Parket bij de Hoge Raad 14-07-2017, ECLI:NL:PHR:2017:886

In cassatie kan worden uitgegaan van de feiten zoals vermeld in de tussenbeschikking van het hof van 19 mei 2015 onder 3.1 – 3.11, zoals aangevuld in de eindbeschikking van 31 januari 2017 (ECLI:NL:GHARL:2017:667) onder 3.2 en 3.3. De feiten worden hieronder verkort weergegeven:

De plaatsing van de zoon in het gezinshuis van ’s Heeren Loo vanaf oktober 2014 heeft geleid tot een reeks procedures. Daarvan zijn in cassatie de volgende procedures van belang:

De G.I. heeft in alle genoemde zaken in hoger beroep verweer gevoerd. Zij stelt zich op het standpunt dat de ouders – zoals ook blijkt uit onderzoek door het Ambulatorium in 2013 ⁶ – niet beschikken over voldoende opvoedingsvaardigheden om de zoon thuis op te voeden, noch in de toekomst hierover zullen beschikken. De zoon heeft, gelet op zijn problematiek, veel extra zorg nodig. Op advies van het Ambulatorium heeft de G.I. de zoon op 11 oktober 2014 geplaatst in de kleinschalige setting van het gezinshuis van ’s Heeren Loo, waar veel structuur is, met vaste opvoeders met bovengemiddelde opvoedingsvaardigheden. Verplaatsing van de zoon naar een andere woonplek – in de woongroep aan de Landsheerlaan te Zwolle is geen plaats meer, terwijl deze bovendien minder geschikt is, gelet op het rapport van het Ambulatorium – zou schadelijk zijn voor zijn hechtings- en ontwikkelingsproces; hetzelfde geldt voor een eventueel nieuw onderzoek. Volgens de G.I. kunnen de bezoekmomenten worden uitgebreid indien de ouders zich goed aan de gemaakte afspraken houden en aan bepaalde voorwaarden voldoen. De G.I. heeft het hof verzocht in het belang van de zoon de huidige situatie te handhaven. ⁷

Het hof heeft de zaken A – E gevoegd behandeld. Bij tussenbeschikking van 19 mei 2015 heeft het hof de punten uiteengezet waarover de ouders en de G.I. van mening verschillen (rov. 5.3). Het hof heeft een onderzoek door de Raad voor de kinderbescherming noodzakelijk geacht en zes vraagpunten geformuleerd. Het hof wees in rov. 5.5 en het dictum het verzoek van de ouders tot benoeming van een andere deskundige dan de Raad voor de kinderbescherming af (zaak 200.167.072). Het hof heeft – in cassatie onbestreden – het verzoek van de ouders tot benoeming van een bijzondere curator afgewezen.

De Raad voor de kinderbescherming heeft op 14 juli 2016 rapport uitgebracht aan het hof. Bij dit rapport was als bijlage het verslag gevoegd van een forensisch-psychologisch onderzoek van de zoon op 14 april 2016.

In zijn eindbeschikking van 31 januari 2017 heeft het hof de onder A, B, C, D en E genoemde beschikkingen bekrachtigd. In aanvulling op de beschikking van 27 januari 2015 (zaak B) heeft het hof bepaald dat de regie over de invulling van de omgangsregeling tussen de ouders en de zoon wordt overgelaten aan de jeugdbeschermer. Het hof heeft het meer of anders verzochte afgewezen.

In deze eindbeschikking is het hof nader ingegaan op het resultaat van het psychologisch onderzoek (rov. 5.4) en van het onderzoek door de Raad voor de kinderbescherming (rov. 5.5). Achtereenvolgens heeft het hof het standpunt van de ouders (rov. 5.6), van de Raad voor de kinderbescherming (rov. 5.7) en van de huidige jeugdbeschermer (rov. 5.8) besproken. Op de gronden als vermeld in rov. 5.9 is het hof van oordeel dat een thuisplaatsing van de zoon bij de ouders niet in het belang van de zoon is. Volgens het hof is niet gebleken dat het onderzoek door de Raad voor de kinderbescherming of het forensisch psychologisch onderzoek van de zoon onzorgvuldig is verricht. De opvoedomgeving van de zoon moet aan zo specifieke eisen voldoen, dat de kans bestaat dat (zelfs) een professionele gezinsouder de zoon nog zal overvragen. Gezien de beperkingen van de ouders, beschreven in rov. 5.9, acht het hof niet aannemelijk dat zij hun zoon de opvoedomgeving kunnen bieden die hij nodig heeft. Een nader ouderschapsonderzoek acht het hof om die reden niet nodig (rov. 5.10). De stelling dat het rapport van de Raad voor de kinderbescherming of het forensisch psychologisch onderzoek van de zoon, niet zorgvuldig tot stand is gekomen, hebben de ouders volgens het hof ‘onvoldoende onderbouwd’. Het hof wijst ten slotte op de overplaatsing van de zoon naar een ander gezinshuis in Ermelo (in juli 2016), waar de zoon “weer helemaal opbloeit”.

Wat betreft het verzoek om een nader onderzoek door een of meer deskundigen (contra-expertise) overwoog het hof dat het zich voldoende voorgelicht acht om een beslissing te kunnen nemen. De bevindingen die zijn neergelegd in het rapport van de Raad voor de kinderbescherming en het verslag van het psychologisch onderzoek zijn niet onzorgvuldig tot stand gekomen. Daarom “moet worden geoordeeld dat het doen uitvoeren van een nieuw onderzoek niet mede tot beslissing van de zaak kan leiden, terwijl voorts moet worden geoordeeld dat een nieuw onderzoek opnieuw een belasting voor [de zoon] zal betekenen, zodat ook het belang van [de zoon] zich daartegen verzet” (rov. 5.12).

De ouders hebben – tijdig – beroep in cassatie ingesteld tegen de tussenbeschikking en de eindbeschikking. In cassatie is geen verweerschrift ingediend.

Volgens het cassatierekest (blz. 2) is alleen in de zaken 200.167.110 en 200.167.070 een verzoek als bedoeld in art. 810a Rv door de ouders gedaan. Nu de klachten in cassatie uitsluitend betrekking hebben op het feit dat het hof geen gevolg aan dat verzoek om nader onderzoek door deskundigen heeft gegeven, kunnen de ouders niet in hun cassatieberoep worden ontvangen in de overige door het hof besliste zaken. De zaak 200.167.110 had – ook volgens het overzicht in het cassatierekest (blz. 2) – betrekking op een verzoek als bedoeld in art. 1:262b BW. Ingevolge het bepaalde in art. 807 Rv is tegen een beslissing op dat verzoek geen beroep in cassatie toegelaten ⁸. Ook te dien aanzien kunnen de ouders niet in hun cassatieberoep worden ontvangen.

De klacht van de ouders onder 1 is gericht tegen de eerste zin van rov. 5.10 van de eindbeschikking. Hierin overwoog het hof dat niet is gebleken dat het onderzoek door de raad en/of het forensisch psychologisch onderzoek van de zoon onzorgvuldig is verricht, “zodat van de juistheid van de raadsrapportage kan worden uitgegaan”. Volgens de klacht heeft het hof hiermee miskend dat voor de afwijzing van een verzoek om contra-expertise niet bepalend is of het onderzoek(sresultaat) al dan niet op zorgvuldige wijze tot stand is gekomen, maar: of het door de ouders verzochte deskundigenonderzoek een nieuw licht op de feiten en omstandigheden kan werpen dat aan een goede beoordeling van de verzochte kinderbeschermingsmaatregelen kan bijdragen. Door deze onjuiste afweging gaat het hof ook voorbij aan de op 5 september 2014 door de Hoge Raad geformuleerde maatstaf voor de beoordeling van een verzoek krachtens art. 810a Rv.

De klacht onder 2 houdt in dat het hof in rov. 5.12 heeft miskend dat art. 810a Rv aan de ouders een eigen recht geeft om een deskundig oordeel te verlangen, naast het aan de Raad voor de kinderbescherming opgedragen onderzoek. Deze rechtsklachten lenen zich voor een gezamenlijke behandeling.

Art. 810a lid 2 Rv bepaalt:

Uit het voorgaande kan worden opgemaakt dat een verzoek aan de rechter tot benoeming van een deskundige voldoende concreet moet zijn. Dat vereiste spreekt voor zich. Verder kan zodanig verzoek in zaken betreffende de ondertoezichtstelling van minderjarigen of de beëindiging van het ouderlijk gezag of van de voogdij in beginsel worden afgewezen:

a. indien het verzochte nadere onderzoek niet ter zake dienend is, hetgeen wil zeggen dat het verzochte onderzoek niet (mede) tot beslissing van de zaak kan leiden, of

b. indien de rechter feiten of omstandigheden aanwezig acht op grond waarvan moet worden aangenomen dat toewijzing van het verzoek strijdig is met het belang van het kind.

Wortmann in haar NJ-noot leidt uit de uitspraak van de Hoge Raad het volgende af. Dat het rechterlijk college zich voldoende voorgelicht acht of niet twijfelt aan de zorgvuldigheid van het raadsrapport, is geen geldige reden om het verzoek om een tegenonderzoek af te wijzen; in zoverre gaat art. 810a Rv als een lex specialis voor op de algemene regeling van het deskundigenonderzoek in het bewijsrecht.

Over de maatstaf onder b heeft Wortmann in haar noot onder de uitspraak van 5 september 2014 opgemerkt dat de voorwaarde dat het belang van het kind zich niet tegen een tegenonderzoek verzet, op uiteenlopende situaties ziet. De spoedeisendheid van een in het belang van het kind te nemen maatregel of het belastende karakter van de door het kind aan het onderzoek te verlenen medewerking of van een te lang uitblijven van een beslissing kunnen zich tegen verdere aanhouding van de zaak verzetten ¹¹. In de praktijk is vaak het belastende karakter voor het kind van “nog weer een onderzoek” een reden om een verzoek om een tegenonderzoek af te wijzen.

Een quick scan in rechtspraak.nl in de gepubliceerde rechtspraak van de gerechtshoven over dit onderwerp in de periode vanaf 5 september 2014 levert enkele tientallen uitspraken op waarin de maatstaf genoemd onder (a) en/of de maatstaf genoemd onder (b) is gebruikt om het verzoek van een ouder om een nader deskundigenonderzoek op de voet van art. 810a Rv af te wijzen ¹². Gevallen waarin het verzochte nadere onderzoek niet ter zake dienend werd geacht (de maatstaf onder a) hebben veelal betrekking op zaken waarin het voorgestelde onderzoeksthema (te) beperkt was en het resultaat van het verlangde nader onderzoek de door de rechter te nemen beslissing niet zou beïnvloeden ¹³. Enkele malen werd een verzoek om contra-expertise afgewezen op de a-grond omdat ten tijde van de behandeling in appel de aangevochten kinderbeschermingsmaatregel nog slechts korte tijd van kracht zou zijn en te voorzien was dat het verlangde onderzoek niet kon worden afgerond op een zo korte termijn dat het nog van invloed zou kunnen zijn op de te nemen rechterlijke beslissing. ¹⁴

Met betrekking tot de maatstaf onder b bevestigt de sedert 5 september 2014 gepubliceerde appelrechtspraak het door Wortmann geschetste beeld. Gevallen waarin het onderzoek op zich te belastend wordt geacht voor het kind zijn betrekkelijk zeldzaam ¹⁵. Wel heeft de appelrechter meermalen de weigering van een nader deskundigenonderzoek gemotiveerd met het argument dat de onrust en de langere periode van onzekerheid die met een nieuw onderzoek gepaard gaan, in strijd worden geacht met het belang van het kind bij een stabiele leefsituatie in die periode ¹⁶. Daarvan te onderscheiden zijn de gevallen waarin de rechter van oordeel is dat het belang van het kind bij bestendiging van de bestaande (verblijfs)situatie zo groot is dat dit belang alle andere bij het geval betrokken belangen overheerst, ongeacht wat het resultaat zal zijn van het verzochte nader deskundigenonderzoek. Bij deze laatste categorie is tot op zekere hoogte sprake van een vermenging van de maatstaf onder a en de maatstaf onder b. ¹⁷

In rov. 5.11 van de bestreden beschikking heeft het hof de in HR 5 september 2014 genoemde maatstaf aangehaald. Dit duidt erop dat al hetgeen het hof daarna overweegt moet worden gelezen in dat kader. Ik noteer dat de G.I. zich had beroepen op de rapportage van het Ambulatorium (zie voetnoot 6 hiervoor). Het hof heeft in zijn tussenbeschikking van 19 mei 2015 in de bezwaren van de ouders voldoende reden gezien om een onderzoek te laten verrichten door de Raad voor de kinderbescherming en (uitdrukkelijk) niet door een andere deskundige. Nadat de Raad voor de kinderbescherming rapport had uitgebracht met inbegrip van een forensisch psychologisch onderzoek van de zoon, verzochten de ouders een “nadere contra-expertise”. In rov. 5.12 heeft het hof van belang geacht dat de bevindingen die zijn neergelegd in hiervoor vermelde – voldoende recente – rapportage van de raad en het forensisch psychologisch onderzoek van de zoon niet onzorgvuldig tot stand zijn gekomen.

De vaststelling van het hof dat het doen uitvoeren van een nieuw onderzoek niet (mede) tot beslissing van de zaak kan leiden, is niet in strijd met de maatstaf in HR 5 september 2014. Deze vaststelling steunt niet slechts op het feit dat een recente, voldoende zorgvuldig tot stand gekomen rapportage van de Raad voor de kinderbescherming en van het psychologisch onderzoek van de zoon voorhanden was – dat enkele feit is inderdaad niet beslissend, zoals beide middelonderdelen aangeven −, maar mede op hetgeen het hof in rov. 5.13 overweegt. Het hof doelt in rov. 5.13 op de omstandigheid dat de zoon sinds 8 juli 2016 in een ander gezinshuis is geplaatst en niet langer behoeft te verblijven in het gezinshuis waartegen de ouders zoveel bezwaren hadden ingebracht. De ouders zijn blij met de plek waar hun zoon nu verblijft, aldus het hof. Met deze overplaatsing waren weliswaar nog niet alle geschilpunten opgelost (met de wens van de ouders tot contact met hun zoon bij thuisplaatsing; beperking bezoekregeling door G.I.), maar ook in dát opzicht is volgens het hof sprake van gewijzigde omstandigheden sinds de beschikking in eerste aanleg en van gunstige vooruitzichten voor de toekomst: zie rov. 5.14.

Gelet op de inmiddels gewijzigde situatie, kon het hof tot zijn oordeel komen dat nu ook het belang van de zoon zich verzet tegen een nieuw onderzoek naast de onderzoeken die er reeds zijn geweest. Het oordeel in rov. 5.12 dat een nieuw onderzoek opnieuw een belasting voor de zoon zal betekenen, is in rov. 5.13 nader uitgewerkt aan de hand van het belang van de zoon bij stabiliteit in de opvoedingssituatie. Aldus oordelend, heeft het hof niet miskend dat de ouders een eigen recht op nader onderzoek kunnen ontlenen aan art. 810a Rv, maar het belang van het kind laten prevaleren boven dit recht van de ouders. De beide rechtsklachten falen.

De motiveringsklacht in onderdeel 3 houdt in dat, zonder nadere motivering, uit de beschikking niet duidelijk wordt op grond van welke feiten en omstandigheden het hof tot zijn beslissing is gekomen dat een ander deskundig oordeel − waarvan het hof (nog) geen kennis heeft genomen − niet zou kunnen bijdragen aan de beslissing van de zaak.

Deze klacht treft geen doel. De bestreden beschikking behelst niet een (ontoelaatbare) prognose van het resultaat van het nader deskundigenonderzoek dat de ouders hadden verzocht en dat door het hof is geweigerd, maar een afweging of het doen uitvoeren van een nieuw onderzoek in de gegeven (zoals hiervoor bleek: gewijzigde) omstandigheden nog zou kunnen leiden tot een andere beslissing. Waarom het hof het belang van het kind heeft laten prevaleren boven het belang van de ouders, heeft het hof voor de lezer van de beschikking voldoende inzichtelijk gemaakt.

De motiveringsklacht in onderdeel 4 houdt in dat, zonder nadere motivering, uit de beschikking niet duidelijk wordt op grond van welke feiten en omstandigheden het hof tot de beslissing is gekomen dat het belang van de zoon zich tegen het door de ouders verzochte nadere onderzoek verzet. Het middelonderdeel vraagt om een nadere uitleg en benoeming door het hof van de belastende omstandigheden.

Zie ik het goed, dan heeft het hof de verlangde nadere uitleg gegeven. Zoals gezegd is het hof uitgegaan van de tijdens de procedure in hoger beroep gewijzigde omstandigheden (kort gezegd: de plaatsing op 8 juli 2016 van de zoon in een nieuw gezinshuis, welke ook door de ouders als een verbetering is ervaren). Tijdens de zitting in hoger beroep op 20 december 2016 zijn deze gewijzigde omstandigheden aan de orde gesteld. De advocaat van de ouders heeft, blijkens het proces-verbaal (blz. 2) en in de context begrijpelijk, de gevolgtrekking gemaakt dat de druk nu een beetje van de zaak af is. Vervolgens heeft de advocaat de mogelijkheden voor omgang tussen de ouders en de zoon besproken. In dat verband heeft de advocaat gezegd: “De vraag is wat het hof kan doen. Ik hoop dat het hof de zaak iets anders kan bekijken en dat er een ouderschapsbeoordeling komt, of een NIFP-onderzoek of zo. De raad heeft al veel gedaan maar er is nog geen omgang tussen de ouders en [de zoon] geobserveerd. Het hof kan de zaak aanhouden en een deskundige laten kijken naar welke mogelijkheden de ouders hebben”. Vervolgens hebben de ouders, de G.I. en de Raad voor de kinderbescherming het woord gevoerd. Tijdens de mondelinge behandeling is het accent verschoven van de omgang (die in het nieuwe gezinshuis onder begeleiding klaarblijkelijk naar behoren verloopt) naar de vraag of de ouders over voldoende opvoedingscapaciteiten beschikken voor de bijzondere problematiek van de zoon om op termijn de opvoeding weer op zich te nemen (thuisplaatsing). Volgens de Raad voor de kinderbescherming is uit de gesprekken met de ouders en de begeleide contacten duidelijk geworden dat de ouders, hoezeer van goede wil, niet beschikken over de ‘bovengemiddelde’ opvoedcapaciteiten die in dit geval nodig zijn wegens de problematiek van de zoon en is duidelijk dat de zoon gebaat is bij professionele opvoeders (p.-v. blz. 5). Daarop heeft de advocaat gesteld dat de Raad voor de kinderbescherming de opvoedcapaciteiten van de ouders had moeten onderzoeken: waarom heeft de raad niet gezegd dat (niet alleen de zoon, maar ook) de ouders in het diagnostiek onderzoek moeten worden betrokken? Op dit specifieke verzoek – een nadere ouderschapsbeoordeling − is het hof ingegaan in rov. 5.10. Het belang van de zoon bij een langdurig verblijf in het nieuwe gezinshuis met professionele begeleiding heeft het hof laten prevaleren en toegelicht in rov. 5.13, waarbij het hof mede van belang heeft geacht dat de mogelijkheden voor omgang tussen de ouders en de zoon inmiddels zijn uitgebreid (rov. 5.14). Tegen deze achtergrond faalt de klacht dat de gronden van de beslissing niet begrijpelijk zijn.

Onderdeel 5 is gericht tegen het begin van rov. 5.5. Bij deze klacht missen de ouders belang omdat de aangehaalde passage niet een eigen oordeel van het hof bevat, maar de weergave/samenvatting is van de rapportage van de Raad voor de kinderbescherming. Voor zover de klacht inhoudt dat onbegrijpelijk is waarom het hof geen betekenis heeft toegekend aan deze onevenwichtige vergelijking van de raadsonderzoeker en het door de Raad voor de kinderbescherming benoemde gevolg, waarbij de G.I. het contact tussen de ouders en de zoon verder heeft beperkt naarmate de ouders zich meer verzetten, faalt deze motiveringsklacht. De desbetreffende passage heeft kennelijk betrekking op de periode waarin de zoon was geplaatst in het gezinshuis van ’s Heeren Loo, tegen welke plaatsing de ouders ernstige bezwaren hadden in verband met het regime en de bezoekregeling aldaar. Zoals gezegd, is het hof uitgegaan van de inmiddels gewijzigde situatie.