Hoge Raad 20-04-2018, ECLI:NL:HR:2018:650

Art. 30p Rv stelt een aantal eisen aan de mogelijkheid tot het doen van een mondelinge uitspraak. In de eerste plaats bestaat deze mogelijkheid volgens het eerste lid alleen als alle partijen bij de mondelinge behandeling zijn verschenen. In de tweede plaats dient de uitspraak volgens het derde lid te worden vastgelegd in een proces-verbaal. Dit brengt mee dat uitsluitend de ingevolge het tweede lid reeds mondeling medegedeelde gronden voor de beslissing schriftelijk kunnen worden vastgelegd, nu een proces-verbaal naar zijn aard beperkt is tot een weergave van het verhandelde ter zitting (vgl. art. 30n lid 3 Rv; vgl. ook de parlementaire toelichting, Kamerstukken II 2014/15, 34059, p. 76, en Kamerstukken II 2014/15, 34138, nr. 6, p. 6). De art. 30p Rv en 30q lid 1 Rv laten geen ruimte voor een uitgeschreven vonnis, arrest of beschikking na een mondelinge uitspraak, nu ingevolge art. 30q lid 1 Rv de rechter alleen schriftelijk uitspraak doet als geen mondelinge uitspraak is gedaan, aldus de toelichting (Kamerstukken II 2014/15, 34138, nr. 3, p. 11).

Onder het voorheen geldende recht was de mondelinge uitspraak alleen wettelijk geregeld voor tussenvonnissen (art. 232 lid 2 (oud) Rv) . In de praktijk komt de mondelinge uitspraak evenwel voor bij alle soorten van uitspraken, dus ook einduitspraken, en wel in het geval dat een zodanig spoedeisend belang bestaat bij een uitspraak dat een (volledige) schriftelijke uitwerking daarvan niet kan worden afgewacht en de uitspraak dus aanvankelijk alleen in mondelinge vorm kan worden gedaan. Dit betreft (dus) niet alleen het kort geding, maar ook andere soorten procedures. De beslissing op een verzoek tot vrijheidsbeneming op grond van de Wet Bopz vormt daarvan een voorbeeld: in veel gevallen zal alleen al in verband met het karakter van deze beslissing en ook met de korte termijnen die gelden op grond van de Wet Bopz, het hiervoor bedoelde spoedeisend belang bij een mondelinge uitspraak bestaan.

Aan de mondelinge uitspraak pleegt in de hiervoor in 3.3.3 genoemde praktijk – hierna: de bestaande praktijk – deze uitwerking te worden gegeven dat de rechter mondeling zijn beslissing en de (belangrijkste) gronden daarvoor mededeelt aan de aanwezige partijen, en in de dagen daarna de uitspraak schriftelijk uitwerkt. Die schriftelijke uitwerking pleegt als uitspraakdatum te vermelden de dag waarop de uitspraak mondeling is gedaan. Indien de beslissing aanstonds na de mondelinge uitspraak ten uitvoer moet worden gelegd, wordt deze eerst in (sterk) verkorte vorm schriftelijk vastgelegd, in een voor tenuitvoerlegging vatbare vorm. Dit laatste gebeurt onder meer in de vorm van een verkorte uitspraak (soms ook wel aangeduid als een kop-staart-vonnis) of in de vorm waarvoor de rechtbank in dit geval heeft gekozen, van een aantekening op het verzoekschrift (soms wel aangeduid als ‘noodbeschikking’). In beide gevallen wordt de uitspraak dan gevolgd door de hiervoor bedoelde volledige schriftelijke uitwerking.

Ofschoon de toelichting ook passages bevat die in een andere richting wijzen, moet daarom worden aangenomen dat – mede gelet op de hiervoor in 3.3.5 genoemde bezwaren die aan de toepassing van art. 30p Rv zijn verbonden – de bestaande praktijk, die betrekking heeft op gevallen waarin een spoedeisend belang bestaat zoals hiervoor in 3.3.3 omschreven, naar de bedoeling van de wetgever onder het huidige recht voor die gevallen kan worden voortgezet. De bepaling van art. 30p Rv ziet, mede blijkens de daarop gegeven toelichting, kennelijk met name op eenvoudige zaken, waarin geen spoedeisend belang bij de uitspraak behoeft te bestaan en waarin de hiervoor in 3.3.2 genoemde voorschriften praktisch toepasbaar zijn.

De rechter kan dus zowel overeenkomstig de bestaande praktijk, als op de voet van art. 30p Rv mondeling uitspraak doen, in eerstgenoemd geval als een spoedeisend belang bestaat zoals hiervoor in 3.3.3 omschreven, in laatstgenoemd geval als het gaat om een beslissing die zich daarvoor leent.

Met betrekking tot het doen van een mondelinge uitspraak verdient voorts nog het volgende opmerking.

De wet gaat ervan uit dat een uitspraak schriftelijk is uitgewerkt, alvorens zij wordt uitgesproken (onder meer de art. 230 Rv en 287 lid 1 Rv). Zoals uit het hiervoor overwogene volgt, kan van dit uitgangspunt alleen worden afgeweken als daarvoor een voldoende klemmende grond bestaat als hiervoor in 3.3.3 bedoeld (als de bestaande praktijk wordt gevolgd), dan wel als de beslissing zich daarvoor leent (als voor een mondelinge uitspraak als bedoeld in art. 30p Rv wordt gekozen).

Wordt mondeling uitspraak gedaan, dan geldt de dag waarop die uitspraak plaatsvindt, als de dag van de uitspraak. Die dag is ook bepalend voor de aanvang van de rechtsmiddeltermijn met betrekking tot de uitspraak.
Dit geldt zowel voor de mondelinge uitspraak als bedoeld in art. 30p Rv (waarvoor dit volgt uit de wet), als voor de mondelinge uitspraak volgens de bestaande praktijk (vgl. onder meer Parl. Gesch. Burg. Procesrecht, p. 403).

Wordt de bestaande praktijk gevolgd, dan dient de volledige schriftelijke uitwerking van de uitspraak zo spoedig mogelijk na de mondelinge uitspraak beschikbaar te zijn, bij voorkeur binnen enkele dagen. Overeenkomstig het in art. 30p lid 5 Rv bepaalde, valt hierbij uit te gaan van een termijn van uiterlijk twee weken. De schriftelijke uitwerking dient als uitspraakdatum de dag van de mondelinge uitspraak te vermelden, maar met de uitdrukkelijke aantekening dat het de schriftelijke uitwerking betreft van de reeds mondeling gedane uitspraak, onder vermelding van de datum waarop de schriftelijke uitwerking is vastgesteld, opdat een en ander controleerbaar is voor partijen en de rechter in een volgende instantie.

In het geval dat de verplichting bestaat om bij het aanwenden van een rechtsmiddel tegen de uitspraak, dadelijk de gronden voor dat rechtsmiddel aan te voeren, zoals in cassatie, dienen partijen steeds ten minste twee weken beschikbaar te hebben voor het aanvoeren van die gronden of zoveel minder als overeenstemt met de in het gegeven geval van toepassing zijnde kortere wettelijke rechtsmiddeltermijn. Indien na het beschikbaar komen van de schriftelijke uitwerking van de uitspraak minder dan twee weken resteren, dan wel minder dan genoemde kortere termijn resteert, binnen de rechtsmiddeltermijn, dient de termijn voor het aanvoeren van die gronden daarom zodanig te worden verlengd dat die termijn van twee weken dan wel die kortere termijn wel beschikbaar is, gerekend vanaf de dag volgende op die waarop de schriftelijke uitspraak beschikbaar is gekomen. Het rechtsmiddel zelf dient wel steeds binnen de rechtsmiddeltermijn te worden ingesteld, eventueel dus op nader aan te voeren gronden. (Vgl. onder meer HR 10 oktober 1986, ECLI:NL:HR:1986:AC1641, NJ 1987/122)

De rechtbank heeft in deze zaak, overeenkomstig het hiervoor in 3.3.8 overwogene, gekozen voor de weg van de bestaande praktijk en niet voor toepassing van art. 30p Rv. De voorschriften van die bepaling zijn in deze zaak daarom niet van toepassing. De primaire klacht van het middel berust dus op een onjuiste rechtsopvatting.

Ook de subsidiaire klacht van het middel is ongegrond. Deze klacht berust op de veronderstelling dat de rechter uitsluitend door toepassing van art. 30p Rv de mogelijkheid heeft om mondeling uitspraak te doen, en dat hij, in het geval dat hij van die toepassing afziet, uitsluitend schriftelijk uitspraak kan doen, met inachtneming van art. 230 leden 1 en 3 Rv, welke bepaling van overeenkomstige toepassing is verklaard op de verzoekschriftprocedure in art. 287 Rv. Zoals volgt uit het vorenstaande, is ook deze rechtsopvatting onjuist.