfgenaam of legataris wordt aangewezen), en ook de eventueel daaraan derogerende werking van de redelijkheid en billijkheid – is echter des te meer geschreven.

Het ligt voorts voor de hand aansluiting te zoeken bij het erfrecht omdat de Hoge Raad dat in het zojuist besproken arrest ook lijkt te doen, waar hij de nadruk legt op het eenzijdige karakter van de aanwijzing, die ook voor de uiterste wilsbeschikking zo kenmerkend is (vgl. art. 4:42 BW). Beide – althans, voor zover het betreft de aanwijzing van een begunstigde bij een levensverzekering, de hier in geschil zijnde aanwijzingen – zijn bovendien bedoeld om werking te hebben na het overlijden van verzekeringnemer en/of erflater, een moment waarop de verzekeringnemer en/of erflater zich zelf in ieder geval niet meer over zijn bedoelingen kan uitlaten. ⁹

“1. Bij de uitlegging van een uiterste wilsbeschikking dient te worden gelet op de verhoudingen die de uiterste wil kennelijk wenst te regelen, en op de omstandigheden waaronder de uiterste wil is gemaakt.

2. Daden of verklaringen van de erflater buiten de uiterste wil mogen slechts dan voor uitlegging van een beschikking worden gebruikt, indien deze zonder die daden of verklaringen geen duidelijke zin heeft.

3. Wanneer een erflater zich klaarblijkelijk in de aanduiding van een persoon of een goed heeft vergist, wordt de beschikking naar de bedoeling van de erflater ten uitvoer gebracht, indien deze bedoeling ondubbelzinnig met behulp van de uiterste wil of met andere gegevens kan worden vastgesteld.”

Deze regels zijn vrij streng opgesteld. Daarvan is de achtergrond dat voor de uitleg degene die de uiterste wilsbeschikking tot stand heeft gebracht per definitie niet meer aanwezig is om te vertellen wat zijn bedoelingen precies waren. Het is dan ook van belang dat eventuele belanghebbenden niet na zijn dood onbeperkt en naar eigen opvatting de ‘werkelijke’ bedoelingen van de erflater bij zijn beschikking kunnen gaan achterhalen met behulp van allerhande wilsuitingen van de erflater, en hierover in rechte gaan strijden. De rechtszekerheid eist, met andere woorden, dat zoveel mogelijk de in het testament neergelegde wil van de erflater naar het woord wordt gevolgd en uitgevoerd, en er slechts beperkt ruimte is voor uitleg. Met de strenge vormvereisten rondom het maken van een uiterste wilsbeschikking wordt beoogd te bewerkstelligen dat de bedoelingen van de erflater op juiste en zo eenduidig mogelijke wijze, en met de beoogde inhoud en rechtsgevolgen in de wilsbeschikking worden verwoord. Die wilsuitingen dienen dan ook in beginsel in deze, en geen andere, vorm te worden gesteld. De notaris heeft hierbij een belangrijke rol te vervullen, en moet zoveel mogelijk ook rekening proberen te houden met de mogelijkheid van verandering van omstandigheden in de toekomst, hoewel hij natuurlijk onmogelijk met elke denkbare verandering rekening kan houden. Soms loopt deze communicatie echter mis of wordt er onvoldoende rekening gehouden met een verandering van omstandigheden. Het gaat er uiteindelijk om dat een evenwichtige afweging moet worden gemaakt tussen enerzijds het belang van de rechtszekerheid dat de wet mede wil dienen door het stellen van een vormvoorschrift en anderzijds het belang dat recht wordt gedaan aan de bedoelingen van de erflater ¹⁰.

“Indien de bewoordingen eener uiterste wilsbeschikking duidelijk zijn, mag men daarvan door uitlegging niet afwijken.

Indien daarentegen de bewoordingen eener uiterste wilsbeschikking voor onderscheidene opvattingen vatbaar zijn, moet men veeleer nagaan welke de bedoeling des erflaters geweest zij, dan zich, tegen die bedoeling, aan den letterlijken zin der woorden houden.”

Voor de beantwoording van de vraag of die bewoordingen duidelijk waren, diende echter op grond van vaste jurisprudentie ¹¹ – nu neergelegd in art. 4:46 lid 1 BW – mede gelet te worden op de verhoudingen die de erflater bij de beschikking heeft willen regelen en op de omstandigheden waaronder deze is gemaakt. De tekst van de huidige regels is echter niet meer zo streng dat alleen bij onduidelijke bewoordingen ruimte bestaat voor uitleg: de genoemde verhoudingen en omstandigheden spelen niet meer alleen een rol bij de beantwoording van de vraag of de bewoordingen onduidelijk zijn, maar ook op basis van de verhoudingen en omstandigheden op zich is al uitleg mogelijk (zelfs geboden), ook bij duidelijke bewoordingen (vgl. art. 4:46 lid 1 BW). Alleen gebruikmaking van daden of verklaringen van de erflater buiten de uiterste wil is uitgesloten bij duidelijke bewoordingen in het testament (lid 2).

In 2004 heeft de Hoge Raad een belangrijk arrest gewezen voor de uitleg van uiterste wilsbeschikkingen, waarin minder strikt met de uitleg van testamenten wordt omgegaan. Het betreft HR 3 december 2004, ECLI:NL:HR:2004:AR0196, NJ 2005/58 m.nt. W.M. Kleijn. Het ging in deze zaak om een in 1997 overleden erflater, die in 1982 een testament had gemaakt waarin hij zijn toenmalige vriendin tot enig erfgename benoemde. ¹⁴ Dit deed hij tegelijkertijd met het sluiten van een samenlevingsovereenkomst met de vrouw, die eveneens op diezelfde datum in haar testament de erflater tot haar enig erfgenaam benoemde. Hierna werd ook daadwerkelijk samengewoond, waarna in 1987 het stel zelfs huwde. Na de echtscheiding in 1992 schrapt de man de vrouw als begunstigde van een door hem in 1987 afgesloten levensverzekering. Hij liet echter na zijn testament te herroepen of aan te passen.

Het Hof oordeelde dat er geen ruimte was voor uitleg, op grond van de hierboven besproken strenge uitlegregels en de duidelijkheid van het testament. De Hoge Raad oordeelt echter dat het Hof hiermee een onjuiste maatstaf heeft gehanteerd, en dat (ook naar oud recht) de nu in artikel 4:46 BW vastgelegde norm dat bij beantwoording van de vraag of de bewoordingen van een uiterste wilsbeschikking duidelijk zijn, mede gelet dient te worden op de verhoudingen die de erflater bij zijn wilsbeschikking heeft willen regelen en op de omstandigheden waaronder deze is gemaakt. De Hoge Raad acht in dit geval de omstandigheden dat erflater en zijn ex-echtgenote voornemens waren op korte termijn te gaan samenwonen in een door hen gemeenschappelijk te verwerven huis, en dat op de dag waarop het testament werd verleden tussen hen ook een samenlevingscontract werd opgemaakt, ter zake van belang en casseert.

Het valt op dat de Hoge Raad bij de beantwoording van de vraag of de bewoordingen van een uiterste wilsbeschikking onduidelijk zijn al op bepaalde daden en verklaringen van de erflater buiten de uiterste wil let, en deze gebruikt als verhoudingen en omstandigheden als bedoeld in art. 4:46 lid 1 BW ¹⁵ (dat geldt voor het opstellen van het samenlevingscontract, maar ook het voornemen om te gaan samenwonen zal vermoedelijk zijn gebleken uit buiten het testament verrichte daden of afgelegde verklaringen).

Ook valt op dat de Hoge Raad door te bepalen dat gelet moet worden op de omstandigheid dat erflater en zijn ex-echtgenote voornemens waren op korte termijn te gaan samenwonen in een door hen gemeenschappelijk te verwerven huis, en dat op de dag waarop het testament werd verleden tussen hen ook een samenlevingscontract werd opgemaakt, een opening creëert om rekening te houden met de na het opmaken van de uiterste wil gewijzigde omstandigheden. De omstandigheden die de Hoge Raad noemt, spelen immers weliswaar ten tijde van het opmaken van de uiterste wil, maar in feite wordt hierdoor rekening gehouden met de latere omstandigheid die reden gaf tot strijd over het testament: het feit dat de erflater en de bij uiterste wil benoemde erfgenaam ten tijde van het overlijden van de erflater niet meer samenleefden. Deze mogelijkheid vindt ook steun in de parlementaire geschiedenis over de betekenis van posterieure gebeurtenissen bij het bepalen van de wil van de erflater in het kader van artikel 4:46 lid 1 BW:

“Die wil kan echter niet zijn beïnvloed door een posterieure gebeurtenis, behalve in die zin dat de erflater het voorvallen van deze, toen nog toekomstige, gebeurtenis kan hebben verwacht, in welk geval echter het deze verwachting is, die als omstandigheid waaronder de uiterste wil is gemaakt, in aanmerking komt.” ¹⁶

De verwachting waarvan de erflater in dit geval ten tijde van het maken van de uiterste wilsbeschikking uitging, was dat hij op het moment van zijn overlijden nog met de benoemde erfgenaam zou samenleven. Door ruimte te maken voor een uitleg die inhoudt dat het testament niet bedoeld was voor een nadien gewijzigde situatie, houdt de Hoge Raad bij die uitleg indirect óók rekening met deze latere situatie. Hierdoor kunnen – ook binnen het systeem van artikel 4:46 lid 1 BW – deze later gewijzigde omstandigheden tóch een rol spelen bij de uitleg van een testament. Het huidige erfrecht laat – zeker in het licht van deze uitspraak – dus wel degelijk veel ruimte voor uitleg. ¹⁷

Ook HR 11 oktober 2013, ECLI:NL:HR:2013:911, NJ 2014/127 m.nt. S. Perrick past in deze lijn. ¹⁸ In deze zaak heeft de erflaatster in 1980 – na echtscheiding van haar eerste man – haar broer tot enig erfgenaam benoemd, geruime tijd voordat zij een tweede maal (in 1993) in het huwelijk trad in gemeenschap van goederen. Op grond van deze uiterste wilsbeschikking zouden haar destijds nog in leven zijnde ouders, met wie zij niet op goede voet stond, (in beginsel) niet als versterferfgenamen opkomen. De erflaatster had geen andere broers en zusters en geen kinderen. Zij overlijdt in 2004. Broer en (tweede) echtgenoot strijden om de nalatenschap (in dit geval de helft van de gemeenschap van goederen, waarvan de goederen ook nog eens vrijwel volledig door de echtgenoot waren aangebracht). De echtgenoot stelt dat de broer aan het testament geen aanspraken kan ontlenen omdat het testament onduidelijk is en nadere uitleg behoeft. De erflaatster heeft volgens hem destijds haar broer slechts als enig erfgenaam benoemd teneinde haar ouders te onterven. Bovendien heeft zij bij het opstellen van haar testament niet gedacht aan een toekomstig huwelijk, zodat het testament niet voor die situatie is geschreven. De echtgenoot betoogt voorts dat de erflaatster heeft gedwaald in het objectieve recht, in die zin dat zij haar rechtspositie verkeerd heeft beoordeeld en daarom heeft nagelaten het testament te herroepen. Volgens hem verkeerde de erflaatster, toen zij vele jaren na het opmaken van het testament met hem in het huwelijk trad, in de overtuiging dat het testament met dit huwelijk in gemeenschap van goederen was komen te vervallen en dat de langstlevende van hen beiden volgens de wet enig erfgenaam in de nalatenschap zou zijn. Die dwaling dient er zijns inziens toe te leiden dat ingevolge de eisen van redelijkheid en billijkheid de rechtsgevolgen aan het testament worden onthouden.

De rechtbank sluit zich aan bij dit laatste betoog van de echtgenoot. Zij oordeelt dat de in het testament gebezigde bewoordingen duidelijk zijn en slechts voor één uitlegging vatbaar, maar dat wel sprake was van een dwaling in het objectieve recht die tot gevolg dient te hebben dat aan het testament de rechtsgevolgen onthouden worden, nu het volgens de rechtbank in strijd met de redelijkheid en billijkheid is om de rechtgevolgen van een testament dat slechts in stand is gebleven omdat is gedwaald in het objectieve recht, in stand te houden.

Het hof volgt deze lijn niet, maar komt op grond van uitleg van de uiterste wilsbeschikking toch tot eenzelfde resultaat. Gelet op de omstandigheden waaronder het testament is gemaakt en de verhouding die de erflaatster in elk geval heeft willen regelen (die met haar ouders), acht het hof niet duidelijk of zij heeft willen regelen dat haar broer onder alle omstandigheden erfgenaam zou zijn, zodat het testament in zoverre geen duidelijke zin heeft en te dien aanzien voor uitlegging daarvan daden en verklaringen van de erflaatster mogen worden gebruikt. Het hof acht – op grond van verschillende getuigenverklaringen – vervolgens bewezen dat het uitsluitend de bedoeling van de erflaatster was te voorkomen dat haar ouders zouden erven en dat het niet uitdrukkelijk de bedoeling was haar broer te laten erven. De (fundamenteel) gewijzigde situatie heeft de erflaatster niet voor ogen gestaan toen zij haar testament maakte en voor die situatie heeft zij geen testamentaire beschikkingen getroffen. Aangenomen moet worden dat het haar bedoeling was dat de testamentaire beschikkingen ten gunste van haar broer – als ten tijde van het maken van het testament enige beschikbare en geschikte persoon – uitsluitend golden voor de situatie waarin zij niet gehuwd zou zijn. Het hof komt tot de conclusie dat de erfstelling ten gunste van de broer is vervallen, zodat deze hieraan geen aanspraken kan ontlenen.

De Hoge Raad verwerpt het tegen deze uitleg ingestelde cassatieberoep met een korte overweging:

“3.3.2 Aldus verstaan geeft het oordeel van het hof geen blijk van miskenning van de maatstaf van art. 4:46 BW. Anders dan in de onderdelen wordt betoogd, heeft het hof daarbij uitsluitend omstandigheden ten tijde van het opmaken van het testament in aanmerking genomen en niet (tevens) omstandigheden die toen nog toekomstig waren. Voor het overige berust het oordeel van het hof op waarderingen die in cassatie alleen op begrijpelijkheid kunnen worden onderzocht. Voor zover de klachten betogen dat de door het hof gemaakte waarderingen onbegrijpelijk zijn, doen zij dat tevergeefs.”

Deze wijze van uitleg kon derhalve door de beugel.

Hoewel het hof in het nu voorliggende geval niet op deze wijze de begunstiging door de verzekeringnemer c.q. erflater heeft uitgelegd, had dat, analoog gedacht aan de jurisprudentie inzake de uitleg van uiterste wilsbeschikkingen, mijns inziens wél gekund. Bij de aanwijzing van een begunstigde zijn bovendien ook nog eens minder strenge vormvereisten van toepassing voor de vastlegging van de wil van de verzekeringnemer dan bij de vastlegging van de wil van de erflater het geval is, en zijn niet de waarborgen ingebouwd die samenhangen met de (verplichte) bijstand van de notaris, hetgeen ervoor pleit minstens evenveel, zo niet meer, ruimte te geven aan de uitleg van de begunstiging. Ook is niet noodzakelijk om eerst vast te stellen dat de begunstiging onduidelijk is in het licht van ten tijde van die begunstiging bestaande omstandigheden voordat – strikt genomen – aan uitleg met behulp van buiten de schriftelijke mededeling aan de verzekeraar gelegen verklaringen en gedragingen van de verzekeringnemer wordt toegekomen. In dit geval had de begunstiging – indien daarvoor naar het oordeel van het hof voldoende feiten en omstandigheden zouden zijn komen vast te staan, wat gezien rov. 3.10 het geval lijkt te zijn geweest – dan op zodanige wijze kunnen worden uitgelegd dat daarbij de omstandigheden ten tijde van het overlijden (o.a. de relatie met [verweerster] , waarmee een samenlevingsovereenkomst is aangegaan en die tot enig erfgenaam is benoemd met uitdrukkelijke onterving van de kinderen, waarbij aan de notaris is aangegeven dat het gehele vermogen aan [verweerster] diende toe te komen en zij zoveel mogelijk verzorgd diende te worden achtergelaten) relevant zijn omdat daaruit volgt dat de omstandigheden waaronder de begunstigden zijn aangewezen (waarin nog geen sprake was van de latere niet-huwelijkse relatie met [verweerster] , die aan de weg zou (kunnen) staan aan het begunstigen van de kinderen, de kinderen nog niet waren onterfd, en eenvoudigweg van de standaardbegunstiging is uitgegaan, die alles nog openhield) nadien zo fundamenteel (en onvoorzien) zijn gewijzigd dat geconstateerd moet worden dat de standaardbegunstiging niet met het oog op (ook) die nieuwe situatie is opgenomen. ¹⁹ Tot de verhoudingen die de verzekeringnemer toen heeft willen regelen, behoorde dan niet een eventuele latere niet-huwelijkse relatie. In ieder geval maken deze omstandigheden en de destijds bestaande, te regelen verhoudingen in deze gedachtegang dat de mogelijkheid moet bestaan om met behulp van nadere bewijsmiddelen aan te tonen dat de bedoeling van de verzekeringnemer – zoals gesteld door [verweerster] – van de standaardbegunstiging afweek.

Ook de (algemene) klacht dat het hof ten onrechte heeft overwogen dat latere verklaringen en gedragingen kunnen worden meegewogen bij de bepaling van de bedoeling van de verzekeringnemer ten tijde van de aanwijzing van een begunstigde, kan derhalve naar mijn mening – nog los van het gebrek aan belang van [eiseressen] bij die klacht – niet slagen, omdat (ook) een uitleg zoals de bovenstaande had kunnen worden gevolgd.

“Uit het voorgaande volgt naar het oordeel van het hof dat [eiseressen] in de gegeven en hiervoor genoemde omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid geen rechten kunnen ontlenen aan de begunstiging en dat [verweerster] als erfgename als opvolgend begunstigde heeft te gelden.”

Het hof heeft hierbij tegen de achtergrond van wat [verweerster] hiertoe had aangevoerd (zie rov. 3.8-3.9) – waaronder dat er behoudens de verzekeringspolissen geen vermogen was, dat de gemeenschappelijke woning van de erflater en [verweerster] met ruim € 100.000,- onder water stond en [verweerster] nog een vordering op de erflater had vanwege een investering in die woning, dat er sinds 1995 geen enkel contact meer was geweest tussen de erflater en [eiseressen] , dat de erflater niet wist dat de polisuitkeringen buiten zijn nalatenschap vielen en dat hij de standaardbegunstiging moest wijzigen om dit te veranderen, maar dat hij met zijn testamenten dacht te hebben bereikt dat de polisuitkeringen aan [verweerster] zouden toekomen, en dat de uitkering veel hoger was dan hetgeen [eiseressen] uit hoofde van hun legitieme portie zouden hebben ontvangen – de volgende vaststaande feiten en omstandigheden met zoveel woorden in aanmerking genomen (rov. 3.10):

- dat de erflater met het samenlevingscontract en de testamenten [verweerster] voor zoveel mogelijk verzorgd wilde achterlaten;

- dat dit effect enkel, althans voor zoveel mogelijk, zou kunnen worden bereikt indien ook de uitkering uit de polissen aan haar als erfgenaam ten goede zou komen;

- dat de erflater zijn testamenten zo heeft ingericht dat [eiseressen] zo min mogelijk uit zijn nalatenschap zouden verkrijgen en op zijn vroegst pas na overlijden van [verweerster] ;

- dat [verweerster] zich direct na het overlijden van de erflater tot de verzekeraars heeft gewend met het verzoek de bedragen van de polissen aan haar uit te keren;

- de verklaring van de notaris (zoals blijkt uit de memorie van antwoord ²⁸) dat het de bedoeling was dat [verweerster] erflaters gehele vermogen zou ontvangen en dat hij haar verzorgd wilde achterlaten. ²⁹

Uit deze feiten en omstandigheden concludeert het hof dat de niet wijziging van de begunstiging van [eiseressen] in een begunstiging van de erfgename/ [verweerster] niet anders kan worden begrepen dan als een omissie van de erflater.

Het onderdeel voert aan dat het hof daarmee een onjuiste (of te ruime) toepassing heeft gegeven aan het bepaalde in de artikelen 6:2 lid 2 jo. 6:248 lid 2 BW, dan wel een onbegrijpelijk oordeel heeft gegeven.

Volgens het onderdeel volgt uit de door het hof in rov. 3.10 opgesomde feiten en omstandigheden, noch op zichzelf genomen, noch in onderling verband bezien, logischerwijs dat de niet-wijziging van de begunstiging niet anders kan worden begrepen dan als een omissie en dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dat [eiseressen] zich op hun wilsrecht, de begunstiging van beide polissen, beroepen. Mijns inziens zijn de bijzondere omstandigheden die het hof tegen de achtergrond van het door [verweerster] aangevoerde, heeft vastgesteld, echter wel degelijk van dien aard, dat hieruit – hoewel hierover nooit absolute zekerheid kan bestaan – met een grote mate van waarschijnlijkheid kan worden geconcludeerd dat hier van een omissie van de erflater sprake is. ³⁰ Ik meen ook dat – met name in het licht van de verklaring van de notaris en de financiële situatie van de erflater en [verweerster] – de aanname dat de erflater in de veronderstelling verkeerde dat de uitkering op grond van de door hem gemaakte testamenten aan [verweerster] zou toekomen en er derhalve geen reden was om over te gaan tot wijziging of bespreking van de begunstiging, niet kan worden afgedaan als een loutere speculatie, die iedere grond ontbeert. ³¹ Daarbij speelt ook nog een rol dat het hof in rov. 3.10 – in cassatie op dit punt niet bestreden – heeft geoordeeld dat niet aannemelijk was dat er voor de erflater (ook) een beweegreden zou zijn om hen met de losstaande polisuitkeringen te willen bevoordelen en te vrijwaren van de schulden van de nalatenschap, mede in het licht dat tussen partijen vaststond dat er sinds 1995 geen contact meer tussen de erflater en [eiseressen] is geweest.

In de door het hof op grond van de vastgestelde omstandigheden aangenomen en zojuist beschreven situatie van de omissie van de erflater is het door het onderdeel aangevoerde feit dat de erflater nog vele mogelijkheden heeft gehad om de standaardbegunstiging te wijzigen niet van belang, zoals ook het hof in rov. 3.10 heeft overwogen. Over de wijzigingen die op de polissen hebben plaatsgevonden staat vast dat deze geen betrekking hadden op de begunstiging (zie rov. 2.3). Dat de polissen zijn afgesloten (relatief kort) nadat het contact met [eiseressen] verloren is gegaan, acht ik evenmin van (doorslaggevende) betekenis, nu in die polissen niet zozeer een begunstiging ten voordele van [eiseressen] is opgenomen, maar op dat moment – waarop de affectieve relatie met [verweerster] nog niet bestond – slechts een standaardbegunstiging is opgenomen, die nog alle(rlei) mogelijkheden in het leven van de verzekeringnemer – waaronder een nieuw huwelijk en (wellicht zelfs) een herstelde relatie met zijn kinderen – openhield. Dat de schulden van de nalatenschap de baten ervan zouden overtreffen, óók als de polisuitkeringen hierbij worden meegerekend, kan voorts niet afdoen aan de uit zijn testamenten en het samenlevingscontract blijkende wens van de erflater/verzekeringnemer om [verweerster] zo verzorgd als mogelijk achter te laten, welke wens het hof in rov. 3.10 als bijzondere omstandigheid in aanmerking heeft genomen. Het in de s.t. van [eiseressen] hiertegen opgeworpen argument dat [verweerster] slechts door haar zuivere aanvaarding van de nalatenschap met schulden achterblijft, kan ten slotte – nog los van zijn argumentatiewaarde in deze – niet als juist worden aangenomen, omdat vaststaat dat het gros van de schulden, zo niet alle schulden, werd(en) veroorzaakt door de hypothecaire geldlening met betrekking tot de door de erflater/verzekeringnemer en [verweerster] gezamenlijk aangeschafte woning, waarvoor [verweerster] – ook los van haar erfgenaamschap – in elk geval met haar aandeel in de woning, maar – naar algemeen bekend mag worden verondersteld – hoogstwaarschijnlijk reeds hoofdelijk aansprakelijk zal zijn geweest.