Rechtbank Midden-Nederland 31-01-2018, ECLI:NL:RBMNE:2018:277

Mr. [eiser] q.q. stelt dat de door of namens [B] verrichte betalingen aan [gedaagde] in 2012 en 2013 zijn verricht door middel van onrechtmatig handelen van [gedaagde] , dan wel misbruik van omstandigheden door [gedaagde] .

Art. 6:162 lid 2 BW bepaalt dat als onrechtmatige daad wordt aangemerkt een inbreuk op een recht en een doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht of met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt.

Volgens art. 3:44 lid 4 BW is misbruik van omstandigheden aanwezig, wanneer iemand die weet of moet begrijpen dat een ander door bijzondere omstandigheden, zoals noodtoestand, afhankelijkheid, lichtzinnigheid, abnormale geestestoestand of onervarenheid, bewogen wordt tot het verrichten van een rechtshandeling, het tot stand komen van die rechtshandeling bevordert, ofschoon hetgeen hij weet of moet begrijpen hem daarvan zou behoren te weerhouden.

Hierbij valt in aanmerking te nemen dat in het testament van 6 april 2011 weliswaar [gedaagde] als enig erfgenaam van [B] was aangewezen, maar hier staat tegenover dat [B] geen kinderen had, sinds 2003 tussen hem en [gedaagde] (zo blijkt ook wel uit de diverse overgelegde verklaringen) een innige vriendschap was ontstaan en [A] als echtgenote bepaald niet onverzorgd werd achtergelaten. Uit de toelichtende brief van 27 mei 2011 van de notaris blijkt dat [A] na het overlijden van [B] kon beschikken over een vermogen van € 1.300.000,-- en daarnaast een netto inkomen van

€ 4.000,-- per maand (productie 8 van [gedaagde] ).

”Ik spreek mijn dank en waardering uit voor alle ondersteuning en adviezen die de heer [gedaagde] in bovengenoemde periode aan mij en mijn echtgenote heeft verstrekt”.

Een dergelijke passage ligt niet voor de hand – ook indien in aanmerking wordt genomen dat [B] en [A] “op en top gentleman en lady” waren, in de woorden van mr. [eiser] q.q. tijdens de comparitie – indien beiden op dat moment van mening waren dat [gedaagde] onrechtmatig jegens hen had gehandeld of misbruik van omstandigheden had gemaakt.

In het licht van het voorgaande is de rechtbank van oordeel dat mr. [eiser] q.q. – op wie, zoals gezegd, in dit geding als eisende partij de stelplicht rust – onvoldoende concrete feiten en omstandigheden heeft gesteld die het beroep op een door [gedaagde] gepleegde onrechtmatige daad, dan wel misbruik van omstandigheden ter zake van de betalingen in 2012 en 2013 kunnen dragen. Aan bewijslevering komt de rechtbank bij deze stand van zaken niet toe.

Uit het voorgaande volgt dat voor zover de vorderingen van mr. [eiser] q.q. zijn gebaseerd op misbruik van omstandigheden door, dan wel onrechtmatig handelen van [gedaagde] , deze zullen worden afgewezen.

De rechtbank overweegt als volgt. In de periode vanaf september 2014 tot aan het overlijden van [A] op [2014] heeft mr. [eiser] namens [A] met [gedaagde] per e-mail gecorrespondeerd. Een deel van deze correspondentie is door mr. [eiser] q.q. als productie 24-34 overgelegd. [gedaagde] stelt dat (conclusie van dupliek, nr. 56 en 85) ten tijde van deze correspondentie [A] “beïnvloedbaar was en de wereld om haar heen aan het vervagen was” en dat zij “niet meer in staat was (…) gemakkelijk haar gedachten te ordenen”. Voor zover [gedaagde] hiermee bedoelt dat [A] ten tijde van deze correspondentie niet (meer) wilsbekwaam was, gaat de rechtbank voorbij aan deze niet onderbouwde stelling.

Van belang is dat [gedaagde] op 24 oktober 2014 – dus één maand voor het overlijden van [A] – het volgende schrijft aan mr. [eiser] (productie 32; zie ook hiervoor onder 2.14.):

“Heb uw mail in goede orde ontvangen en er even over kunnen nadenken.

Ik heb van hieruit nog regelmatig telefonisch contact met mevrouw [B] . Uiteraard niet over deze zaak. Het valt mij op dat ze nog heel helder is, maar wel steeds meer last van Parkinson heeft.

Ik denk dat het goed is dat u de inhoud van mijn mail voorlegt aan mevrouw [B] . Ik hoor daarna graag van u”.

[gedaagde] bevestigt aldus zijn indruk uit kennelijk meerdere telefoongesprekken omstreeks oktober 2014 dat [A] nog helder van geest is. Dat [A] ook daarna, tot enkele dagen voor haar overlijden, nog wilsbekwaam was wordt ook bevestigd door de (hiervoor onder 4.4.3. genoemde) verklaring van [E] (productie 21, laatste alinea).

Vast staat dat [gedaagde] op 10 januari 2012, gebruikmakend van de door [B] aan hem verleende volmacht, € 125.000,-- naar hemzelf heeft overgemaakt onder vermelding van “overbruggingslening ivm verkoop [naam] ”. Mr. [eiser] q.q. stelt dat sprake is van een door [B] destijds aan [gedaagde] verstrekte geldlening van € 125.000,--, waarvoor geldt dat deze tot op heden niet is afgelost.

[gedaagde] heeft betwist dat sprake is van een lening (zie conclusie van antwoord, nrs. 69-80) en zijn verklaring tijdens de comparitie van partijen (zie het proces-verbaal van 24 februari 2017, nr. 4):

“U vraagt mij naar de reden voor de eerste betaling van € 125.000,-- in januari 2012. Ik had een buitengewoon vertrouwelijke relatie met de heer [B] . Ik heb hem destijds verteld dat ik plotseling een oude lening, betreffende een goodwillfinanciering, bij de bank moest afbetalen. Toen zei de heer [B] tegen mij: “ [voornaam van gedaagde] , luister eens, die ga ik voor jou betalen”. Ik heb op basis van de volmacht een bedrag van € 125.000,-- overgeboekt, maar als omschrijving gegeven “overbruggingslening af te lossen na verkoop [naam] ”. In werkelijkheid had de lening zoals gezegd dus niet met [naam] te maken. Ik heb dit gedaan om zeker te weten dat hij niet in een opwelling had gehandeld. Toen ik hem daarna weer ontmoette werd hij boos vanwege de door mij gekozen omschrijving. Daaruit begreep ik dat hij niet in een opwelling had gehandeld. Hij vertelde mij toen ook dat dat hij dit met zijn echtgenote had afgestemd. Op dat moment heb ik dat niet van mevrouw [A] gehoord. Beide echtgenoten woonden niet bij elkaar, maar hadden ieder een eigen appartement vlak bij elkaar. Ik heb kort daarna de schenking ook met mevrouw [A] besproken. Mevrouw [A] heeft tegen mij gezegd dat zij zo blij was dat [voornaam van B] (de heer [B] ) dat gedaan heeft. Zij was zo blij omdat ik zoveel voor hen gedaan had. Zij was heel dankbaar voor de afgelopen 8 jaar. Dit gesprek met mevrouw [A] heeft in het voorjaar van 2012 plaatsgevonden.

Ik hoor mr. [eiser] hier ter zitting verklaren dat hij van mevrouw [A] had gehoord dat zij mij regelmatig zou hebben gevraagd naar de stand van zaken rondom de verkoop van [naam] . Ik kan mij niet herinneren dat ze daarnaar gevraagd heeft. Het kan wel zijn dat ze naar de verkoop op [naam] heeft gevraagd, maar ik heb destijds nooit de connectie gelegd met een verzoek tot terugbetaling”.

De rechtbank ziet niettemin aanleiding om op grond van de redelijkheid en billijkheid van voornoemde hoofdregel van bewijslastverdeling af te wijken. Een schenking, waarvan volgens [gedaagde] sprake is, is een overeenkomst om niet waarbij de ene partij, de schenker ( [B] ), ten koste van zijn eigen vermogen de andere partij, de begiftigde ( [gedaagde] ), verrijkt. [gedaagde] beschikte verder over een volmacht waarmee hij feitelijk over de bankrekening van [B] (en/of [A] ) kon beschikken. In de omschrijving van de overboeking – die [gedaagde] destijds als gevolmachtigde van [B] zelf heeft verricht – staat bovendien dat sprake is van een “overbruggingslening”. Daarnaast geldt dat in de namens [A] geschreven brief van 10 oktober 2014 staat dat [B] “(…) haar achteraf op de hoogte heeft gesteld van deze overboeking, maar daarbij duidelijk heeft aangegeven dat dit een lening betrof die zou worden terugbetaald (…)”. De in het procesdossier aanwezige bescheiden geven geen enkel aanknopingspunt dat [B] (of na zijn overlijden [A] als zijn enige erfgenaam) het in januari 2012 naar [gedaagde] overgeboekte bedrag als een schenking heeft aangemerkt. Vooralsnog is de enige grond voor het aannemen van de door [gedaagde] gestelde schenking ter zake van de in januari 2012 overgeboekte € 125.000,--, de eigen verklaring van [gedaagde] .

[gedaagde] heeft nog opgemerkt dat het in januari 2012 overgeboekte bedrag niet is geleend omdat het dan voor de hand had gelegen dat de tweede vaststaande schenking van oktober 2013 daarmee zou zijn verrekend. De rechtbank acht dit op zichzelf van onvoldoende gewicht om ten aanzien van de bewijslastverdeling anders te oordelen. Hier staat tegenover, zoals namens mr. [eiser] q.q. is gesteld, dat in oktober 2013 bij de tweede betaling van € 125.000,-- wel een schenkingsakte is opgemaakt, terwijl onverklaard is gebleven waarom dat bij de eerste betaling van € 125.000,-- is nagelaten.

Bij deze stand van zaken is de rechtbank van oordeel dat op grond van de “tenzij-bepaling” van art. 150 Rv op [gedaagde] de bewijslast rust dat [B] in januari 2012 hem een bedrag van € 125.000,-- heeft geschonken (vgl. HR 31 maart 2017, ECLI:NL:HR:2017:565, rov. 3.4.1-3.4.3).

Namens mr. [eiser] q.q. is gesteld dat de handtekening op de (hiervoor onder 2.11. vermelde) ”Overeenkomst van schenking in verband met eigen woning” niet van [B] is.

Namens [gedaagde] is het standpunt ingenomen dat [A] reeds bij leven het standpunt heeft ingenomen dat de handtekening op de schenkingsakte van 2 oktober 2013 van [B] is (conclusie van dupliek, nr. 110).

De rechtbank is met [gedaagde] van oordeel dat namens [A] al bij haar leven is erkend dat [B] zijn handtekening heeft geplaatst op de schenkingsakte van 2 oktober 2013. In de (hiervoor onder 2.13. geciteerde) namens [A] geschreven brief van 10 oktober 2013 gericht aan [gedaagde] staat:

”De schenkingsovereenkomst waarvan u mij een kopie hebt gegeven heb ik mevrouw [B] laten lezen. Mevrouw [B] erkent dat op deze overeenkomst de handtekening van de heer [B] staat”.

Namens [A] is aldus zonder voorbehoud de authenticiteit van de handtekening op de schenkingsakte van 2 oktober 2013 erkend als zijnde van haar echtgenoot. Aan de zijde van (de erfgenamen van) [A] kan daar niet eenzijdig van worden teruggekomen en in zoverre is dan ook sprake van rechtsverwerking. [gedaagde] heeft aan voornoemde mededeling het gerechtvaardigd vertrouwen mogen ontlenen dat in de rechtsbetrekking tussen hem en [A] de authenticiteit van de schenkingsakte vaststaat. Overigens heeft mr. [eiser] q.q. in dit geding ook onvoldoende gesteld – ook in het licht van de erkenning door [A] van de authenticiteit van de handtekening van haar echtgenoot – die het vermoeden kunnen rechtvaardigen dat de handtekening niet van [B] is. De rechtbank gaat er dan ook vanuit dat tussen partijen als vaststaand heeft te gelden dat [B] zijn handtekening heeft geplaatst op de schenkingsakte van 2 oktober 2013.

De vordering (onder VI.) van mr. [eiser] q.q. – om [gedaagde] te veroordelen tot overlegging van de originele schenkingsovereenkomst – zal dan ook bij gebrek aan belang worden afgewezen.

[gedaagde] heeft hiertegen verweer gevoerd. Hij stelt in de eerste plaats dat [A] bij leven toestemming heeft gegeven voor deze schenking. Volgens [gedaagde] is in 2013 een schuur (ten name van [A] ) door toedoen van [gedaagde] – die twee buurmannen tegen elkaar heeft laten opbieden – uiteindelijk verkocht voor € 775.000,-- nadat de makelaar de verkoopopbrengst op ‘slechts’ € 650.000,-- had getaxeerd. Volgens [gedaagde] heeft [B] de meeropbrengst van € 125.000,-- boven de getaxeerde waarde aan hem geschonken. Na de geslaagde verkoop van de schuur in 2013 was – in de woorden van [gedaagde] tijdens de comparitie (proces-verbaal, p. 3, nr. 5) – [A] “zielsgelukkig dat ik zo’n goede verkoopprijs had weten te realiseren. Zij zei het mij van harte te gunnen dat ik de meeropbrengst van de schuur, boven de getaxeerde waarde door de makelaar, zou krijgen”. [gedaagde] betoogt verder dat uit de gedragingen van [A] en de overige omstandigheden genoegzaam blijkt van de toestemming van [A] voor de schenking door [B] .

Verder is door [gedaagde] als verweer aangevoerd dat niet is voldaan aan het vereiste van bovenmatigheid van de gift, zoals bedoeld in artikel 1:88 lid 1, aanhef en sub b BW. Ook voert [gedaagde] aan dat artikel 1:88 en 1:89 BW gezinsbeschermende bepalingen zijn die beogen de echtgenoot van de handelende partij te beschermen, maar deze strekken volgens hem er niet toe dat erfgenamen, na het overlijden van de echtgenoot, hier nog een beroep op kunnen doen.

Uit de eerdergenoemde hoofdregel van bewijslastverdeling (art. 150 Rv) volgt dat op mr. [eiser] q.q. de stelplicht en bewijslast rust dat [A] geen toestemming heeft verleend voor de schenking door haar echtgenoot in oktober 2013. Mr. [eiser] q.q. heeft aan zijn vordering immers de vernietigbaarheid van deze schenking ten grondslag gelegd. Op [gedaagde] rust niet de bewijslast van hetgeen hij ter betwisting daarvan naar voren heeft gebracht, namelijk dat [A] toestemming heeft verleend. Voor een omkering van de bewijslast (zoals hiervoor ten aanzien van het in januari 2012 betaalde bedrag), ziet de rechtbank onvoldoende aanleiding.

Hier staat tegenover dat de toestemming van [A] voor de schenking van oktober 2013 vooralsnog enkel lijkt te kunnen worden gevonden in de eigen verklaringen van [gedaagde] (zoals hiervoor geciteerd in 4.7.4.). Daarnaast geldt dat mr. [eiser] q.q. bij leven van [A] namens haar bij brief van 10 oktober 2014 aan [gedaagde] heeft geschreven:

“Mevrouw [B] heeft mij laten weten voor deze schenking ook nimmer toestemming te hebben gegeven.”.

Nu concrete aanwijzingen ontbreken dat [A] in de periode waarin de schenking heeft plaatsgevonden (oktober 2013) tot aan haar overlijden op [2014] de bedoelde toestemming heeft gegeven, acht de rechtbank voorshands bewezen dat [A] geen toestemming heeft verleend zoals bedoeld in artikel 1:88 BW voor het door [B] in oktober 2013 aan [gedaagde] geschonken bedrag van € 125.000,--. [gedaagde] zal worden toegelaten tot het leveren van tegenbewijs.

De rechtbank verwerpt het verweer van [gedaagde] dat mr. [eiser] q.q. namens de erfgenamen geen geslaagd beroep kan doen op artikel 1:88 en 1:89 BW.

In de eerste plaats is de rechtbank van oordeel dat namens [A] reeds bij leven een voorwaardelijk beroep is gedaan op de vernietigingsgrond van artikel 1:88 lid 1, aanhef en sub b en 1:89 BW. Bij de (hiervoor onder 2.13. geciteerde) brief van 10 oktober 2014 heeft mr. [eiser] namens [A] aangegeven dat vanwege het ontbreken van haar toestemming “de schenking van € 125.000,-- (de tweede overboeking) niet te zullen vernietigen” indien (voorwaarde) [gedaagde] ”erkent dat de eerste overboeking ten titel van geldlening heeft plaatsgevonden en u bereid bent tegen nader te bepalen (rente)condities op een redelijke termijn van bijvoorbeeld vijf jaar tot terugbetaling over te gaan”. Kort nadien is [A] overleden en hebben haar erfgenamen verder onderhandeld met [gedaagde] . Nu partijen vervolgens niet tot overeenstemming zijn gekomen over de geldleencondities en de verlangde erkenning door [gedaagde] is uitgebleven, geldt dat de door [A] gestelde voorwaarde is ingetreden. Aldus is het beroep op de vernietigbaarheid niet gedaan door de erfgenamen maar reeds (voorwaardelijk) door [A] bij leven, zij het dat deze voorwaarde eerst na haar overlijden is vervuld.

Voor zover dat anders is – en [A] bij leven geen voorwaardelijk beroep op de vernietigbaarheid van de schenking van oktober 2013 heeft gedaan – geldt dat dit beroep alsnog kan worden gedaan door de erfgenamen. De zogenoemde gezinsbeschermende strekking van deze bepaling neemt niet weg dat de vernietigbaarheid ter zake van giften (zoals bedoeld in artikel 1:88 lid 1, aanhef en sub b BW) mede een vermogensrechtelijk belang dient. Nu de erfgenamen van [A] als rechtsopvolgers onder algemene titel treden in al haar voor overgang vatbare rechten, schulden en in haar bezit en houderschap (art. 4:182 BW) , valt niet in te zien waarom de vernietigingsbevoegdheid niet na het overlijden van de erflater door de erfgenamen kan worden uitgeoefend. Dat erfgenamen deze bevoegdheid toekomt blijkt ook uit de jurisprudentie (gerechtshof Den Haag 30 oktober 2012, ECLI:NL:GHSGR: 2012:BY9697) en wordt in de literatuur onderschreven (J.H. Lieber, Groene serie Personen- en familierecht, art. 1:89 BW, aant. 3 en Asser-De Boer, Personen- en familierecht, 2010, nr. 261, Asser-De Boer, Kolkman en Salomons, 2016, nr. 227, beide laatstgenoemde bronnen met verwijzing naar Parl. Gesch. BW Inv. 3, 5 en 6, p. 37).

Mr. [eiser] q.q. vordert ten slotte [gedaagde] te veroordelen tot terugbetaling van diverse overige bedragen die van de bankrekening van [B] zijn onttrokken in 2012. Mr. [eiser] q.q. heeft het totaal van deze bedragen (in de dagvaarding, nr. 76-77) voorlopig begroot op € 35.000,-- en gespecificeerd tot een bedrag van € 30.787,50. Volgens mr. [eiser] q.q. is een deel van deze betalingen – namelijk tot 11 mei 2012, de datum waarop [B] de aan [gedaagde] verleende volmacht heeft herroepen – door [gedaagde] verricht en de betalingen na deze datum door [B] zelf. [gedaagde] is ten aanzien van de uit hoofde van de volmacht verrichte betalingen – zo blijkt ook uit de tekst van de volmacht – gehouden tot het afleggen van rekening en verantwoording, bij gebreke waarvan [gedaagde] vooralsnog ten aanzien van het geheel van deze betalingen gehouden is tot terugbetaling op grond van onverschuldigde betaling (art. 6:203 BW) , dan wel ongerechtvaardigde verrijking (art. 6:213 BW) , aldus mr. [eiser] q.q.

[gedaagde] heeft dit deel van de vordering gemotiveerd betwist.

Weliswaar heeft [B] zoals gezegd op 11 mei 2012 de aan [gedaagde] verleende volmacht ingetrokken, maar niet gebleken is dat [B] van mening was dat [gedaagde] de tot dat moment verrichte betalingen ten onrechte namens hem had gedaan. In de akte herroeping volmacht van 11 mei 2012 (zoals hiervoor onder 2.10 geciteerd) staat bovendien dat [B] zijn “dank en waardering uit[spreekt] voor alle ondersteuning en adviezen die de heer [gedaagde] in bovengenoemde periode aan mij en mijn echtgenote heeft verstrekt”. Een dergelijke passage ligt niet voor de hand indien ook [B] van mening was dat de tot dan door [gedaagde] verrichte betalingen door hem terugbetaald dienden te worden uit hoofde van onverschuldigde betaling en/of ongerechtvaardigde verrijking.

[B] heeft nadien, noch ten aanzien van de door [gedaagde] op basis van de volmacht verrichte betalingen noch ten aanzien van de nadien door [B] zelf aan [gedaagde] verrichte betalingen, het standpunt ingenomen dat deze ten onrechte zijn verricht. [B] werd zoals gezegd (zo blijkt ook uit de door mr. [eiser] als productie 21 overgelegde verklaring) vanaf april 2012 tot aan zijn overlijden in april 2014 in financiële aangelegenheden bijgestaan door mevrouw [E] , maar heeft met de wetenschap van deze betalingen kennelijk nooit ter sprake gebracht dat deze bedragen door [gedaagde] terugbetaald dienden te worden. Onder deze omstandigheden is de rechtbank van oordeel dat voor [gedaagde] geen plicht bestaat tot het afleggen van rekening van verantwoording aan de erven van [B] (zie ook laatstgenoemd arrest van de Hoge Raad van 9 mei 2014, rov. 3.6., en de daarin onder (v) genoemde omstandigheid).

Na het overlijden van [B] heeft ook [A] (als enige erfgenaam van [B] ), die bij de afwikkeling van de nalatenschap van [B] werd bijgestaan door mr. [eiser] , geen aanleiding gezien om [gedaagde] (naast de twee betalingen van

€ 125.000,--) te sommeren ook deze bedragen (uit 2012) terug te betalen. Mr. [eiser] q.q. heeft tijdens de comparitie verklaard zich niet te kunnen herinneren met [A] te hebben gesproken over terugbetaling van deze in 2012 door [B] verrichte betalingen. Eerst na het overlijden van [A] (in november 2014) is namens de erfgenamen in februari 2015 voor het eerst aanspraak gemaakt op betaling van deze bedragen.

Aldus blijkt dat ten aanzien van de in 2012 aan [gedaagde] door of namens [B] betaalde bedragen noch [B] zelf (tot zijn overlijden in april 2014) noch nadien zijn echtgenote en enige erfgenaam [A] jegens [gedaagde] aanspraak hebben gemaakt op het afleggen van rekening en verantwoording (voor de betalingen tot het intrekken van de volmacht op 11 mei 2012), dan wel op terugbetaling van het totaal van de in 2012 onttrokken bedragen.

Bij deze stand van zaken is de rechtbank van oordeel dat mr. [eiser] q.q. (namens de erfgenamen van [achternaam van A] ) niet alsnog rekening en verantwoording kan verlangen voor de tot 11 mei 2012 verrichte betalingen en dat onvoldoende is gesteld om aan te kunnen nemen dat sprake is van onverschuldigde betaling, dan wel ongerechtvaardigde verrijking ten aanzien van het geheel van de in 2012 door of namens [B] aan [gedaagde] verrichte betalingen. Dit deel van de vordering zal dan ook worden afgewezen.